Bibliographic Information

Sourate 5 - Coran 12-21. Traductions du Coran en Europe, XIIe-XXIe siècles - Sourate s5

Original Source

Witness List

  • Witness caire:
  • Witness hamidullah:
  • Witness blachere:
  • Witness arberry:
  • Witness pickthall:
  • Witness sale:
  • Witness postnikov:
  • Witness marracci:
  • Witness duryer:
  • Witness arrivabene:
  • Witness bibliander:
  • Witness jalalayn:

Electronic Edition Information:

Responsibility Statement:
  • Structuration des données (TEI) Paul Gaillardon, Maud Ingarao (Pôle HN IHRIM)
Publication Details:

Published by IHRIM.

Lyon

Licence

Encoding Principles

À faire.

←|→
Cairo Edition, 1924Context
X
سورة المائدة
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
1
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِيمَةُ الْأَنْعَامِ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ مَا يُرِيدُ
2
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
3
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
4
يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّهُ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
5
الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَن يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ
6
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
7
وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
8
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
9
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ
10
وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ
11
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
12
وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّأُكَفِّرَنَّ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ
13
فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِّنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
14
وَمِنَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوا بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللَّهُ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ
15
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِّمَّا كُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُّبِينٌ
16
يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
17
لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا إِنْ أَرَادَ أَن يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
18
وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ
19
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِن بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءَكُم بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
20
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَعَلَ فِيكُمْ أَنبِيَاءَ وَجَعَلَكُم مُّلُوكًا وَآتَاكُم مَّا لَمْ يُؤْتِ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ
21
يَا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِكُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِينَ
22
قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّى يَخْرُجُوا مِنْهَا فَإِن يَخْرُجُوا مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ
23
قَالَ رَجُلَانِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُوا عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
24
قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَدًا مَّا دَامُوا فِيهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ
25
قَالَ رَبِّ إِنِّي لَا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَأَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنَا وَبَيْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ
26
قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الْأَرْضِ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ
27
وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّكَ قَالَ إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ
28
لَئِن بَسَطتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي مَا أَنَا بِبَاسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ
29
إِنِّي أُرِيدُ أَن تَبُوءَ بِإِثْمِي وَإِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِكَ جَزَاءُ الظَّالِمِينَ
30
فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِينَ
31
فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ
32
مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ
33
إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ يُنفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ
34
إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
35
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
36
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِيَفْتَدُوا بِهِ مِنْ عَذَابِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
37
يُرِيدُونَ أَن يَخْرُجُوا مِنَ النَّارِ وَمَا هُم بِخَارِجِينَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ
38
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
39
فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
40
أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ وَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
41
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ لَا يَحْزُنكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قَالُوا آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِينَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِن بَعْدِ مَوَاضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَمَن يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا أُولَئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَن يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ
42
سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ أَكَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَاءُوكَ فَاحْكُم بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن يَضُرُّوكَ شَيْئًا وَإِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
43
وَكَيْفَ يُحَكِّمُونَكَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللَّهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُولَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ
44
إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِن كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ
45
وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْأَنفَ بِالْأَنفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
46
وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ
47
وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الْإِنجِيلِ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فِيهِ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
48
وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ
49
وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن يَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِن تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَن يُصِيبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ
50
أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ
51
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
52
فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُوا عَلَى مَا أَسَرُّوا فِي أَنفُسِهِمْ نَادِمِينَ
53
وَيَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِينَ
54
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
55
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
56
وَمَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ
57
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِيَاءَ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
58
وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا يَعْقِلُونَ
59
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَكْثَرَكُمْ فَاسِقُونَ
60
قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِكَ مَثُوبَةً عِندَ اللَّهِ مَن لَّعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُولَئِكَ شَرٌّ مَّكَانًا وَأَضَلُّ عَن سَوَاءِ السَّبِيلِ
61
وَإِذَا جَاءُوكُمْ قَالُوا آمَنَّا وَقَد دَّخَلُوا بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُوا بِهِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا يَكْتُمُونَ
62
وَتَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
63
لَوْلَا يَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَأَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَصْنَعُونَ
64
وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
65
وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَأَدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ
66
وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِم مِّن رَّبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ
67
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
68
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ
69
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
70
لَقَدْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَيْهِمْ رُسُلًا كُلَّمَا جَاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنفُسُهُمْ فَرِيقًا كَذَّبُوا وَفَرِيقًا يَقْتُلُونَ
71
وَحَسِبُوا أَلَّا تَكُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُوا وَصَمُّوا ثُمَّ تَابَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ثُمَّ عَمُوا وَصَمُّوا كَثِيرٌ مِّنْهُمْ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ
72
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ إِنَّهُ مَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ
73
لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
74
أَفَلَا يَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
75
مَّا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلَانِ الطَّعَامَ انظُرْ كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الْآيَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ
76
قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَاللَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
77
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِن قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَن سَوَاءِ السَّبِيلِ
78
لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُوا يَعْتَدُونَ
79
كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ
80
تَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ
81
وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالنَّبِيِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِيَاءَ وَلَكِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ
82
لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُم مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ
83
وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ
84
وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا جَاءَنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَن يُدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِينَ
85
فَأَثَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا قَالُوا جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ
86
وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ
87
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
88
وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ
89
لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الْأَيْمَانَ فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ ذَلِكَ كَفَّارَةُ أَيْمَانِكُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُوا أَيْمَانَكُمْ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
90
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
91
إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ
92
وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ
93
لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوا وَّآمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوا وَّآمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوا وَّأَحْسَنُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
94
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْءٍ مِّنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ
95
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنكُم مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِّيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَمَنْ عَادَ فَيَنتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انتِقَامٍ
96
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّيَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
97
جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
98
اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
99
مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ
100
قُل لَّا يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
101
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِن تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِن تَسْأَلُوا عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ
102
قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِكُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِهَا كَافِرِينَ
103
مَا جَعَلَ اللَّهُ مِن بَحِيرَةٍ وَلَا سَائِبَةٍ وَلَا وَصِيلَةٍ وَلَا حَامٍ وَلَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ
104
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ
105
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
106
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلَاةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللَّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الْآثِمِينَ
107
فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا فَآخَرَانِ يَقُومَانِ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْأَوْلَيَانِ فَيُقْسِمَانِ بِاللَّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَا إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ
108
ذَلِكَ أَدْنَى أَن يَأْتُوا بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ يَخَافُوا أَن تُرَدَّ أَيْمَانٌ بَعْدَ أَيْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاسْمَعُوا وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ
109
يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُوا لَا عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ
110
إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ
111
وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَبِرَسُولِي قَالُوا آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ
112
إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
113
قَالُوا نُرِيدُ أَن نَّأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ
114
قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِّنكَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ
115
قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَن يَكْفُرْ بَعْدُ مِنكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَّا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِّنَ الْعَالَمِينَ
116
وَإِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَهَيْنِ مِن دُونِ اللَّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِن كُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلَا أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ
117
مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
118
إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
119
قَالَ اللَّهُ هَذَا يَوْمُ يَنفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
120
لِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا فِيهِنَّ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
←|→
Revised Hamidullah, 2000Context
X
La table servie (Al-Maidah)
1
O les croyants ! Remplissez fidèlement vos engagements. Vous est permise la bête du cheptel, sauf ce qui sera énoncé [comme étant interdit]. Ne vous permettez point la chasse alors que vous êtes en état d’ihrâm. Allah en vérité, décide ce qu’Il veut.
2
O les croyants ! Ne profanez ni les rites du pèlerinage (dans les endroits sacrés) d’Allah, ni le mois sacré, ni les animaux de sacrifice, ni les guirlandes, ni ceux qui se dirigent vers la Maison sacrée cherchant de leur Seigneur grâce et agrément. Une fois désacralisés, vous êtes libres de chasser. Et ne laissez pas la haine pour un peuple qui vous a obstrué la route vers la Mosquée sacrée vous inciter à transgresser. Entraidez-vous dans l’accomplissement des bonnes œuvres et de la piété et ne vous entraidez pas dans le péché et la transgression. Et craignez Allah, car Allah est, certes, dur en punition !
3
Vous sont interdits la bête trouvée morte, le sang, la chair de porc, ce sur quoi on a invoqué un autre nom que celui d’Allah, la bête étouffée, la bête assommée ou morte d’une chute ou morte d’un coup de corne, et celle qu’une bête féroce a dévorée - sauf celle que vous égorgez avant qu’elle ne soit morte -. (Vous sont interdits aussi la bête) qu’on a immolée sur les pierres dressées, ainsi que de procéder au partage par tirage au sort au moyen de flèches. Car cela est perversité. Aujourd’hui, les mécréants désespèrent (de vous détourner) de votre religion : ne les craignez donc pas et craignez-Moi. Aujourd’hui, J’ai parachevé pour vous votre religion, et accompli sur vous Mon bienfait. Et J’agrée l’Islam comme religion pour vous. Si quelqu’un est contraint par la faim, sans inclination vers le péché... alors, Allah est Pardonneur et Miséricordieux.
4
Ils t’interrogent sur ce qui leur est permis. Dis : « Vous sont permises les bonnes nourritures, ainsi que ce que capturent les carnassiers que vous avez dressés, en leur apprenant ce qu’Allah vous a appris. Mangez donc de ce qu’elles capturent pour vous et prononcez dessus le nom d’Allah. Et craignez Allah. Car Allah est, certes, prompt dans les comptes.
5
« Vous sont permises, aujourd’hui, les bonnes nourritures. Vous est permise la nourriture des gens du Livre, et votre propre nourriture leur est permise. (Vous sont permises) les femmes vertueuses d’entre les croyantes, et les femmes vertueuses d’entre les gens qui ont reçu le Livre avant vous, si vous leur donnez leur mahr avec contrat de mariage, non en débauchés ni en preneurs d’amantes. Et quiconque abjure la foi, alors vaine devient son action, et il sera dans l’au-delà, du nombre des perdants
6
O les croyants ! Lorsque vous vous levez pour la Salât, lavez vos visages et vos mains jusqu’aux coudes ; passez les mains mouillées sur vos têtes ; et lavez-vous les pieds jusqu’aux chevilles. Et si vous êtes pollués « junub », alors purifiez-vous (par un bain) ; mais si vous êtes malades, ou en voyage, ou si l’un de vous revient du lieu où il a fait ses besoins ou si vous avez touché aux femmes et que vous ne trouviez pas d’eau, alors recourez à la terre pure, passez-en sur vos visages et vos mains. Allah ne veut pas vous imposer quelque gêne, mais Il veut vous purifier et parfaire sur vous Son bienfait. Peut-être serez-vous reconnaissants.
7
Et rappelez-vous le bienfait d’Allah sur vous, ainsi que l’alliance qu’Il a conclue avec vous, quand vous avez dit : « Nous avons entendu et nous avons obéi ». Et craignez Allah. Car Allah connaît parfaitement le contenu des cœurs.
8
O les croyants ! Soyez stricts (dans vos devoirs) envers Allah et (soyez) des témoins équitables. Et que la haine pour un peuple ne vous incite pas à être injustes. Pratiquez l’équité: cela est plus proche de la piété. Et craignez Allah. Car Allah est certes Parfaitement Connaisseur de ce que vous faites.
9
Allah a promis à ceux qui croient et font de bonnes œuvres qu’il y aura pour eux un pardon et une énorme récompense.
10
Quant à ceux qui ne croient pas et traitent de mensonge Nos preuves, ceux-là sont des gens de l’Enfer.
11
O les croyants ! Rappelez-vous le bienfait d’Allah à votre égard, le jour où un groupe d’ennemis s’apprêtait à porter la main sur vous (en vue de vous attaquer) et qu’Il repoussa leur tentative. Et craignez Allah. C’est en Allah que les croyants doivent mettre leur confiance.
12
Et Allah certes prit l’engagement des enfants d’Israël. Nous nommâmes douze chefs d’entre eux. Et Allah dit : « Je suis avec vous, pourvu que vous accomplissiez la Salât, acquittiez la Zakât, croyiez en Mes messagers, les aidiez et fassiez à Allah un bon prêt. Alors, certes, j’effacerai vos méfaits, et vous ferai entrer aux Jardins sous lesquels coulent les ruisseaux. Et quiconque parmi vous, après cela, mécroit, s’égare certes du droit chemin » !
13
Et puis, à cause de leur violation de l’engagement, Nous les avons maudits et endurci leurs cœurs : ils détournent les paroles de leur sens et oublient une partie de ce qui leur a été rappelé. Tu ne cesseras de découvrir leur trahison, sauf d’un petit nombre d’entre eux. Pardonne-leur donc et oublie [leurs fautes]. Car Allah aime, certes, les bienfaisants.
14
Et de ceux qui disent : « Nous sommes chrétiens », Nous avons pris leur engagement. Mais ils ont oublié une partie de ce qui leur a été rappelé. Nous avons donc suscité entre eux l’inimitié et la haine jusqu’au Jour de la Résurrection. Et Allah les informera de ce qu’ils faisaient.
15
O gens du Livre ! Notre Messager (Muhammad) vous est certes venu, vous exposant beaucoup de ce que vous cachiez du Livre, et passant sur bien d’autres choses ! Une lumière et un Livre explicite vous sont certes venus d’Allah !
16
Par ceci (le Coran), Allah guide aux chemins du salut ceux qui cherchent Son agrément. Et Il les fait sortir des ténèbres à la lumière par Sa grâce. Et Il les guide vers un chemin droit.
17
Certes sont mécréants ceux qui disent : « Allah, c’est le Messie, fils de Marie ! » - Dis : « Qui donc détient quelque chose d’Allah (pour L’empêcher), s’Il voulait faire périr le Messie, fils de Marie, ainsi que sa mère et tous ceux qui sont sur la terre ?... A Allah seul appartient la royauté des cieux et de la terre et de ce qui se trouve entre les deux ». Il crée ce qu’Il veut. Et Allah est Omnipotent.
18
Les Juifs et les Chrétiens ont dit : « Nous sommes les fils d’Allah et Ses préférés. » Dis : « Pourquoi donc vous châtie-t-Il pour vos péchés ? » En fait, vous êtes des êtres humains d’entre ceux qu’Il a créés. Il pardonne à qui Il veut et Il châtie qui Il veut. Et à Allah seul appartient la royauté des cieux et de la terre et de ce qui se trouve entre les deux. Et c’est vers Lui que sera la destination finale.
19
O gens du Livre ! Notre Messager (Muhammad) est venu pour vous éclairer après une interruption des messagers afin que vous ne disiez pas : « Il ne nous est venu ni annonciateur ni avertisseur ». Voilà, certes, que vous est venu un annonciateur et un avertisseur. Et Allah est Omnipotent.
20
(Souvenez-vous) Lorsque Moïse dit à son peuple : « O, mon peuple ! Rappelez-vous le bienfait d’Allah sur vous, lorsqu’Il a désigné parmi vous des prophètes. Et Il a fait de vous des rois. Et Il vous a donné ce qu’Il n’avait donné à nul autre aux mondes.
21
O mon peuple ! Entrez dans la terre sainte qu’Allah vous a prescrite. Et ne revenez point sur vos pas [en refusant de combattre] car vous retourneriez perdants.
22
Ils dirent : « O Moïse, il y a là un peuple de géants. Jamais nous n’y entrerons jusqu’à ce qu’ils en sortent. S’ils en sortent, alors nous y entrerons ».
23
Deux hommes d’entre ceux qui craignaient Allah et qui étaient comblés par Lui de bienfaits dirent : « Entrez chez eux par la porte ; puis quand vous y serez entrés, vous serez sans doute les dominants. Et c’est en Allah qu’il faut avoir confiance, si vous êtes croyants ».
24
Ils dirent : « Moïse ! Nous n’y entrerons jamais, aussi longtemps qu’ils y seront. Va donc, toi et ton Seigneur, et combattez tous deux. Nous restons là où nous sommes ».
25
Il dit : « Seigneur ! Je n’ai de pouvoir, vraiment, que sur moi-même et sur mon frère : sépare-nous donc de ce peuple pervers ».
26
Il (Allah) dit : « Eh bien, ce pays leur sera interdit pendant quarante ans, durant lesquels ils erreront sur la terre. Ne te tourmente donc pas pour ce peuple pervers ».
27
Et raconte-leur en toute vérité l’histoire des deux fils d’Adam. Les deux offrirent des sacrifices ; celui de l’un fut accepté et celui de l’autre ne le fut pas. Celui-ci dit : « Je te tuerai sûrement ». « Allah n’accepte, dit l’autre, que de la part des pieux ».
28
Si tu étends vers moi ta main pour me tuer, moi, je n’étendrai pas vers toi ma main pour te tuer : car je crains Allah, le Seigneur de l’Univers.
29
Je veux que tu partes avec le péché de m’avoir tué et avec ton propre péché: alors tu seras du nombre des gens du Feu. Telle est la récompense des injustes.
30
Son âme l’incita à tuer son frère. Il le tua donc et devint ainsi du nombre des perdants.
31
Puis Allah envoya un corbeau qui se mit à gratter la terre pour lui montrer comment ensevelir le cadavre de son frère. Il dit : « Malheur à moi ! Suis-je incapable d’être, comme ce corbeau, à même d’ensevelir le cadavre de mon frère ? » Il devint alors du nombre de ceux que ronge le remords.
32
C’est pourquoi Nous avons prescrit pour les Enfants d’Israël que quiconque tuerait une personne non coupable d’un meurtre ou d’une corruption sur la terre, c’est comme s’il avait tué tous les hommes. Et quiconque lui fait don de la vie, c’est comme s’il faisait don de la vie à tous les hommes. En effet Nos messagers sont venus à eux avec les preuves. Et puis voilà, qu’en dépit de cela, beaucoup d’entre eux se mettent à commettre des excès sur la terre.
33
La récompense de ceux qui font la guerre contre Allah et Son messager, et qui s’efforcent de semer la corruption sur la terre, c’est qu’ils soient tués, ou crucifiés, ou que soient coupées leur main et leur jambe opposées, ou qu’ils soient expulsés du pays. Ce sera pour eux l’ignominie ici-bas ; et dans l’au-delà, il y aura pour eux un énorme châtiment,
34
excepté ceux qui se sont repentis avant de tomber en votre pouvoir : sachez qu’alors, Allah est Pardonneur et Miséricordieux.
35
O les croyants ! Craignez Allah, cherchez le moyen de vous rapprocher de Lui et luttez pour Sa cause. Peut-être serez-vous de ceux qui réussissent !
36
Si les mécréants possédaient tout ce qui est sur la terre et autant encore, pour se racheter du châtiment du Jour de la Résurrection, on ne l’accepterait pas d’eux. Et pour eux il y aura un châtiment douloureux.
37
Ils voudront sortir du Feu, mais ils n’en sortiront point. Et ils auront un châtiment permanent.
38
Le voleur et la voleuse, à tous deux coupez la main, en punition de ce qu’ils se sont acquis, et comme châtiment de la part d’Allah. Allah est Puissant et Sage.
39
Mais quiconque se repent après son tort et se réforme, Allah accepte son repentir. Car, Allah est, certes, Pardonneur et Miséricordieux.
40
Ne sais-tu pas qu’à Allah appartient la royauté des cieux et de la terre ? Il châtie qui Il veut et pardonne à qui Il veut. Et Allah est Omnipotent.
41
O Messager ! Que ne t’affligent point ceux qui concourent en mécréance ; parmi ceux qui ont dit : « Nous avons cru » avec leurs bouches sans que leurs cœurs aient jamais cru et parmi les Juifs qui aiment bien écouter le mensonge et écouter d’autres gens qui ne sont jamais venus à toi et qui déforment le sens des mots une fois bien établi. Ils disent : « Si vous avez reçu ceci, acceptez-le et si vous ne l’avez pas reçu, soyez méfiants ». Celui qu’Allah veut éprouver, tu n’as pour lui aucune protection contre Allah. Voilà ceux dont Allah n’a point voulu purifier les cœurs. A eux, seront réservés, une ignominie ici-bas et un énorme châtiment dans l’au-delà.
42
Ils sont attentifs au mensonge et voraces de gains illicites. S’ils viennent à toi, sois juge entre eux ou détourne toi d’eux. Et si tu te détournes d’eux, jamais ils ne pourront te faire aucun mal. Et si tu juges, alors juge entre eux en équité. Car Allah aime ceux qui jugent équitablement.
43
Mais comment te demanderaient-ils d’être leur juge quand ils ont avec eux la Thora dans laquelle se trouve le jugement d’Allah ? Et puis, après cela, ils rejettent ton jugement. Ces gens-là ne sont nullement les croyants.
44
Nous avons fait descendre la Thora dans laquelle il y a guide et lumière. C’est sur sa base que les prophètes qui se sont soumis à Allah, ainsi que les rabbins et les docteurs jugent les affaires des Juifs. Car on leur a confié la garde du Livre d’Allah, et ils en sont les témoins. Ne craignez donc pas les gens, mais craignez Moi. Et ne vendez pas Mes enseignements à vil prix. Et ceux qui ne jugent pas d’après ce qu’Allah a fait descendre, les voilà les mécréants.
45
Et Nous y avons prescrit pour eux vie pour vie, œil pour œil, nez pour nez, oreille pour oreille, dent pour dent. Les blessures tombent sous la loi du talion. Après, quiconque y renonce par charité, cela lui vaudra une expiation. Et ceux qui ne jugent pas d’après ce qu’Allah a fait descendre, ceux-là sont des injustes.
46
Et Nous avons envoyé après eux Jésus, fils de Marie, pour confirmer ce qu’il y avait dans la Thora avant lui. Et Nous lui avons donné l’Evangile, où il y a guide et lumière, pour confirmer ce qu’il y avait dans la Thora avant lui, et un guide et une exhortation pour les pieux.
47
Que les gens de l’Evangile jugent d’après ce qu’Allah y a fait descendre. Ceux qui ne jugent pas d’après ce qu’Allah a fait descendre, ceux-là sont les pervers.
48
Et sur toi (Muhammad) Nous avons fait descendre le Livre avec la vérité, pour confirmer le Livre qui était là avant lui et pour prévaloir sur lui. Juge donc parmi eux d’après ce qu’Allah a fait descendre. Ne suis pas leurs passions, loin de la vérité qui t’est venue. A chacun de vous Nous avons assigné une législation et un plan à suivre. Si Allah avait voulu, certes Il aurait fait de vous tous une seule communauté. Mais Il veut vous éprouver en ce qu’Il vous donne. Concurrencez donc dans les bonnes cœvres. C’est vers Allah qu’est votre retour à tous ; alors Il vous informera de ce en quoi vous divergiez.
49
Juge alors parmi eux d’après ce qu’Allah a fait descendre. Ne suis pas leurs passions, et prends garde qu’ils ne tentent de t’éloigner d’une partie de ce qu’Allah t’a révélé. Et puis, s’ils refusent (le jugement révélé) sache qu’Allah veut les affliger [ici-bas] pour une partie de leurs péchés. Beaucoup de gens, certes, sont des pervers.
50
Est-ce donc le jugement du temps de l’Ignorance qu’ils cherchent ? Qu’y a-t-il de meilleur qu’Allah, en matière de jugement pour des gens qui ont une foi ferme ?
51
O les croyants ! Ne prenez pas pour alliés les Juifs et les Chrétiens ; ils sont alliés les uns des autres. Et celui d’entre vous qui les prend pour alliés, devient un des leurs. Allah ne guide certes pas les gens injustes.
52
Tu verras, d’ailleurs, que ceux qui ont la maladie au cœur se précipitent vers eux et disent : « Nous craignons qu’un revers de fortune ne nous frappe. » Mais peut-être qu’Allah fera venir la victoire ou un ordre émanant de Lui. Alors ceux-là regretteront leurs pensées secrètes.
53
Et les croyants diront : « Est-ce là ceux qui juraient par Allah de toute leur force qu’ils étaient avec vous ? » Mais leurs actions sont devenues vaines et ils sont devenus perdants.
54
O les croyants ! Quiconque parmi vous apostasie de sa religion... Allah va faire venir un peuple qu’Il aime et qui L’aime, modeste envers les croyants et fier et puissant envers les mécréants, qui lutte dans le sentier d’Allah, ne craignant le blâme d’aucun blâmeur. Telle est la grâce d’Allah. Il la donne à qui Il veut. Allah est Immense et Omniscient.
55
Vous n’avez d’autres alliés qu’Allah, Son messager, et les croyants qui accomplissent la Salât, s’acquittent de la Zakât, et s’inclinent (devant Allah).
56
Et quiconque prend pour alliés Allah, Son messager et les croyants, [réussira] car c’est le parti d’Allah qui sera victorieux.
57
O les croyants ! N’adoptez pas pour alliés ceux qui prennent en raillerie et jeu votre religion, parmi ceux à qui le Livre fut donné avant vous et parmi les mécréants. Et craignez Allah si vous êtes croyants.
58
Et lorsque vous faites l’appel à la Salât, ils la prennent en raillerie et jeu. C’est qu’ils sont des gens qui ne raisonnent point.
59
Dis : « O gens du Livre ! Est-ce que vous nous reprochez autre chose que de croire en Allah, à ce qu’on a fait descendre vers nous et à ce qu’on a fait descendre auparavant ? Mais la plupart d’entre vous sont des pervers.
60
Dis : « Puis-je vous informer de ce qu’il y a de pire, en fait de rétribution auprès d’Allah ? Celui qu’Allah a maudit, celui qui a encouru Sa colère, et ceux dont Il a fait des singes, des porcs, et de même, celui qui a adoré le Tâghût, ceux-là ont la pire des places et sont les plus égarés du chemin droit ».
61
Lorsqu’ils viennent chez vous, ils disent : « Nous croyons. » Alors qu’ils sont entrés avec la mécréance et qu’ils sont sortis avec. Et Allah sait parfaitement ce qu’ils cachent.
62
Et tu verras beaucoup d’entre eux se précipiter vers le péché et l’iniquité, et manger des gains illicites. Comme est donc mauvais ce qu’ils œuvrent !
63
Pourquoi les rabbins et les docteurs (de la Loi religieuse) ne les empêchent-ils pas de tenir des propos mensongers et de manger des gains illicites ? Que leurs actions sont donc mauvaises !
64
Et les Juifs disent : « La main d’Allah est fermée ! » Que leurs propres mains soient fermées, et maudits soient-ils pour l’avoir dit. Au contraire, Ses deux mains sont largement ouvertes : Il distribue Ses dons comme Il veut. Et certes, ce qui a été descendu vers toi de la part de ton Seigneur va faire beaucoup croître parmi eux la rébellion et la mécréance. Nous avons jeté parmi eux l’inimitié et la haine jusqu’au Jour de la Résurrection. Toutes les fois qu’ils allument un feu pour la guerre, Allah l’éteint. Et ils s’efforcent de semer le désordre sur la terre, alors qu’Allah n’aime pas les semeurs de désordre.
65
Si les gens du Livre avaient la foi et la piété, Nous leur aurions certainement effacé leurs méfaits et les aurions certainement introduits dans les Jardins du délice.
66
S’ils avaient appliqué la Thora et l’Evangile et ce qui est descendu sur eux de la part de leur Seigneur, ils auraient certainement joui de ce qui est au-dessus d’eux et de ce qui est sous leurs pieds. Il y a parmi eux un groupe qui agit avec droiture ; mais pour beaucoup d’entre eux, comme est mauvais ce qu’ils font !
67
O Messager, transmets ce qui t’a été descendu de la part de ton Seigneur. Si tu ne le faisais pas, alors tu n’aurais pas communiqué Son message. Et Allah te protègera des gens. Certes, Allah ne guide pas les gens mécréants.
68
Dis : « O gens du Livre, vous ne tenez sur rien, tant que vous ne vous conformez pas à la Thora et à l’Evangile et à ce qui vous a été descendu de la part de votre Seigneur. » Et certes, ce qui t’a été descendu de la part de ton Seigneur va accroître beaucoup d’entre eux en rébellion et en mécréance. Ne te tourmente donc pas pour les gens mécréants.
69
Ceux qui ont cru, ceux qui se sont judaïsés, les Sabéens, et les Chrétiens, ceux parmi eux qui croient en Allah, au Jour dernier et qui accomplissent les bonnes œuvres, pas de crainte sur eux, et ils ne seront point affligés.
70
Certes, Nous avions déjà pris l’engagement des Enfants d’Israël, et Nous leur avions envoyé des messagers. Mais chaque fois qu’un Messager leur vient avec ce qu’ils ne désirent pas, ils en traitent certains de menteurs et ils en tuent d’autres.
71
Comptant qu’il n’y aurait pas de tentation contre eux, ils étaient devenus aveugles et sourds. Puis Allah accueillit leur repentir. Ensuite, beaucoup d’entre eux redevinrent aveugles et sourds. Et Allah voit parfaitement ce qu’ils font.
72
Ce sont, certes, des mécréants ceux qui disent : « En vérité, Allah c’est le Messie, fils de Marie. » Alors que le Messie a dit : « O enfants d’Israël, adorez Allah, mon Seigneur et votre Seigneur ». Quiconque associe à Allah (d’autres divinités,) Allah lui interdit le Paradis ; et son refuge sera le Feu. Et pour les injustes, pas de secoureurs !
73
Ce sont certes des mécréants, ceux qui disent : « En vérité, Allah est le troisième de trois. » Alors qu’il n’y a de divinité qu’Une Divinité Unique ! Et s’ils ne cessent de le dire, certes, un châtiment douloureux touchera les mécréants d’entre eux.
74
Ne vont-ils donc pas se repentir à Allah et implorer Son pardon ? Car Allah est Pardonneur et Miséricordieux.
75
Le Messie, fils de Marie, n’était qu’un Messager. Des messagers sont passés avant lui. Et sa mère était une véridique. Et tous deux consommaient de la nourriture. Vois comme Nous leur expliquons les preuves et puis vois comme ils se détournent.
76
Dis : « Adorez-vous, au lieu d’Allah, ce qui n’a le pouvoir de vous faire ni le mal ni le bien ? » Or c’est Allah qui est l’Audient et l’Omniscient.
77
Dis : « O gens du Livre, n’exagérez pas en votre religion, s’opposant à la vérité. Ne suivez pas les passions des gens qui se sont égarés avant cela, qui ont égaré beaucoup de monde et qui se sont égarés du chemin droit.
78
Ceux des Enfants d’Israël qui n’avaient pas cru ont été maudits par la bouche de David et de Jésus fils de Marie, parce qu’ils désobéissaient et transgressaient.
79
Ils ne s’interdisaient pas les uns aux autres ce qu’ils faisaient de blâmable. Comme est mauvais, certes, ce qu’ils faisaient !
80
Tu vois beaucoup d’entre eux s’allier aux mécréants. Comme est mauvais, certes, ce que leurs âmes ont préparé, pour eux-mêmes, de sorte qu’ils ont encouru le courroux d’Allah, et c’est dans le supplice qu’ils éterniseront.
81
S’ils croyaient en Allah, au Prophète et à ce qui lui a été descendu, ils ne prendraient pas ces mécréants pour alliés. Mais beaucoup d’entre eux sont pervers.
82
Tu trouveras certainement que les Juifs et les associateurs sont les ennemis les plus acharnés des croyants. Et tu trouveras certes que les plus disposés à aimer les croyants sont ceux qui disent : « Nous sommes chrétiens ». C’est qu’il y a parmi eux des prêtres et des moines, et qu’ils ne s’enflent pas d’orgueil.
83
Et quand ils entendent ce qui a été descendu sur le Messager [Muhammad], tu vois leurs yeux déborder de larmes, parce qu’ils ont reconnu la vérité. Ils disent : « O notre Seigneur ! Nous croyons : inscris-nous donc parmi ceux qui témoignent (de la véracité du Coran).
84
Pourquoi ne croirions-nous pas en Allah et à ce qui nous est parvenu de la vérité. Pourquoi ne convoitions-nous pas que notre Seigneur nous fasse entrer en la compagnie des gens vertueux ? »
85
Allah donc les récompense pour ce qu’ils disent par des Jardins sous lesquels coulent les ruisseaux, où ils demeureront éternellement. Telle est la récompense des bienfaisants.
86
Et quant à ceux qui ne croient pas et qui traitent de mensonges Nos versets, ce sont les gens de la Fournaise.
87
O les croyants : ne déclarez pas illicites les bonnes choses qu’Allah vous a rendues licites. Et ne transgressez pas. Allah, (en vérité,) n’aime pas les transgresseurs.
88
Et mangez de ce qu’Allah vous a attribué de licite et de bon. Craignez Allah, en qui vous avez foi.
89
Allah ne vous sanctionne pas pour la frivolité dans vos serments, mais Il vous sanctionne pour les serments que vous avez l’intention d’exécuter. L’expiation en sera de nourrir dix pauvres, de ce dont vous nourrissez normalement vos familles, ou de les habiller, ou de libérer un esclave. Quiconque n’en trouve pas les moyens devra jeûner trois jours. Voilà l’expiation pour vos serments, lorsque vous avez juré. Et tenez à vos serments. Ainsi Allah vous explique Ses versets, afin que vous soyez reconnaissants !
90
O les croyants ! Le vin, le jeu de hasard, les pierres dressées, les flèches de divination ne sont qu’une abomination, œuvre du Diable. Ecartez-vous en, afin que vous réussissiez.
91
Le Diable ne veut que jeter parmi vous, à travers le vin et le jeu de hasard, l’inimitié et la haine, et vous détourner d’invoquer Allah et de la Salât. Allez-vous donc y mettre fin ?
92
Obéissez à Allah, obéissez au Messager, et prenez garde ! Si ensuite vous vous détournez... alors sachez qu’il n’incombe à Notre messager que de transmettre le message clairement.
93
Ce n’est pas un péché pour ceux qui ont la foi et font de bonnes œuvres en ce qu’ils ont consommé (du vin et des gains des jeux de hasard avant leur prohibition) pourvu qu’ils soient pieux (en évitant les choses interdites après en avoir eu connaissance) et qu’ils croient (en acceptant leur prohibition) et qu’ils fassent de bonnes œuvres ; puis qui (continuent) d’être pieux et de croire et qui (demeurent) pieux et bienfaisants. Car Allah aime les bienfaisants.
94
O les croyants ! Allah va certainement vous éprouver par quelque gibier à la portée de vos mains et de vos lances. C’est pour qu’Allah sache celui qui Le craint en secret. Quiconque après cela transgresse aura un châtiment douloureux.
95
O les croyants ! Ne tuez pas de gibier pendant que vous êtes en état d’Ihram. Quiconque parmi vous en tue délibérément, qu’il compense alors, soit par quelque bête de troupeau, semblable à ce qu’il a tué, d’après le jugement de deux personnes intègres parmi vous, et cela en offrande qu’il fera parvenir à (destination des pauvres de) la Ka’aba, ou bien par une expiation, en nourrissant des pauvres, ou par l’équivalent en jeûne. Cela afin qu’il goûte à la mauvaise conséquence de son acte. Allah a pardonné ce qui est passé ; mais quiconque récidive, Allah le punira. Allah est Puissant et Détenteur du pouvoir de punir.
96
La chasse en mer vous est permise, et aussi d’en manger, pour votre jouissance et celle des voyageurs. Et vous est illicite la chasse à terre tant que vous êtes en état d’Ihram. Et craignez Allah vers qui vous serez rassemblés.
97
Allah a institué la Ka’aba, la Maison sacrée, comme un lieu de rassemblement pour les gens. (Il a institué) le mois sacré, l’offrande (d’animaux,) et les guirlandes, afin que vous sachiez que vraiment Allah sait tout ce qui est dans les cieux et sur la terre ; et que vraiment Allah est Omniscient.
98
Sachez qu’Allah est sévère en punition, mais aussi qu’Allah est Pardonneur et Miséricordieux.
99
Il n’incombe au Messager que de transmettre (le message). Et Allah sait ce que vous divulguez tout comme ce que vous cachez.
100
Dis : « Le mauvais et le bon ne sont pas semblables, même si l’abondance du mal te séduit. Craignez Allah, donc, ô gens intelligents, afin que vous réussissiez.
101
O les croyants ! Ne posez pas de questions sur des choses qui, si elles vous étaient divulguées, vous mécontenteraient. Et si vous posez des questions à leur sujet, pendant que le Coran est révélé, elles vous seront divulguées. Allah vous a pardonné cela. Et Allah est Pardonneur et Indulgent.
102
Un peuple avant vous avait posé des questions (pareilles) puis, devinrent de leur fait mécréants.
103
Allah n’a pas institué la Bahira, la Sâïba, la Wasîlani le Hâm. Mais ceux qui ont mécru ont inventé ce mensonge contre Allah, et la plupart d’entre eux ne raisonnent pas.
104
Et quand on leur dit : « Venez vers ce qu’Allah a fait descendre (la Révélation), et vers le Messager », ils disent : « Il nous suffit de ce sur quoi nous avons trouvé nos ancêtres. » Quoi ! Même si leurs ancêtres ne savaient rien et n’étaient pas sur le bon chemin... ?
105
O les croyants ! Vous êtes responsables de vous-mêmes ! Celui qui s’égare ne vous nuira point si vous vous avez pris la bonne voie. C’est Vers Allah que vous retournerez tous ; alors Il vous informera de ce que vous faisiez.
106
O les croyants ! Quand la mort se présente à l’un de vous, le testament sera attesté par deux hommes intègres d’entre vous, ou deux autres, non des vôtres, si vous êtes en voyage dans le monde et que la mort vous frappe. Vous les retiendrez (les deux témoins), après la Salât, puis, si vous avez des doutes, vous les ferez jurer par Allah : « Nous ne faisons aucun commerce ou profit avec cela, même s’il s’agit d’un proche, et nous ne cacherons point le témoignage d’Allah. Sinon, nous serions du nombre des pécheurs ».
107
Si l’on découvre que ces deux témoins sont coupables de péché, deux autres plus intègres, parmi ceux auxquels le tort a été fait, prendront leur place et tous deux jureront par Allah : « En vérité, notre témoignage est plus juste que le témoignage de ces deux-là ; et nous ne transgressons point. Sinon, nous serions certainement du nombre des injustes ».
108
C’est le moyen le plus sûr pour les inciter à fournir le témoignage dans sa forme réelle ; ou leur faire craindre de voir d’autres serments se substituer aux leurs. Et craignez Allah et écoutez. Allah ne guide pas les gens pervers.
109
(Rappelle-toi) le jour où Allah rassemblera (tous) les messagers, et qu’Il dira : « Que vous a-t-on donné comme réponse ? » Ils diront : « Nous n’avons aucun savoir : c’est Toi, vraiment, le grand connaisseur de tout ce qui est inconnu ».
110
Et quand Allah dira : « O Jésus, fils de Marie, rappelle-toi Mon bienfait sur toi et sur ta mère quand Je te fortifiais du Saint-Esprit. Au berceau tu parlais aux gens, tout comme en ton âge mûr. Je t’enseignais le Livre, la Sagesse, la Thora et l’Evangile ! Tu fabriquais de l’argile comme une forme d’oiseau par Ma permission ; puis tu soufflais dedans. Alors par Ma permission, elle devenait oiseau. Et tu guérissais par Ma permission, l’aveugle-né et le lépreux. Et par Ma permission, tu faisais revivre les morts. Je te protégeais contre les Enfants d’Israël pendant que tu leur apportais les preuves. Mais ceux d’entre eux qui ne croyaient pas dirent : « Ceci n’est que de la magie évidente ».
111
Et quand J’ai révélé aux Apôtres ceci : « Croyez en Moi et en Mon messager (Jésus) ». Ils dirent : « Nous croyons ; et atteste que nous sommes entièrement soumis ».
112
Rappelle-toi le moment) où les Apôtres dirent : « O Jésus, fils de Marie, se peut-il que ton Seigneur fasse descendre sur nous du ciel une table servie ? » Il leur dit : « Craignez plutôt Allah, si vous êtes croyants ».
113
Ils dirent : « Nous voulons en manger, rassurer ainsi nos cœurs, savoir que tu nous as réellement dit la vérité et en être parmi les témoins ».
114
« O Allah, notre Seigneur, dit Jésus, fils de Marie, fais descendre du ciel sur nous une table servie qui soit une fête pour nous, pour le premier d’entre nous, comme pour le dernier, ainsi qu’un signe de Ta part. Nourris-nous : Tu es le meilleur des nourrisseurs. »
115
« Oui, dit Allah, Je la ferai descendre sur vous. Mais ensuite, quiconque d’entre vous refuse de croire, Je le châtierai d’un châtiment dont Je ne châtierai personne d’autre dans l’univers. »
116
(Rappelle-leur) le moment où Allah dira : « O Jésus, fils de Marie, est-ce toi qui as dit aux gens : « Prenez-moi, ainsi que ma mère, pour deux divinités en dehors d’Allah ? » Il dira : « Gloire et pureté à Toi ! Il ne m’appartient pas de déclarer ce que je n’ai pas le droit de dire ! Si je l’avais dit, Tu l’aurais su, certes. Tu sais ce qu’il y a en moi, et je ne sais pas ce qu’il y a en Toi. Tu es, en vérité, le grand connaisseur de tout ce qui est inconnu.
117
Je ne leur ai dit que ce que Tu m’avais commandé, (à savoir): « Adorez Allah, mon Seigneur et votre Seigneur ». Et je fus témoin contre eux aussi longtemps que je fus parmi eux. Puis quand Tu m’as rappelé, c’est Toi qui fus leur observateur attentif. Et Tu es témoin de toute chose.
118
Si Tu les châties, ils sont Tes serviteurs. Et si Tu leur pardonnes, c’est Toi le Puissant, le Sage ».
119
Allah dira : « Voilà le jour où leur véracité va profiter aux véridiques : ils auront des Jardins sous lesquels coulent les ruisseaux pour y demeurer éternellement. » Allah les a agréés et eux L’ont agréé. Voilà l’énorme succès.
120
A Allah seul appartient le royaume des cieux, de la terre et de ce qu’ils renferment. Et Il est Omnipotent.
←|→
Blachère, 1957Context
X
Sourate V.
La Table servie.
(Al-Mâ’ida.)
Translator's introductory remarks
Titre tiré du vt. 112.
L’exégèse considère cette sourate comme révélée après la sourate XLVIII. Cette affirmation ne vaut toutefois que pour certains passages car, dans l’ensemble, on constate que cette sourate est formée d’éléments chronologiquement fort divers. On peut grouper ceux-ci en cinq séries, en fonction de cinq idées centrales.
Au nom d’Allah, le Bienfaiteur miséricordieux.
1
O vous qui croyez !, remplissez les engagements [pris]. Licite est pour vous la bête de troupeaux, sauf celles dont énumération vous est communiquée. Ne considérez point comme licite le gibier [tué] alors que vous êtes sacralisés ! Allah décide ce qu’Il veut.
Note [original edition] : al-‛uqûda « les engagements [pris] ». Les commt. hésitent à voir dans ce terme des engagements commerciaux, mais pensent à des obligations très générales, y compris celles envers Dieu. Ne s’agirait-il point de victimes promises en sacrifice ? ǁ Alors que vous êtes sacralisés = durant l’accomplissement des rites du Pèlerinage.
    2
    O vous qui croyez !, ne déclarez non sacrés ni les choses sacrées (?) d’Allah, ni le mois sacré, ni les offrandes (hady), ni les victimes parées de guirlandes, ni ceux se rendant au Temple Sacré recherchant faveur et satisfaction de leur Seigneur !
    Note [original edition] : Ne déclarez non sacrés. Text. : ne déclarez pas licites. ǁ Le Temple Sacré = la Kaaba à la Mekke.
      2

      Facsimile Image Placeholder
      [3] Quand vous êtes désacralisés, livrez-vous à la chasse ! Que la haine pour un peuple qui vous a écartés [naguère] de la Mosquée Sacrée ne vous porte point à un abus de droit ! Entr’aidez-vous [plutôt] dans la bonté pieuse (birr) et la piété ! Ne vous entr’aidez point [, au contraire,] dans le péché et l’abus de droit ! Soyez pieux envers Allah ! Allah est redoutable en [Son] châtiment.
      Note [original edition] : Livrez-vous à la chasse = vous avez licence de vous livrer à la chasse. ǁ Que la haine etc. Ce passage paraît devoir être reporté plus bas, vt. 11.
        3
        [4] Illicites ont été déclarés pour vous [la chair de] la bête morte, le sang, la chair du porc et de ce qui a été consacré à un autre qu’Allah, [la chair de] la bête étouffée, [de] la bête tombée sous des coups, [de] la bête morte d’une chute [ou] d’un coup de corne, [la chair de] ce que les fauves ont dévoré (sic) — sauf si vous l’avez purifiée —, [la chair de] ce qui est égorgé devant les pierres dressées. Consulter le sort par les flèches est perversité. Aujourd’hui ceux qui sont infidèles désespèrent de [vous arracher à (?)] votre religion. Ne les redoutez pas, mais redoutez-Moi !
        Note [original edition] : Cette liste des interdits alimentaires est plus complète que celle figurant dans la sourate II, 168. Elle rappelle beaucoup Deutéronome, XIV, 7 sqq. — ‛alā n-nuṣubi « devant les pierres dressées ». Autre sens : sur les pierres dressées. Le mot semble un pluriel de niṣâb, mais les lexicographes y voient un sing. Le terme devait s’appliquer à ces sortes de menhirs parfois grossièrement retaillés vénérées par les Cananéens, ou aux massébâ des Hébreux de l’époque pré-mosaïque. ǁ Consulter le sort… perversité. Cette phrase est d’un autre mouvement et sans lien de fond avec l’ensemble, en dehors du fait qu’il s’agit indirectement d’une interdiction. ǁ Aujourd’hui… redoutez-Moi. Si cette phrase et le vt. qui suit sont réellement à leur place, il semble qu’il faille les rejeter après : Quiconque sera contraint… miséricordieux, du vt. 5.
          3
          [5] Aujourd’hui J’ai parachevé votre religion et vous ai accordé Mon entier bienfait. J’agrée pour vous l’Islam, comme religion. Quiconque sera contraint [d’en manger], durant une famine, sans se précipiter volontairement dans le péché [sera autorisé à le faire], car Allah est absoluteur et miséricordieux.
          Note [original edition] : Quiconque sera contraint etc. Cette phrase se raccroche au vt. 4. Sans grande vraisemblance, les commt. voient une série d’incidentes dans ce qui l’en sépare.
            [Des permissions alimentaires et matrimoniales.]
            4
            [6] [Les Croyants] t’interrogent sur ce qui est déclaré licite pour eux. Réponds[-leur] : « Licites pour vous sont les excellentes [nourritures]. Mangez [aussi] de ce que prennent pour vous ceux des oiseaux de
            Facsimile Image Placeholder
            proie que vous dressez, tels des chiens, selon les procédés qu’Allah vous a enseignés ! Proférez [toutefois] le nom d’Allah, sur leur prise, et soyez pieux envers Allah ! Allah est prompt à demander compte. »
            5
            [7] Aujourd’hui, licites sont pour vous les excellentes [nourritures]. La nourriture de ceux à qui a été donnée l’Écriture est licite pour vous et votre nourriture est licite pour eux.
            [Licites sont pour vous] les muḥṣana [du nombre] des Croyantes et les muḥṣana [du nombre] de ceux à qui l’Écriture a été donnée avant vous, quand vous aurez donné leurs douaires à [ces muḥṣana], en hommes concluant mariage avec une muḥṣana, non en fornicateurs ni en preneurs de courtisanes. Quiconque rejette la foi voit devenir vaines ses actions et, dans la [Vie] Dernière, il sera parmi les Perdants.
            Note [original edition] : [Licites sont pour vous] les muḥṣana. La disposition qui suit ne se rattache que de très loin à ce qui précède ; elle complète la sourate IV, 28, dont certaines expressions sont textuellement reprises.
              [De l’ablution.]
              6
              [8] O vous qui croyez ! quand vous vous disposez à la Prière, lavez-vous le visage et les mains jusqu’aux coudes ! passez-vous la main sur la tête et les pieds jusqu’aux chevilles !
              Note [original edition] : Vous vous disposez à la Prière. Autre sens : vous vous levez pour la Prière.
                6
                [9] Si vous êtes en état de pollution, purifiez-vous ! Si vous êtes malades ou en voyage, ou [si] l’un de vous vient du lieu secret, ou [si] vous avez caressé vos femmes et que vous ne trouviez pas d’eau, recourez à du bon sable et passez-vous-en sur le visage et sur les mains ! Allah ne veut vous imposer nulle gêne (ḥaraj), mais Il veut vous purifier et parachever Son bienfait envers vous. Peut-être serez-vous reconnaissants.
                Note [original edition] : fa-ṭṭahharû « purifiez-vous » = procédez à l’ablution. La racine, dans le Coran, rappelons-le, a le sens de « purification corporelle ». ǁ Si vous êtes malades etc. Reprise textuelle de la sourate IV, 46 à la fin.
                  [Admonition aux Croyants. Rappel des bienfaits d’Allah.]
                  7
                  [10] Rappelez-vous le bienfait d’Allah envers vous et l’alliance que Nous avons conclue avec vous, quand vous eûtes dit : « Nous avons entendu et avons obéi. » Soyez pieux envers Allah ! Allah connaît bien les pensées des cœurs.
                  8

                  Facsimile Image Placeholder
                  [11] O vous qui croyez !, tenez-vous droits devant Allah en témoins de l’équité (sic) ! Que la haine pour un peuple [impie] ne vous porte point à n’être pas justes ! Soyez justes ! C’est [l’acte] le plus proche de la piété. Soyez pieux envers Allah ! Allah est bien informé de ce que vous faites.
                  Note [original edition] : Tenez-vous droits… équité. L’expression est insolite et l’on s’attendrait plutôt à : Soyez témoins envers Allah en pratiquant constamment l’équité, comme dans la sourate IV, 134.
                    9
                    [12] Allah a promis à ceux qui auront cru et accompli des œuvres pies qu’ils auront pardon et rétribution immense,
                    10
                    [13] alors que ceux qui auront été infidèles et auront traité Nos aya de mensonges seront les Hôtes de la Fournaise.
                    11
                    [14] O vous qui croyez !, rappelez-vous le bienfait d’Allah envers vous, quand [ces gens] étaient un peuple prêt à porter la main sur vous et [qu’]Il détourna de vous leurs mains ! Soyez pieux envers Allah et que sur Allah s’appuient les Croyants !
                    [Contre les Juifs médinois.]
                    12
                    [15] Certes Allah a fait alliance avec les fils d’Israël. D’entre eux Nous avons fait surgir douze chefs. Et Allah a dit : « Je suis avec vous. Si vous accomplissez la Prière et donnez l’Aumône (zakât), [si] vous croyez en Mes Apôtres et les assistez, [si] vous faites un beau prêt à Allah, J’effacerai certes pour vous vos mauvaises actions et vous ferai entrer en des Jardins sous lesquels couleront les ruisseaux. Quiconque, après cela, sera impie parmi vous, se trouvera égaré loin du Chemin Uni. »
                    Note [original edition] : [Si] vous faites un beau prêt. Cf. sourate II, 246.
                      13
                      [16] C’est pour avoir rompu leur alliance [avec Nous] que Nous les avons maudits. Durs Nous avons fait leurs cœurs. Ils détournent le Discours de ses sens et ils ont oublié une partie de ce qui leur a été envoyé comme Édification. Tu ne cesseras [, Prophète !,] d’éventer quelque trahison de leur part, sauf d’un petit nombre d’entre eux. Efface [leur faute] et pardonne ! Allah aime les Bienfaisants.
                      [Contre les Chrétiens et les Juifs.]
                      14
                      [17] De ceux qui disent : « Nous sommes Chrétiens », Nous avons reçu alliance. [Toutefois] ils ont oublié une partie de ce par quoi ils ont été édifiés et Nous avons excité entre eux l’hostilité et la haine pour jusqu’au Jour de la Résurrection. [Alors] Allah les avisera de ce qu’ils se trouvaient accomplir.
                      15
                      [18] O Détenteurs de l’Écriture !, Notre Apôtre est venu à vous, vous exposant une grande partie de l’Écriture que vous cachiez et effaçant [aussi] une grande partie de celle-ci. D’Allah vous sont venues une Lumière et une Écriture explicite
                      16
                      [18] par laquelle Allah dirige ceux qui visent Sa satisfaction, dans les Chemins du Salut, et [par laquelle], avec Sa permission, Il les fait sortir des Ténèbres vers la Lumière et les dirige vers une Voie Droite.
                      Note [original edition] : Qui visent. Text. : qui suivent.
                        17
                        [19] Infidèles ont été certes ceux qui ont dit : « Allah est le Messie, fils de Marie. » Réponds[-leur] : « Qui donc peut en rien répondre d’Allah, s’Il veut faire périr le Messie, fils de Marie, ainsi que sa mère et tous ceux qui sont sur la terre ? »
                        Note [original edition] : man yamliku mina llâhi šay’an « qui donc peut en rien etc. » Text. : qui donc possède rien par rapport à Allah.
                          17
                          [20] A Allah la royauté des cieux et de la terre et de ce qui est entre eux. Il crée ce qu’Il veut, et sur toute chose, Il est omnipotent.
                          18
                          [21] Les Juifs et les Chrétiens ont dit : « Nous sommes les fils et les aimés d’Allah. » Demande[-leur] : « Pourquoi donc vous torture-t-Il pour vos péchés ? Non, vous êtes de [simples] mortels [du nombre] de ceux qu’Il a créés. » Il pardonne à qui Il veut et Il torture qui Il veut ! A Allah la royauté des cieux et de la terre et de ce qui est entre eux. Vers Lui sera le « Devenir ».
                          Note [original edition] : ’aḥîbbâ’u « les aimés ». Autre sens : les amis.
                            19
                            [22] O Détenteurs de l’Écriture !, Notre Apôtre est venu à vous — vous instruisant, à une cessation [de la venue] de Nos Apôtres —, [de peur] que vous ne disiez : « Nul Avertisseur, nul Annonciateur
                            Facsimile Image Placeholder
                            n’est venu à nous. » [Non point !] Un Annonciateur, un Avertisseur est venu à vous. Allah, sur toute chose, est omnipotent.
                            Note [original edition] : ‛alā fitratin « à une cessation ». Autre sens : à la fin d’une interruption.
                              [Contre les Juifs médinois. Rappel de leur rébellion contre Moïse.]
                              20
                              [23] Et [souvenez-vous] quand Moïse dit à son peuple : « O mon peuple !, rappelez-vous le bienfait d’Allah envers vous, quand Il mit parmi vous des Prophètes, [quand] Il fit de vous des rois et vous donna ce qu’Il n’avait donné à nul [autre] au monde (‛âlamîn) !
                              21
                              [24] O mon peuple !, entrez dans la Terre Sainte qu’Allah vous a destinée ! Ne revenez point sur vos pas, sans quoi vous vous en retournerez en Perdants ! »
                              Note [original edition] : Ce vt. évoque Genèse, XVI, 18 : Ce jour-là l’Éternel fit alliance avec Abraham et dit : « Je donne ce pays à ta postérité. »
                                22
                                [25] — « Moïse ! », répondirent-ils, « en [cette terre] est un peuple de géants et nous n’y entrerons pas avant qu’ils en soient sortis. S’ils en sortent, en vérité, nous y entrerons. »
                                Note [original edition] : Cf. Deutéronome, II, 10 : Les Emim y habitaient auparavant : c’était un peuple grand, nombreux et de haute taille, comme les Anakim.
                                  23
                                  [26] [Alors] deux hommes dirent, qui étaient parmi ceux craignant Allah et qui étaient comblés par Lui de bienfaits : « Entrez chez [ces géants] par la porte (sic) ! Quand vous aurez franchi celle-ci, vous serez vainqueurs. Sur Allah appuyez-vous, si vous êtes croyants ! »
                                  Note [original edition] : Deux hommes etc. L’exégèse reconnaît ici Josué et Kaleb.
                                    24
                                    [27] [Mais les gens] s’écrièrent : « O Moïse !, nous n’entrerons point en cette terre tant qu’y seront [ces géants]. Mets-toi donc en marche, toi et ton Seigneur, et combattez ! Nous, ici, nous nous abstenons. »
                                    25
                                    [28] — « Seigneur ! », dit [Moïse], « je ne réponds que de moi et de mon frère. Sépare-nous donc de ce peuple pervers ! »
                                    26
                                    [29] [Le Seigneur] répondit : « [Cette terre] est interdite [aux Fils d’Israël]. Durant quarante années, ils erreront dans le pays. Ne te désole point pour ce peuple pervers ! »
                                    Note [original edition] : [Cette terre] etc. Text. : elle leur est illicite.
                                      [Le crime de Caïn, cause d’interdiction de l’homicide.]
                                      27
                                      [30] Communique-leur, selon la vérité, l’histoire (nabâ’) des deux fils d’Adam, quand ils offrirent une oblation et que celle de l’un fut acceptée tandis que celle de l’autre ne le fut point ! Celui-ci cria [alors à son frère] : « Je te tuerai ! » [Mais son frère] répondit : « Allah n’accepte que [l’oblation] des Pieux.
                                      Note [original edition] : Beaucoup plus que le récit de Genèse, IV, 3 sqq., celui du Coran évoque des traits du Talmud.
                                        28
                                        [31] Assurément, si tu portes la main sur moi, tu me tueras, [car] moi, je ne porterai point la main sur toi pour te tuer. Je crains Allah, Seigneur des Mondes.
                                        29
                                        [32] Je veux que tu confesses ton crime contre moi et que tu sois parmi les Hôtes du Feu. C’est là la « récompense » des Injustes. »
                                        Note [original edition] : Ton crime contre moi. Text. : mon péché et ton péché.
                                          30
                                          [33] Le meurtre de son frère lui ayant été suggéré par son âme, [le fils d’Adam] tua donc [son frère] et il se trouva au nombre des Perdants.
                                          31
                                          [34] [Comme il ne savait comment faire disparaître le cadavre,] Allah fit surgir un corbeau qui gratta la terre afin de lui faire voir comment ensevelir la dépouille de son frère. « Malheur à moi ! », s’écria [le meurtrier]. « Je ne suis [même] pas capable d’être comme ce corbeau et d’ensevelir la dépouille de mon frère ! » et il fut parmi ceux que hante le remords.
                                          Note [original edition] : Ce trait est ignoré de la Genèse qui ne dit d’ailleurs rien de l’ensevelissement d’Abel.
                                            32
                                            [35] C’est à cause de ce crime que Nous décrétâmes, pour les Fils d’Israël, que quiconque tuerait une personne (nafs) sans que celle-ci ait tué ou [semé] scandale sur la terre, [serait jugé] comme s’il avait tué les Hommes en totalité. [En revanche, Nous décrétâmes que] quiconque ferait revivre [une personne serait jugé] comme s’il avait fait revivre les Hommes en totalité.
                                            Note [original edition] : Ce trait se retrouve dans la Mischna : C’est pourquoi l’Homme a été simplement créé pour montrer que quiconque tue quelqu’un en sera tenu responsable comme s’il avait tué tout le genre humain, mais quiconque a conservé quelqu’un c’est comme s’il avait conservé tout le genre humain. — De ce crime. Text. : de cela. ǁ Sans que celle-ci ait tué. Text. : non en prix d’une personne.
                                              32
                                              [36] Nos Apôtres sont ensuite venus à eux avec les Preuves mais, en vérité, beaucoup parmi eux après [cette venue] furent certes des Impies (musrif) sur la terre.
                                              33

                                              Facsimile Image Placeholder
                                              [37] La « récompense » de ceux qui font la guerre à Allah et à Son Apôtre et qui s’évertuent à [semer le] scandale sur la terre sera seulement d’être tués ou d’être crucifiés, ou d’avoir les mains et pieds opposés tranchés, ou d’être bannis de leur pays. Cela sera pour eux opprobre en la [Vie] Immédiate et, en la [Vie] Dernière, ils auront un tourment immense.
                                              34
                                              [38] Exception faite pour ceux qui seront revenus [de leur faute] avant que vous ayez pouvoir sur eux. Sachez en effet qu’Allah est absoluteur et miséricordieux !
                                              35
                                              [39] O vous qui croyez !, soyez pieux envers Allah et recherchez le moyen [d’aller] jusqu’à Lui ! Menez combat dans Son Chemin ! Peut-être serez-vous des Bienheureux.
                                              36
                                              [40] Si ceux qui sont infidèles avaient en totalité ce qui est dans la terre et, avec cela, autant encore pour se racheter du tourment du Jour de la Résurrection, cela ne serait point accepté d’eux. A eux un tourment cruel.
                                              37
                                              [41] Ils voudront sortir du Feu, mais ils n’en sortiront point. A eux tourment permanent.
                                              38
                                              [42] Au voleur et à la voleuse, tranchez les mains (sic) en « récompense » de ce qu’ils se seront acquis et en châtiment d’Allah. Allah est puissant et sage.
                                              39
                                              [43] Quiconque reviendra toutefois [sur sa faute] et se réformera (’aṣlaḥa) après avoir été injuste, Allah reviendra [de Sa rigueur] contre lui. Allah est absoluteur et miséricordieux.
                                              40
                                              [44] Ne sais-tu point qu’Allah possède la royauté des cieux et de la terre ? Il tourmente qui Il veut et pardonne à qui Il veut. Allah, sur toute chose, est omnipotent.
                                              [Contre les Hypocrites et les Juifs médinois. Rappel aux Juifs et aux Chrétiens d’avoir a arbitrer selon la thora et l’évangile. Complément constitué par la nouvelle Révélation.]
                                              41
                                              [45] O Apôtre !, parmi ceux disant, de leurs bouches : « Nous croyons ! », alors que leurs cœurs ne croient point, ou parmi ceux pratiquant le Judaïsme et qui sont tout oreilles pour le mensonge, que ne
                                              Facsimile Image Placeholder
                                              t’attriste pas [la vue de] ceux qui se ruent vers l’impiété, qui sont tout oreilles pour d’autres non venus à toi, [qui] détournent le Discours de ses sens, [qui] disent : « Si ceci vous a été donné, prenez-le ! S’il ne vous a pas été donné, prenez garde ! » Celui qu’Allah veut soumettre à une tentation, tu ne possèdes rien pour lui, à l’encontre d’Allah. Ce sont-là ceux dont Allah n’a point voulu purifier les cœurs. A eux opprobre en la [Vie] Immédiate. A eux, dans la [Vie] Dernière, tourment immense.
                                              Note [original edition] : Si ceci vous a été donné… prenez garde = Si le texte révélé tel que nous vous le disons, vous a été transmis, recevez-le ! Si, au contraire, ce qui vous est révélé diffère de ce que nous vous récitons, gardez-vous de le recevoir !
                                                42
                                                [46] Tout oreilles pour le mensonge et goinfres de la vénalité, si [ces gens] viennent à toi [, Prophète !,] arbitre entre eux ou détourne-toi d’eux ! Si tu te détournes d’eux, ils ne te nuiront en rien. Si tu arbitres, arbitre entre eux selon l’équité ! Allah aime ceux qui observent l’équité.
                                                Note [original edition] : Le vt. ferait allusion à un cas d’adultère entre un Juif et une Juive de Khaïbar pour lequel on aurait eu recours à l’arbitrage de Mahomet, qui aurait prescrit la lapidation des coupables — ’akhâlîna li-s-suḥti « goinfres de la vénalité ». Les commt. glosent as-suḥti par rašwa « don, pot-de-vin offert à un arbitre ». Plus tard, le terme désignera un « gain illicite ».
                                                  43
                                                  [47] Comment te prendraient-ils [toutefois] comme arbitre alors qu’ils ont la Thora où se trouve le jugement d’Allah ? Après [y avoir cherché la vérité (?)], ils se détournent cependant. Ces gens ne sont point des Croyants.
                                                  Note [original edition] : Après [y avoir cherché la vérité (?)]. Text. : après cela. Le sens est très incertain.
                                                    44
                                                    [48] Nous avons fait descendre la Thora où se trouvent Direction et Lumière. Par elle, pour ceux qui pratiquaient le Judaïsme, arbitraient les Prophètes qui s’étaient soumis [au Seigneur] (’aslama), ainsi que les maîtres et les docteurs dans l’Écriture d’Allah dont la conservation leur avait été confiée et dont ils portaient témoignage. Ne redoutez donc pas ces gens, [mais] redoutez-Moi ! Ne troquez pas Mes aya à vil prix ! Ceux qui n’arbitrent point au moyen de ce qu’Allah a fait descendre, ceux-là sont les Impies.
                                                    Note [original edition] : rabbâniyyûna « maîtres ». V. la note sur la sourate III, 73. ǁ ’aḥbâru « docteurs ». Le terme est emprunté à l’hébreu. ǁ bi-mâ « au moyen de ce que ». V. la note sur la sourate III, 73. ǁ Dont ils portaient témoignage. Text. : dont ils furent témoins à son encontre.
                                                      45
                                                      [49] Dans [la Thora], Nous avons prescrit [à ceux qui pratiquent le Judaïsme] : « Âme pour âme, œil pour œil, nez pour nez, oreille pour oreille, dent pour dent ; les blessures tombent sous [le] talion. » Quiconque cependant fait aumône [du prix du sang]
                                                      Facsimile Image Placeholder
                                                      aura en cela un moyen d’effacer [ses péchés]. Ceux qui n’arbitrent point au moyen de ce qu’Allah a fait descendre, ceux-là sont les Injustes.
                                                      Note [original edition] : [A ceux qui pratiquent le Judaïsme]. Text. : à eux. ǁ Âme pour âme etc. Le texte évoque Lévitique, XXV, 17 sqq.
                                                        46
                                                        [50] Nous leur (sic) avons donné comme successeur Jésus, fils de Marie, déclarant véridique ce qui, de la Thora, était antérieur à lui et lui avons donné l’Évangile contenant Direction et Lumière déclarant véridique ce qui, de la Thora, était antérieur à lui et [était] Direction et Admonition pour les Pieux.
                                                        47
                                                        [51] Que les Détenteurs de l’Évangile arbitrent au moyen de ce qu’Allah y a fait descendre ! Ceux qui n’arbitrent point au moyen de ce qu’Allah a fait descendre sont les Pervers.
                                                        48
                                                        [52] [Prophète !,] Nous avons fait descendre vers toi l’Écriture [chargée] de Vérité, déclarant véridique ce qui, de l’Écriture, est antérieur à elle et en proclamant l’authenticité (?). Arbitre donc entre [tous ces gens] au moyen de ce qu’Allah a fait descendre ! Ne suis point leurs doctrines pernicieuses [t’écartant] de la Vérité venue à toi ! A tous, Nous avons donné une règle (?) et une voie.
                                                        Note [original edition] : muhayminan ‛alay-hi « en proclamant l’authenticité ». Sens accueilli par les commt., mais fort discutable. ǁ Entre [tous ces gens]. Text. : entre eux. Il paraît bien s’agir d’arbitrage entre Croyants et Non-Croyants, voire entre Non-Croyants uniquement. ǁ šir‛atan « une règle ». Text. : une voie à suivre. ǁ minhâjan « voie ». Le terme ne se trouve qu’ici et est un emprunt à la langue rabbinique.
                                                          48
                                                          [53] Si Allah avait voulu, Il aurait fait de vous une communauté unique. [Il ne l’a] toutefois [pas fait], afin de vous éprouver en ce qu’Il vous a donné. Devancez-vous donc mutuellement dans les bonnes actions ! Vers Allah sera votre retour, à tous, et Il vous avisera de ce sur quoi vous vous opposiez.
                                                          49
                                                          [54] Arbitre entre eux au moyen de ce qu’Allah a fait descendre ! Ne suis point leurs doctrines pernicieuses ! Garde-toi qu’ils te mettent en tentation [de te détourner] d’une partie de ce qu’Allah a fait descendre vers toi ! S’ils tournent le dos, sache qu’Allah veut seulement les frapper pour quelques-uns de leurs péchés ! En vérité, beaucoup d’Hommes sont certes pervers.
                                                          50
                                                          [55] Le jugement de la Gentilité (jâhiliyya), voilà ce qu’ils cherchent ! Qui donc pourtant est meilleur juge qu’Allah envers un peuple qui est convaincu ?
                                                          [Interdiction aux Croyants de pactiser avec les Juifs et les Chrétiens.]
                                                          51
                                                          [56] O vous qui croyez !, ne prenez point les Juifs et les Chrétiens comme affiliés (?) : ils sont affiliés (?) les uns avec les autres. Quiconque, parmi vous, les prendra comme affiliés (?) sera des leurs. Allah ne conduit point le peuple des Injustes.
                                                          Note [original edition] : ’awliyâ’ « affiliés ». Il n’est évidemment plus possible de prendre ici le terme avec le sens de « patrons ». Le terme semble équivaloir à mawâlî.
                                                            52
                                                            [57] Tu vois ceux au cœur de qui est un mal se précipiter vers eux en disant : « Nous redoutons qu’un coup du sort ne nous frappe. » Peut-être Allah apportera-t-Il le Succès ou quelque ordre [émanant] de Lui, en sorte que [ces gens] se trouveront regretter ce qu’ils auront caché en leur âme
                                                            Note [original edition] : al-Fatḥa « le Succès ». V. note sur sourate LVII, 10.
                                                              53
                                                              [58] et [en sorte que] ceux qui croient diront : « Sont-ce là ceux qui, par Allah, en leurs serments solennels, juraient qu’ils étaient certes avec vous ? Vaines sont leurs actions ! Ils se trouvent être perdants ! »
                                                              54
                                                              [59] O vous qui croyez !, quiconque parmi vous rejette sa religion… Allah amènera un peuple qu’Il aimera et qui L’aimera, humble à l’égard des Croyants, altier à l’égard des Infidèles, qui mènera combat dans le Chemin d’Allah et n’aura à craindre le blâme de personne. Voilà la faveur d’Allah. Il l’accorde à qui Il veut. Allah est large et omniscient.
                                                              Note [original edition] : Quiconque… rejette sa religion. Phrase en suspens.
                                                                55
                                                                [60] Votre patron [et vos alliés] sont seulement Allah, Son Apôtre et ceux qui accomplissent la Prière, [qui] donnent l’Aumône (zakât) et [qui] s’inclinent.
                                                                56
                                                                [61] Quiconque prend pour patron [et alliés] Allah, Son Apôtre et ceux qui croient…, car la Faction d’Allah forme les Vainqueurs.
                                                                57
                                                                [62] O vous qui croyez !, ne prenez point comme affiliés (?) ceux qui ont pris votre Religion en raillerie et comme jeu, parmi ceux à qui l’Écriture a été donnée antérieurement et [parmi] les Infidèles ! Soyez pieux, envers Allah, si vous êtes croyants !
                                                                58
                                                                [63] Quand vous appelez à la Prière, ils prennent celle-ci en raillerie et comme jeu. Ils sont en effet un peuple qui ne raisonne point.
                                                                [Contre les Juifs médinois et les Chrétiens.]
                                                                59
                                                                [64] Dis : « O Détenteurs de l’Écriture !, que condamnez-vous en nous sinon que nous croyons en Allah, à ce qu’Il a fait descendre vers nous, à ce qu’Il a fait descendre auparavant ? La plupart d’entre vous sont pervers. »
                                                                60
                                                                [65] Dis : « Vous donnerai-je avis de ceux dont la « récompense » sera pire que cela, auprès d’Allah ? Ceux qu’Allah a maudits, contre qui Il s’est courroucé, dont Il a fait des singes et des porcs, [qui] ont adoré les Taghout, ceux-là ont la pire place et sont les plus égarés hors du Chemin Uni. »
                                                                61
                                                                [66] Quand ils viennent à vous, ils disent : « Nous croyons. » [Mais] ils entrent avec l’impiété et ils ressortent avec elle. Allah sait très bien ce qu’ils se trouvent céler.
                                                                62
                                                                [67] Tu vois beaucoup d’entre eux se précipiter dans le péché, dans l’abus de droit, dans la vénalité. Combien détestable est certes ce qu’ils se trouvent faire !
                                                                Note [original edition] : ’akli-himi s-suḥta « dans la vénalité ». Text. : dans leur action de manger [le produit de] la vénalité. Sur le terme, v. ci-dessus vt. 46.
                                                                  63
                                                                  [68] Pourquoi leurs maîtres et leurs docteurs ne les empêchent-ils point de dire (sic) le péché et de se nourrir grâce à la vénalité ? Combien détestable est certes ce qu’ils se trouvent accomplir !
                                                                  64
                                                                  [69] Les Juifs ont dit : « La main d’Allah est fermée. » [Non !] ce sont leurs mains qui sont fermées et ils ont été maudits à cause de ce qu’ils ont dit. Les mains [d’Allah], tout au contraire, sont ouvertes : Il accorde subsistance comme Il veut. Ce qu’on a fait descendre de ton Seigneur accroît pour beaucoup d’entre eux [leur] rébellion et [leur] impiété. Nous avons excité entre eux l’hostilité et la haine jusqu’au Jour de la Résurrection. Chaque fois que fut allumé un feu pour la guerre, Nous l’éteignîmes. Ils s’évertuent à semer le scandale sur la terre alors qu’Allah n’aime pas les Semeurs de scandale.
                                                                  Note [original edition] : Ce qu’on a fait descendre… impiété. Même phrase, mieux en place, dans vt. 72.
                                                                    65
                                                                    [70] Si les Détenteurs de l’Écriture avaient cru et avaient été pieux, Nous aurions effacé pour eux leurs mauvaises actions et les aurions fait entrer dans les Jardins du Délice, [au Jugement Dernier].
                                                                    66

                                                                    Facsimile Image Placeholder
                                                                    [70] S’ils avaient traduit en actes la Thora, l’Évangile et ce qu’on a fait descendre vers eux, de leur Seigneur, ils auraient mangé ce qui est au-dessus d’eux et sous leurs pieds. Parmi eux est une communauté allant sans dévier. [Mais pour] beaucoup d’entre eux, combien mauvais est ce qu’ils font !
                                                                    Note [original edition] : S’ils avaient traduit en actes. Text. : s’ils avaient accompli la Thora. ǁ muqtaṣidatun « allant sans dévier ». Autre sens possible : éloignée des extrêmes, modérée. Quelle est la secte judéo-chrétienne ou chrétienne visée ici ?
                                                                      67
                                                                      [71] O Apôtre !, fais parvenir ce qu’on a fait descendre vers toi, de ton Seigneur ! Si tu ne [le] fais point, tu n’auras pas fait parvenir Son message (sic) et Allah te mettra hors d’atteinte des Hommes (sic). Allah ne saurait conduire le peuple des Impies.
                                                                      Note [original edition] : Tu n’auras pas fait parvenir etc. En son état actuel, le texte embarrasse fort les commt.
                                                                        68
                                                                        [72] Dis : « O Détenteurs de l’Écriture !, vous ne serez pas dans le vrai avant d’avoir traduit [en actes] la Thora, l’Évangile et ce qu’on a fait descendre vers vous, de votre Seigneur. » [Mais] ce qu’on a fait descendre de ton Seigneur accroît pour beaucoup d’entre eux [leur] rébellion et [leur] impiété. Ne te désole point sur le peuple des Infidèles !
                                                                        69
                                                                        [73] Ceux qui croient (= les Musulmans), ceux qui pratiquent le Judaïsme, les Sabéens et les Chrétiens — ceux qui croient en Allah et au Dernier jour et qui accomplissent œuvre pie —, nulle crainte sur eux et ils ne seront point attristés.
                                                                        Note [original edition] : Ce vt. est une reprise de la sourate II, 59, où il a sa place. Placé ici, il forme contradiction avec le vt. 70.
                                                                          70
                                                                          [74] Nous avons certes conclu alliance avec les Fils d’Israël et leur avons envoyé des Apôtres. Chaque fois qu’un Apôtre leur a apporté ce que leurs âmes ne désiraient point, ils ont traité d’imposteur une fraction et ont tué [l’autre] fraction
                                                                          71
                                                                          [75] Ils ont cru qu’il n’y aurait pas de tentation [d’abjurer]. Ils ont été aveugles et sourds, mais Allah est revenu de Sa rigueur [contre eux]. Ensuite beaucoup, parmi eux, furent [à nouveau] aveugles et sourds. Allah est clairvoyant sur ce qu’ils font.
                                                                          [Contre les Chrétiens.]
                                                                          72
                                                                          [76] Ceux qui sont impies ont certes dit : « Allah est le Messie, fils de Marie. » Or le Messie a dit : « O Fils d’Israël !, adorez Allah, mon Seigneur et le vôtre ! A quiconque donne des Associés à Allah,
                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                          Allah interdit le Jardin. Celui-là aura le Feu comme refuge. Aux Injustes, point d’auxiliaires. »
                                                                          73
                                                                          [77] Impies ont été ceux qui ont dit : « Allah est le troisième d’une triade. » Il n’est de divinité qu’une Divinité unique. S’ils ne cessent point leur dit, ceux qui parmi eux sont impies seront touchés par un tourment cruel.
                                                                          Note [original edition] : Si l’on rapproche le présent vt. du vt. 116, on constate que la Trinité dont l’existence est ici niée se compose de Dieu, de Jésus et de Marie, laquelle se trouve substituée à l’Esprit Saint. La condamnation portée par le Coran vise donc une secte dont la doctrine est prise pour celle de toute la Chrétienté. Sayous a émis l’hypothèse qu’il s’agit d’une secte trithéiste ayant peut-être repris, sous une forme plus ou moins déformée, certaines idées de Jean Philopon (début du vi e s. J.-C.). Mais peut-être faut-il songer plus simplement à la place éminente occupée par Marie, dès le haut Moyen Age, dans la dévotion des Chrétiens d’Orient.
                                                                            74
                                                                            [78] Eh quoi ! ne reviendront-ils point à Allah et ne Lui demanderont-ils pas pardon, alors qu’Allah est absoluteur et miséricordieux ?
                                                                            75
                                                                            [79] Le Messie, fils de Marie, n’est qu’un Apôtre avant lequel les Apôtres [antérieurs] ont passé. Sa mère était une sainte (ṣiddîqa). Ils prenaient de la nourriture. Considère comment Nous expliquons les aya [aux Chrétiens], et considère comment ensuite ils s’[en] détournent !
                                                                            76
                                                                            [80] Dis : « Adorerez-vous, en dehors d’Allah, ce qui ne détient pour vous ni dommage ni profit, alors qu’Allah est l’Audient, l’Omniscient ? »
                                                                            77
                                                                            [81] Dis : « O Détenteurs de l’Écriture !, ne soyez point extravagants en votre religion, [professant] une autre [doctrine] que la Vérité ! Ne suivez point les opinions pernicieuses de gens qui, antérieurement, ont été égarés, [qui] en ont égaré beaucoup et [qui] se sont égarés loin du Chemin Uni ! »
                                                                            [Contre les Juifs. Éloge des Chrétiens.]
                                                                            78
                                                                            [82] Ceux des Fils d’Israël qui ont été impies ont été maudits par la bouche de David et de Jésus, fils de Marie, en prix d’avoir désobéi et d’avoir été transgresseurs.
                                                                            79
                                                                            [82] Ils ne cessaient point d’accomplir [le] Blâmable. Combien détestable était certes ce qu’ils faisaient !
                                                                            80
                                                                            [83] Tu vois beaucoup d’entre eux prendre pour affiliés ceux qui sont infidèles. Ce qu’ils accomplissent est si détestable qu’Allah se courrouce contre eux. Dans le Tourment ils resteront immortels.
                                                                            81

                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                            [84] S’ils croyaient en Allah et au Prophète et à ce qu’on a fait descendre vers celui-ci, ils ne prendraient pas [ces Infidèles] comme affiliés (?). Mais beaucoup parmi eux sont des pervers.
                                                                            82
                                                                            [85] Tu trouveras certes que les gens les plus hostiles à ceux qui croient sont les Juifs et les Associateurs et tu trouveras que les gens les plus proches de ceux qui croient, par l’amitié, sont ceux qui disent : « Nous sommes chrétiens. » C’est que, parmi ceux-ci, se trouvent des prêtres et des moines et que ces gens ne s’enflent point d’orgueil.
                                                                            83
                                                                            [86] Quand ils entendent ce qu’on a fait descendre vers l’Apôtre, tu les vois répandre des larmes, de leurs yeux, à cause de ce qu’ils savent de vérité. [Tu les entends] s’écrier : « Seigneur !, nous croyons ! Inscris-nous donc avec les Témoins !
                                                                            84
                                                                            [87] Pourquoi ne croirions-nous point en Allah et à la Vérité venue à nous, alors que nous convoitons que notre Seigneur nous fasse entrer [au Paradis], avec le peuple des Saints ? »
                                                                            85
                                                                            [88] En prix de ce qu’ils auront dit, qu’Allah les récompense (’aṯâba) par [le don de] Jardins sous lesquels couleront les ruisseaux, où, immortels, ils resteront. Voilà la récompense des Bienfaisants.
                                                                            86
                                                                            [89] Ceux [au contraire] qui auront été infidèles et auront traité Nos signes de mensonges, ceux-là seront les Hôtes de la Fournaise.
                                                                            [Des interdictions alimentaires et autres.]
                                                                            87
                                                                            [89] O vous qui croyez !, ne déclarez pas illicites les excellentes [nourritures] qu’Allah a déclarées licites pour vous, et ne soyez point transgresseurs ! Allah n’aime pas les Transgresseurs.
                                                                            88
                                                                            [90] Mangez de ce qu’Allah vous a attribué comme licite et excellent ! Soyez pieux envers Allah en qui vous êtes croyants !
                                                                            89
                                                                            [91] Allah ne vous reprendra pas pour [votre] jactance en vos serments, mais Il vous reprendra de ce que vous aurez conclu par des serments [non tenus]. Le rachat de ce parjure sera [ou] de nourrir dix pauvres [d’une nourriture prise] parmi la nourriture moyenne
                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                            dont vous nourrissez les vôtres —, [ou] de vêtir dix pauvres —, ou d’affranchir un esclave. Pour quiconque ne trouvera pas [moyen de se racheter ainsi], un jeûne de trois jours. Voilà le rachat de vos serments quand vous y manquez. Tenez donc vos serments ! Allah expose ainsi Ses aya, [espérant que] peut-être vous serez reconnaissants.
                                                                            Note [original edition] : Le rachat de ce parjure. Text. : son rachat. ǁ iḏ’aḫlaftum « quand vous y manquez ». Le texte porte iḏâ ḥalaftum « quand vous jurez ». Cela conduit les commt. à gloser : Quand vous jurez et vous vous parjurez. La correction proposée ne se fonde, il faut le dire. sur aucune variante.
                                                                              90
                                                                              [92] O vous qui croyez !, les boissons fermentées (ḫamr), le [jeu de] maysir, les pierres dressées et les flèches [divinatoires] sont seulement une souillure [procédant] de l’œuvre du Démon. Évitez-la ! Peut-être serez-vous bienheureux.
                                                                              91
                                                                              [93] Le Démon, dans les boissons fermentées et le [jeu de] maysir, veut seulement susciter entre vous l’hostilité et la haine et vous écarter de l’invocation d’Allah et de la Prière. Cesserez-vous [de vous y adonner] ?
                                                                              Note [original edition] : De l’invocation d’Allah. Autre sens : De l’Édification d’Allah.
                                                                                92
                                                                                [93] Obéissez à Allah et obéissez à l’Apôtre ! Prenez garde ! car si vous vous détournez, [vous serez châtiés]. Sachez que ce qui incombe [seulement] à Notre Apôtre est la Communication explicite !
                                                                                93
                                                                                [94] Il n’est pas de grief à faire à ceux qui croient et [qui] accomplissent des œuvres pies pour ce qui touche ce qu’ils mangent, quand ils sont pieux, croient et accomplissent des œuvres pies, [quand] encore ils sont pieux et croient, [quand] encore ils sont pieux et sont bienfaisants. Allah aime les Bienfaisants.
                                                                                94
                                                                                [95] O vous qui croyez !, Allah vous éprouve certes à propos de quelque gibier pris par vos mains ou vos lances. Allah [fait cela] pour savoir qui Le craint du fait de l’Inconnaissable. Quiconque, après cette interdiction, sera transgresseur, aura un tourment cruel.
                                                                                Note [original edition] : Ce vt. vient confirmer l’interdiction pré-islamique de chasser sur le territoire sacré de la Mekke, lors du Pèlerinage. — Du fait de l’Inconnaissable. Autre sens : en secret. ǁ Après cette interdiction. Text. : après cela.
                                                                                  95
                                                                                  [96] O vous qui croyez !, ne tuez pas de gibier alors que vous êtes sacralisés ! Quiconque parmi vous en tuera intentionnellement [devra ou bien] une compensation égale à la bête de troupeau qu’il tue en offrande consacrée à la Kaaba — deux hommes intègres parmi vous [en] jugeront —, ou bien son rachat sera la nourriture d’un pauvre, ou bien [, à défaut,] un jeûne équivalent à cela. [Tout cela
                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                  est fait
                                                                                  ] pour que [le pécheur] goûte le châtiment de son geste. Allah a effacé [toutefois] ce qui appartient au passé. De quiconque récidivera, Allah tirera cependant vengeance. Allah est puissant et porteur de vengeance.
                                                                                  Note [original edition] : La bête de troupeau… Kaaba. L’ambiguïté du texte a été conservée.
                                                                                    96
                                                                                    [97] Licites ont été déclarés pour vous le gibier (sic) de la mer et la nourriture qui s’y trouve : jouissance pour vous et pour les voyageurs. Illicite a été déclaré pour vous le gibier de la terre ferme, aussi longtemps que vous êtes sacralisés. Soyez pieux envers Allah vers qui vous serez rassemblés !
                                                                                    Note [original edition] : La nourriture qui s’y trouve. Text. : et sa nourriture.
                                                                                      [De quelques sacralisations. Abolition de certaines pratiques païennes.]
                                                                                      97
                                                                                      [98] Allah a institué la Kaaba, Temple Sacré se dressant (?) pour les Hommes, le Mois Sacré, les victimes offertes en offrande, les guirlandes [attachées à ces victimes, tout] cela pour que vous sachiez qu’Allah sait ce qui est dans les cieux et ce qui est sur la terre. Allah, de toute chose, est omniscient.
                                                                                      Note [original edition] : qiyâman « se dressant ». Le terme est un nom verbal impossible à rendre en français et de sens très incertain. ǁ Le Mois Sacré = le mois du Pèlerinage dit Ḏû-l-Ḥijja.
                                                                                        98
                                                                                        [99] Sachez qu’Allah est terrible en [Son] châtiment et qu’Allah est absoluteur et miséricordieux.
                                                                                        99
                                                                                        A l’Apôtre n’incombe que la Communication. Allah sait ce que vous divulguez et ce que vous célez.
                                                                                        100
                                                                                        Dis : « Le mauvais et l’excellent ne sont point égaux, bien que te plaise beaucoup de [ce qui est] mauvais. Soyez donc pieux envers Allah, ô vous doués d’esprit ! Peut-être serez-vous bienheureux. »
                                                                                        101
                                                                                        O vous qui croyez !, n’interrogez pas sur des choses qui, si elles vous sont divulguées, vous feront mal. Si [toutefois] vous interrogez à leur propos, quand la Prédication descendra elles vous seront divulguées [et] Allah effacera [votre faute] à leur propos. Allah est absoluteur et miséricordieux.
                                                                                        102
                                                                                        [101] Un peuple, avant vous, avait réclamé [ces choses, mais] ensuite il devint infidèle à cause d’elles.
                                                                                        103

                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                        [102] Allah n’a institué ni baḥîra, ni sâ’iba, ni waṣîla, ni ḥâmi. Mais ceux qui sont infidèles forgent le mensonge contre Allah et la plupart d’entre eux ne raisonnent pas.
                                                                                        Note [original edition] : Le vt. fait allusion à certaines pratiques propres à l’Arabie païenne. Il s’agissait de bêtes de troupeaux, plus particulièrement de chamelles qui, après avoir donné un certain nombre de produits, étaient marquées d’un tabou qui faisait qu’on les laissait aller en liberté et qu’on s’abstenait de consommer leur lait, d’immoler leurs petits ou de les monter. Les termes baḥîra et sâ’iba s’appliquaient uniquement à des chamelles ; le nom waṣîla désignait au contraire une brebis, tandis que le mot ḥâmi était donné à un étalon.
                                                                                          104
                                                                                          [103] Quand il leur est dit : « Venez à ce qu’Allah a fait descendre et à l’Apôtre ! », ils répondent : « Suffisant pour nous est ce que nous avons trouvé suivi par nos pères. » Et si leurs pères n’ont eu nulle science et [s’]ils n’ont pas été dans la bonne direction ?
                                                                                          105
                                                                                          [104] O vous qui croyez !, [n’]ayez cure [que] de vous-mêmes ! Celui qui est égaré ne saurait vous nuire quand vous êtes dans la bonne direction. Vers Allah sera votre retour, à tous, et Il vous avisera de ce que vous faisiez [sur terre].
                                                                                          Note [original edition] : [N’]ayez cure [que] de vous-mêmes. Text. : sur vous (= à votre charge) vos âmes !
                                                                                            [Dispositions relatives au témoignage a l’encontre du testateur moribond.]
                                                                                            106
                                                                                            [105] O vous qui croyez !, [que soit pris] témoignage, entre vous, quand la mort se présente à l’un de vous, au moment de tester. [Que témoignent] deux [hommes] pleins d’intégrité, [choisis] parmi vous, ou deux autres en dehors de vous, si vous parcourez le monde et que la calamité de la mort vous atteint. Vous retiendrez [ces deux témoins] après la Prière et ils jureront, par Allah, si vous avez des suspicions, [disant] : « Nous ne ferons pas argent de ceci, même s’il s’agit d’un proche ! Nous ne cèlerons pas le témoignage [requis au nom] d’Allah. En vérité, [si nous le faisions,] nous serions certes parmi les Pécheurs ! »
                                                                                            Note [original edition] : Nous ne ferons pas argent de ceci. Text. : nous ne vendrons pas (ou : nous ne troquerons pas) ceci à prix.
                                                                                              107
                                                                                              [106] Si l’on découvre [toutefois] que [ces deux témoins] encourent [l’accusation de] péché, deux autres se substitueront à eux, [choisis] parmi ceux qui ont le plus de droit (?) à l’égard [des héritiers] (?), — les deux plus proches (?). Ils jureront par Allah
                                                                                              Facsimile Image Placeholder
                                                                                              [, disant] : « Certes notre témoignage est plus valable que le témoignage de ces deux [pécheurs], et nous ne sommes pas transgresseurs. En vérité, [si nous le sommes,] alors nous sommes certes parmi les Injustes ! »
                                                                                              108
                                                                                              [107] Cela constitue [le moyen] le plus aisé [pour] que [les gens] produisent le témoignage en sa forme [réelle], ou bien pour qu’ils craignent de voir récuser leurs serments après [avoir violé] leurs serments. Soyez pieux envers Allah et écoutez ! Allah ne dirige pas le peuple des Pervers.
                                                                                              109
                                                                                              [108] Au jour où Allah réunira les Apôtres et qu’Il [leur] demandera : « Que vous a-t-il été répondu ? », ils diront : « Nulle science à nous, [mais] Toi Tu as toute connaissance des Inconnaissables. »
                                                                                              Note [original edition] : Ce vt. détonne à cette place. Cf. ci-dessous vt. 116.
                                                                                                [Jésus, simple Prophète. Ses miracles.]
                                                                                                110
                                                                                                [109] [Rappelez-vous] quand Allah dit : « O Jésus, fils de Marie !, rappelle-toi Mon bienfait envers toi et envers ta mère, quand Je t’assistai de l’Esprit Saint, [te disant] : « Tu parleras aux Hommes dans ton berceau, comme un vieillard. »
                                                                                                Note [original edition] : ’iḏ qâla llâhu « [rappelez-vous] quand Allah dit ». Cette restitution du verbe est admise par les commt., mais seulement en seconde ligne, car ils préfèrent raccrocher le présent vt. au précédent, ce qui est irrecevable. ǁ Dans ton berceau. Cf. sourate III, 41 sqq. qui contient aussi les traits suiv.
                                                                                                  110
                                                                                                  [Rappelle-toi] quand Je t’enseignai l’Écriture, la Sagesse, la Thora et l’Évangile, quand tu pus créer d’argile une manière d’oiseaux, avec Ma permission, [quand] tu pus y insuffler [la vie] en sorte que ce furent des oiseaux [vivants], avec Ma permission, [quand] tu pus guérir le muet et le lépreux, avec Ma permission, quand tu pus faire sortir les morts [, de leur sépulcre], avec Ma permission, quand J’écartai de toi les Fils d’Israël alors que tu vins à eux avec les Preuves et que ceux qui, parmi eux, étaient incrédules s’écrièrent : « Ceci n’est que magie évidente ! »
                                                                                                  111
                                                                                                  [Rappelez-vous] quand Nous révélâmes aux [Douze] Apôtres : « Croyez en Moi et en Mon Apôtre ! » Ils répondirent : « Nous croyons. Atteste que nous sommes des Soumis [au Seigneur] (muslim) ! »
                                                                                                  112

                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                  [Rappelez-vous] quand les [Douze] Apôtres dirent : « O Jésus, fils de Marie !, ton Seigneur peut-il, du ciel, faire descendre sur nous une table servie ? » — « Soyez pieux envers Allah, si vous êtes croyants ! » répondit [Jésus].
                                                                                                  Note [original edition] : Une table servie. Gerock, suivi par Rudolph, a pensé qu’il s’agissait soit d’une réminiscence de la Cène, soit de la vision de Pierre, rapportée dans les Actes des Apôtres, X, 9. Comme toutefois la mort de Jésus n’est point admise par le Coran (v. sourate IV, 156), on peut penser que ce miracle doit se situer à un moment quelconque de la carrière de Jésus et non forcément la veille de sa mort. Dans les données traditionnelles recueillies par Tab., on trouve un écho de la multiplication des poissons et des pains, en réminiscence d’Évangile de Matthieu, XIV, 17 sqq., et XV, 32 sqq.
                                                                                                    113
                                                                                                    « Nous voulons manger de [ce que porte cette table] et que nos cœurs se tranquillisent. [Nous voulons] savoir que tu nous as dit vrai et nous trouver témoigner à ce propos. »
                                                                                                    114
                                                                                                    — « Mon Dieu ! mon Seigneur ! » dit Jésus, fils de Marie, « fais, du ciel, descendre sur nous une table qui sera pour nous une fête pour le premier et le dernier de nous et sera un signe [émanant] de Toi ! Donne-nous attribution, Toi qui es le meilleur des Attributeurs ! »
                                                                                                    115
                                                                                                    Allah dit [alors] : « Je vais la faire descendre sur vous. Quiconque ensuite sera impie, parmi vous, recevra de Moi un tourment [tel] que Je n’infligerai à nul au monde (‛âlamîn) tourment semblable. »
                                                                                                    116
                                                                                                    [Rappelez-vous] quand Allah demanda : « O Jésus, fils de Marie, est-ce toi qui as dit aux Hommes : « Prenez-nous, moi et ma mère, comme divinités en dessous d’Allah ! » [Jésus] répondit : « Gloire à Toi ! Il n’est point de moi de dire ce qui n’est pas pour moi une vérité ! Si j’ai dit cela, Tu le sais, [car] Tu sais ce qui est en mon âme, alors que je ne sais point ce qui est en Ton âme, ô Toi qui as toute connaissance des Inconnaissables !
                                                                                                    Note [original edition] : Prenez-nous, moi et ma mère comme divinités. V. ci-dessus vt. 77 et la note. ǁ dûna llâki « en dessous d’Allah » = à côté d’Allah. Celui-ci est en effet l’élément principal de la triade.
                                                                                                      117
                                                                                                      Je ne leur ai dit que ce que Tu m’as ordonné, à savoir : « Adorez Allah, mon Seigneur et le vôtre ! » J’ai été témoin à leur encontre, tant que je suis demeuré parmi eux. Quand Tu m’as eu rappelé (tawaffā) à Toi, c’est Toi qui as été le Surveillant, à leur endroit, car, de toute chose, Tu es témoin.
                                                                                                      118
                                                                                                      Si Tu les tourmentes, [Tu le peux], car ils sont Tes serviteurs.
                                                                                                      Facsimile Image Placeholder
                                                                                                      Si [au contraire] Tu leur pardonnes, [Tu le peux] car Tu es le Puissant, le Sage. »
                                                                                                      119
                                                                                                      Allah dit : « Voici le jour où leur croyance (ṣidq) sera profitable aux Véridiques. Ils auront des Jardins sous lesquels couleront les ruisseaux, où ils resteront, immortels, en éternité. Allah les a agréés et ils ont agréé Allah. C’est là le Succès Immense. »
                                                                                                      120
                                                                                                      A Allah la royauté des cieux et de la terre et de ce qui s’y trouve. Sur toute chose, Il est omnipotent.
                                                                                                      ←|→
                                                                                                      Arberry, 1955Context
                                                                                                      X
                                                                                                      The Table
                                                                                                      In the Name of God, the Merciful, the Compassionate
                                                                                                      1
                                                                                                      O believers, fulfil your bonds. Permitted to you is the beast of the flocks, except that which is now recited to you, so that you deem not game permitted to be hunted when you are in pilgrim sanctity. God decrees whatsoever He desires.
                                                                                                      2
                                                                                                      O believers, profane not God’s waymarks nor the holy month, neither the offering, nor the necklaces, nor those repairing to the Holy House seeking from their Lord bounty and good pleasure. But when you have quit your pilgrim sanctity, then hunt for game. Let not detestation for a people who barred you from the Holy Mosque move you to commit aggression. Help one another to piety and godfearing; do not help each other to sin and enmity. And fear God; surely God is terrible in retribution.
                                                                                                      3
                                                                                                      Forbidden to you are carrion, blood, the flesh of swine, what has been hallowed to other than God, the beast strangled; the beast beaten down, the beast fallen to death, the beast gored, and that devoured by beasts of prey - excepting that you have sacrificed duly -- as also things sacrificed to idols, and partition by the divining arrows; that is ungodliness. Today the unbelievers have despaired of your religion; therefore fear them not, but fear you Me. Today I have perfected your religion for you, and I have completed My blessing upon you, and I have approved Islam for your religion. But whosoever is constrained in emptiness and not inclining purposely to sin -- God is All-forgiving, All-compassionate.
                                                                                                      4
                                                                                                      They will question thee what is permitted them. Say: ‘The good things are permitted you; and such hunting creatures as you teach, training them as hounds, and teaching them as God has taught you -- eat what they seize for you, and mention God’s Name over it. Fear God; God is swift at the reckoning.’
                                                                                                      5
                                                                                                      Today the good things are permitted you, and the food of those who were given the Book is permitted to you, and permitted to them is your food; Likewise believing women in wedlock, and in wedlock women of them who were given the Book before you if you give them their wages, in wedlock and not in licence, or as taking lovers. Whoso disbelieves in the faith, his work has failed, and in the world to come he shall be among the losers.
                                                                                                      6
                                                                                                      O believers, when you stand up to pray wash your faces, and your hands up to the elbows, and wipe your heads, and your feet up to the ankles. If you are defiled, purify yourselves; but if you are sick or on a journey, or if any of you comes from the privy, or you have touched women, and you can find no water, then have recourse to wholesome dust and wipe your faces and your hands with it. God does not desire to make any impediment for you; but He desires to purify you, and that He may complete His blessing upon you; haply you will be thankful.
                                                                                                      7
                                                                                                      And remember God’s blessing upon you, and His compact which He made with you when you said, ‘We have heard and we obey. And fear you God; surely God knows the thoughts in the breasts.
                                                                                                      8
                                                                                                      O believers, be you securers of justice, witnesses for God. Let not detestation for a people move you not to be equitable; be equitable -- that is nearer to godfearing. And fear God; surely God is aware of the things you do.
                                                                                                      9
                                                                                                      God has promised those that believe, and do deeds of righteousness; they shall have; forgiveness and a mighty wage.
                                                                                                      10
                                                                                                      And the unbelievers, who cried lies to Our signs -- they shall be the inhabitants of Hell.
                                                                                                      11
                                                                                                      O believers, remember God’s blessing upon you, when a certain people purposed to stretch against you their hands, and He restrained their hands from you; and fear God; and in God let the believers put all their trust.
                                                                                                      12
                                                                                                      God took compact with the Children of Israel; and We raised up from among them twelve chieftains. And God said, ‘I am with you. Surely, if you perform the prayer, and pay the alms, and believe in My Messengers and succour them, and lend to God a good loan, I will acquit you of your evil deeds, and I will admit you to gardens underneath which rivers flow. So whosoever of you thereafter disbelieves, surely he has gone astray from the right way.
                                                                                                      13
                                                                                                      So for their breaking their compact We cursed them and made their hearts hard, they perverting words from their meanings; and they have forgotten a portion of that they were reminded of; and thou wilt never cease to light upon some act of treachery on their part, except a few of them. Yet pardon them, and forgive; surely God loves the good-doers.
                                                                                                      14
                                                                                                      And with those who say ‘We are Christians’ We took compact; and they have forgotten a portion of that they were reminded of. So We have stirred up among them enmity and hatred, till the Day of Resurrection; and God will assuredly tell them of the things they wrought.
                                                                                                      15
                                                                                                      People of the Book, now there has come to you Our Messenger, making clear to you many things you have been concealing of the Book, and effacing many things. There has come to you from God a light, and a Book Manifest
                                                                                                      16
                                                                                                      whereby God guides whosoever follows His good pleasure in the ways of peace, and brings them forth from the shadows into the light by His leave; and He guides them to a straight path.
                                                                                                      17
                                                                                                      They are unbelievers who say, ‘God is the Messiah, Mary’s son.’ Say: ‘Who then shall overrule God in any way if He desires to destroy the Messiah, Mary’s son, and his mother, and all those who are on earth?’ For to God belongs the kingdom of the heavens and of the earth, and all that is between them, creating what He will. God is powerful over everything.
                                                                                                      18
                                                                                                      Say the Jews and Christians, ‘We are the sons of God, and His beloved ones.’ Say: ‘Why then does He chastise you for your sins? No; you are mortals, of His creating; He forgives whom He will, and He chastises whom He will.’ For to God belongs the kingdom of the heavens and of the earth, and all that is between them; to Him is the homecoming.
                                                                                                      19
                                                                                                      People of the Book, now there has come to you Our Messenger, making things clear to you, upon an interval between the Messengers lest you should say, ‘There has not come to us any bearer of good tidings, neither any warner. Indeed, there has come to you a bearer of good tidings and a warner; God is powerful over everything.
                                                                                                      20
                                                                                                      And when Moses said to his people, ‘O my people, remember God’s blessing upon you, when He appointed among you Prophets, and appointed you kings, and gave you such as He had not given to any being.
                                                                                                      21
                                                                                                      O my people, enter the Holy Land which God has prescribed for you, and turn not back in your traces, to turn about losers.’
                                                                                                      22
                                                                                                      They said, ‘Moses, there are people in. it very arrogant; we will not enter it until they depart from it; if they depart from it then we will enter.’
                                                                                                      23
                                                                                                      Said two men of those that feared God whom God had blessed, ‘Enter against them the gate! When you enter it, you will be victors. Put you all your trust in God, if you are believers.’
                                                                                                      24
                                                                                                      They said, ‘Moses, we will never enter it so long as they are in it. Go forth, thou and thy Lord, and do battle; we will be sitting here.’
                                                                                                      25
                                                                                                      He said, ‘O my Lord, I rule no one except myself and my brother. So do Thou divide between us and the people of the ungodly.’
                                                                                                      26
                                                                                                      Said He, ‘Then it shall be forbidden them for forty years, while they are wandering in the earth; so grieve not for the people of the ungodly.’
                                                                                                      27
                                                                                                      And recite thou to them the story of the two sons of Adam truthfully, when they offered a sacrifice, and it was accepted of one of them, and not accepted of the other. ‘I will surely slay thee,’ said one. ‘God accepts only of the godfearing,’ said the other.
                                                                                                      28
                                                                                                      ‘Yet if thou stretchest out thy hand against me, to slay me, I will not stretch out my hand against thee, to slay thee; I fear God, the Lord of all Being.
                                                                                                      29
                                                                                                      I desire that thou shouldest be laden with my sin and thy sin, and so become an inhabitant of the Fire; that is the recompense of the evildoers.’
                                                                                                      30
                                                                                                      Then his soul prompted him to slay his brother, and he slew him, and became one of the losers.
                                                                                                      31
                                                                                                      Then God sent forth a raven, scratching into the earth, to show him how he might conceal the vile body of his brother. He said, ‘Woe is me! Am I unable to be as this raven, and so conceal my brother’s vile body?’ And he became one of the remorseful.
                                                                                                      32
                                                                                                      Therefore We prescribed for the Children of Israel that whoso slays a soul not to retaliate for a soul slain, nor for corruption done in the land, shall be as if he had slain mankind altogether; and whoso gives life to a soul, shall be as if he ha given life to mankind altogether. Our Messengers have already come to them with the clear signs; then many of them thereafter commit excesses in the earth.
                                                                                                      33
                                                                                                      This is the recompense of those who fight against God and His Messenger, and hasten about the earth, to do corruption there: they shall be slaughtered, or crucified, or their hands and feet shall alternately be struck off; or they shall be banished from the land. That is a degradation for them in this world; and in the world to come awaits them a mighty chastisement,
                                                                                                      34
                                                                                                      except for such as repent, before you have power over them. So know you that God is All-forgiving, All-compassionate.
                                                                                                      35
                                                                                                      O believers, fear God, and seek the means to come to Him, and struggle in His way; haply you will prosper.
                                                                                                      36
                                                                                                      The unbelievers, though they possessed all that is in the earth, and the like of it with it, to ransom themselves from the chastisement of the Day of Resurrection thereby, it would not be accepted of them; for them awaits a painful chastisement.
                                                                                                      37
                                                                                                      They will desire to come forth from the Fire, but they will not come forth from it; for them awaits a lasting chastisement.
                                                                                                      38
                                                                                                      And the thief, male and female: cut off the hands of both, as a recompense for what they have earned, and a punishment exemplary from God; God is All-mighty, All-wise.
                                                                                                      39
                                                                                                      But whoso repents, after his evildoing, and makes amends, God will turn towards him; God is All-forgiving, All-compassionate.
                                                                                                      40
                                                                                                      Knowest thou not that to God belongs the kingdom of the heavens and the earth? He chastises whom He will, and forgives whom He will; and God is powerful over everything.
                                                                                                      41
                                                                                                      O Messenger, let them not grieve thee that vie with one another in unbelief, such men as say with their mouths ‘We believe’ but their hearts believe not; and the Jews who listen to falsehood, listen to other folk, who have not come to thee, perverting words from their meanings, saying, ‘If you are given this, then take it; if you are not given it, beware!’ Whomsoever God desires to try, thou canst not avail him anything with God. Those are they whose hearts God desired not to purify; for them is degradation in this world; and in the world to come awaits them a mighty chastisement;
                                                                                                      42
                                                                                                      who listen to falsehood, and consume the unlawful. If they come to thee, judge thou between them, or turn away from them; if thou turnest away from them, they will hurt thee nothing; and if thou judgest, judge justly between them; God loves the just.
                                                                                                      43
                                                                                                      Yet how will they make thee their judge seeing they have the Torah, wherein is God’s judgment, then thereafter turn their backs? They are not believers.
                                                                                                      44
                                                                                                      Surely We sent down the Torah, wherein is guidance and light; thereby the Prophets who had surrendered themselves gave judgment for those of Jewry, as did the masters and the rabbis, following such portion of God’s Book as they were given to keep and were witnesses to. So fear not men, but fear you Me; and sell not My signs for a little price. Whoso judges not according to what God has sent down - they are the unbelievers.
                                                                                                      45
                                                                                                      And therein We prescribed for them: ‘A life for a life, an eye for an eye, a nose for a nose, an ear for an ear, a tooth for a tooth, and for wounds retaliation’ but whosoever forgoes it as a freewill offering, that shall be for him an expiation. Whoso judges not according to what God has sent down -- they are the evildoers.
                                                                                                      46
                                                                                                      And We sent, following in their footsteps, Jesus son of Mary, confirming the Torah before him and We gave to him the Gospel, wherein is guidance and light, and confirming the Torah before it, as a guidance and an admonition unto the godfearing.
                                                                                                      47
                                                                                                      So let the People of the Gospel judge according to what God has sent down therein. Whosoever judges not according to what God has sent down -- they are the ungodly.
                                                                                                      48
                                                                                                      And We have sent down to thee the Book with the truth, confirming the Book that was before it, and assuring it. So judge between them according to what God has sent down, and do not follow their caprices, to forsake the truth that has come to thee. To every one of you We have appointed a right way and an open road. If God had willed, He would have made you one nation; but that He may try you in what has come to you. So be you forward in good works; unto God shall you return, all together; and He will tell you of that whereon you were at variance.
                                                                                                      49
                                                                                                      And judge between them according to what God has sent down, and do not follow their caprices, and beware of them lest they tempt thee away from any of what God has sent down to thee. But if they turn their backs, know that God desires only to smite them for some sin they have committed; surely, many men are ungodly.
                                                                                                      50
                                                                                                      Is it the judgment of pagandom then that they are seeking? Yet who is fairer in judgment than God, for a people having sure faith?
                                                                                                      51
                                                                                                      O believers, take not Jews and Christians as friends; they are friends of each other. Whoso of you makes them his friends is one of them. God guides not the people of the evildoers.
                                                                                                      52
                                                                                                      Yet thou seest those in whose hearts is sickness vying with one another to come to them, saying, ‘We fear lest a turn of fortune should smite us.’ But it may be that God will bring the victory, or some commandment from Him, and then they will find themselves, for that they kept secret within them, remorseful,
                                                                                                      53
                                                                                                      and the believers will say, ‘What, are these the ones who swore by God most earnest oaths that they were with you? Their works have failed now they are losers.’
                                                                                                      54
                                                                                                      O believers, whosoever of you turns from his religion, God will assuredly bring a people He loves, and who love Him, humble towards the believers, disdainful towards the unbelievers, men who struggle in the path of God, not fearing the reproach of any reproacher. That is God’s bounty; He gives it unto whom He will; and God is All-embracing, All-knowing.
                                                                                                      55
                                                                                                      Your friend is only God, and His Messenger, and the believers who perform the prayer and pay the alms, and bow them down.
                                                                                                      56
                                                                                                      Whoso makes God his friend, and His Messenger, and the believers -- the party of God, they are the victors.
                                                                                                      57
                                                                                                      O believers, take not as your friends those of them, who were given the Book before you, and the unbelievers, who take your religion in mockery and as a sport -- and fear God, if you are believers --
                                                                                                      58
                                                                                                      and when you call to prayer, take it in mockery and as a sport; that is because they are a people who have no understanding.
                                                                                                      59
                                                                                                      Say: ‘People of the Book, do you blame us for any other cause than that we believe in God, and what has been sent down to us, and what was sent down before, and that most of you are ungodly?’
                                                                                                      60
                                                                                                      Say: ‘Shall I tell you of a recompense with God, worse than that? Whomsoever God has cursed, and with whom He is wroth, and made some of them apes and swine, and worshippers of idols -- they are worse situated, and have gone further astray from the right way.
                                                                                                      61
                                                                                                      When they come to you, they say, ‘We believe’ but they have entered in unbelief, and so they have departed in it; God knows very well what they were hiding.
                                                                                                      62
                                                                                                      Thou seest many of them vying in sin and enmity, and how they consume the unlawful; evil is the thing they have been doing.
                                                                                                      63
                                                                                                      Why do the masters and the rabbis not forbid them to utter sin, and consume the unlawful? Evil is the thing they have been working.
                                                                                                      64
                                                                                                      The Jews have said, ‘God’s hand is fettered.’ Fettered are their hands, and they are cursed for what they have said. Nay, but His hands are outspread; He expends how He will. And what has been sent down to thee from thy Lord will surely increase many of them in insolence and unbelief; and We have cast between them enmity and hatred, till the Day of Resurrection. As often as they light a fire for war, God will extinguish it. They hasten about the earth, to do corruption there; and God loves not the workers of corruption.
                                                                                                      65
                                                                                                      But had the People of the Book believed and been godfearing, We would have acquitted them of their evil deeds, and admitted them to Gardens of Bliss.
                                                                                                      66
                                                                                                      Had they performed the Torah and the Gospel, and what was sent down to them from their Lord, they would have. eaten both what was above them, and what was beneath their feet. Some of them are a just nation; but many of them -- evil are the things they do.
                                                                                                      67
                                                                                                      O Messenger, deliver that which has been sent down to thee from thy Lord; for if thou dost not, thou wilt not have delivered His Message. God will protect thee from men. God guides not the people of the unbelievers.
                                                                                                      68
                                                                                                      Say: ‘People of the Book, you do not stand on anything, until you perform the Torah and the Gospel, and what was sent down to you from your Lord.’ And what has been sent down to thee from thy Lord will surely increase many of them in insolence and unbelief; so grieve not for the people of the unbelievers.
                                                                                                      69
                                                                                                      Surely they that believe, and those of Jewry, and the Sabaeans, and those Christians, whosoever believes in God and the Last Day, and works righteousness -- no fear shall be on them, neither shall they sorrow.
                                                                                                      70
                                                                                                      And We took compact with the Children of Israel, and We sent Messengers to them. Whensoever there came to them a Messenger with that their souls had not desire for, some they cried lies to, and some they slew.
                                                                                                      71
                                                                                                      And they supposed there should be no trial; but blind they were, and deaf. Then God turned towards them; then again blind they were, many of them, and deaf; and God sees the things they do.
                                                                                                      72
                                                                                                      They are unbelievers who say, ‘God is the Messiah, Mary’s son.’ For the Messiah said, ‘Children of Israel, serve God, my Lord and your Lord. Verily whoso associates with God anything, God shall prohibit him entrance to Paradise, and his refuge shall be the Fire; and wrongdoers shall have no helpers.’
                                                                                                      73
                                                                                                      They are unbelievers who say, ‘God is the Third of Three. No god is there but One God. If they refrain not from what they say, there shall afflict those of them that disbelieve a painful chastisement.
                                                                                                      74
                                                                                                      Will they not turn to God and pray His forgiveness? God is All-forgiving, All-compassionate.
                                                                                                      75
                                                                                                      The Messiah, son of Mary, was only a Messenger; Messengers before him passed away; his mother was a just woman; they both ate food. Behold, how We make clear the signs to them; then behold, how they perverted are!
                                                                                                      76
                                                                                                      Say: ‘Do you serve, apart from God, that which cannot hurt or profit you? God is the All-hearing, the All-knowing.’
                                                                                                      77
                                                                                                      Say: ‘People of the Book, go not beyond the bounds in your religion, other than the truth, and follow not the caprices of a people who went astray before, and led astray many, and now again have gone astray from the right way.’
                                                                                                      78
                                                                                                      Cursed were the unbelievers of the Children of Israel by the tongue of David, and Jesus, Mary’s son; that, for their rebelling and their transgression.
                                                                                                      79
                                                                                                      They forbade not one another any dishonour that they committed; surely evil were the things they did.
                                                                                                      80
                                                                                                      Thou seest many of them making unbelievers their friends. Evil is that they have forwarded to their account, that God is angered against them, and in the chastisement they shall dwell forever.
                                                                                                      81
                                                                                                      Yet had they believed in God and the Prophet and what has been sent down to him, they would not have taken them as friends; but many of them are ungodly.
                                                                                                      82
                                                                                                      Thou wilt surely find the most hostile of men to the believers are the Jews and the idolaters; and thou wilt surely find the nearest of them in love to the believers are those who say ‘We are Christians’ that, because some of them are priests and monks, and they wax not proud;
                                                                                                      83
                                                                                                      and when they hear what has been sent down to the Messenger, thou seest their eyes overflow with tears because of the truth they recognize. They say, ‘Our Lord, we believe; so do Thou write us down among the witnesses.
                                                                                                      84
                                                                                                      Why should we not believe in God and the truth that has come to us, and be eager that our Lord should admit us with the righteous people?’
                                                                                                      85
                                                                                                      And God rewards them for what they say with gardens underneath which rivers flow, therein dwelling forever; that is the recompense of the good-doers.
                                                                                                      86
                                                                                                      But those who disbelieve, and cry lies to Our signs -- they are the inhabitants of Hell.
                                                                                                      87
                                                                                                      O believers, forbid not such good things as God has permitted you; and transgress not; God loves not transgressors.
                                                                                                      88
                                                                                                      Eat of what God has provided you lawful and good; and fear God, in whom you are believers.
                                                                                                      89
                                                                                                      God will not take you to task for a slip in your oaths; but He will take you to task for such bonds as you have made by oaths, whereof the expiation is to feed ten poor persons with the average of the food you serve to your families, or to clothe them, or to set free a slave; or if any finds not the means, let him fast for three days. That is the expiation of your oaths when you have sworn; but keep your oaths. So God makes clear to you His signs; haply you will be thankful.
                                                                                                      90
                                                                                                      O believers, wine and arrow-shuffling, idols and divining-arrows are an abomination, some of Satan’s work; so avoid it; haply So you will prosper.
                                                                                                      91
                                                                                                      Satan only desires to precipitate enmity and hatred between you in regard to wine and arrow-shuffling, and to bar you from the remembrance of God, and from prayer. Will you then desist?
                                                                                                      92
                                                                                                      And obey God and obey the Messenger, and beware; but if you turn your backs, then know that it is only for Our Messenger to deliver the Message Manifest.
                                                                                                      93
                                                                                                      There is no fault in those who believe and do deeds of righteousness what they may eat, if they are godfearing, and believe, and do deeds of righteousness, and then are godfearing and believe, and then are godfearing and do good; God loves the good-doers.
                                                                                                      94
                                                                                                      O believers, God will surely try you with something of the game that your hands and lances attain, that God may know who fears Him in the Unseen. Whoso thereafter commits transgression, there awaits him a painful chastisement.
                                                                                                      95
                                                                                                      O believers, slay not the game while you are in pilgrim sanctity; whosoever of you slays it wilfully, there shall be recompense -- the like of what he has slain, in flocks as shall be judged by two men of equity among you, an offering to reach the Kaaba; or expiation -- food for poor persons or the equivalent of that in fasting, so that he may taste the mischief of his action. God has pardoned what is past; but whoever offends again, God will take vengeance on him, God is All-mighty, Vengeful.
                                                                                                      96
                                                                                                      Permitted to you is the game of the sea and the food of it, as a provision for you and for the journeyers; but forbidden to you is the game of the land, so long as you remain in pilgrim sanctity; and fear God, unto whom you shall be mustered.
                                                                                                      97
                                                                                                      God has appointed the Kaaba, the Holy House, as an establishment for men, and the holy month; the offering, and the necklaces -- that, that you may know that God knows all that is in the heavens and in the earth; and that God has knowledge of everything.
                                                                                                      98
                                                                                                      Know God is terrible in retribution, and God is All-forgiving, All-compassionate.
                                                                                                      99
                                                                                                      It is only for the Messenger to deliver the Message; and God knows what you reveal and what you hide.
                                                                                                      100
                                                                                                      Say: ‘The corrupt and the good are not equal, though the abundance of the corrupt please thee.’ So fear God, O men possessed of minds; haply so you will prosper.
                                                                                                      101
                                                                                                      O believers, question not concerning things which, if they were revealed to you, would vex you; yet if you question concerning them when the Koran is being sent down, they will be revealed to you. God has effaced those things; for God is All-forgiving, All-clement.
                                                                                                      102
                                                                                                      A people before you questioned concerning them, then disbelieved in them.
                                                                                                      103
                                                                                                      God has not appointed cattle dedicated to idols, such as Bahira, Sa’iba, Wasila, Hami; but the unbelievers forge against God falsehood, and most of them have no understanding.
                                                                                                      104
                                                                                                      And when it is said to them, ‘Come now to what God has sent down, and the Messenger, they say, ‘Enough for us is what we found our fathers doing.’ What, even if their fathers had knowledge of naught and were not guided?
                                                                                                      105
                                                                                                      O believers, look after your own souls. He who is astray cannot hurt you, if you are rightly guided. Unto God shall you return, all together, and He will tell you what you were doing.
                                                                                                      106
                                                                                                      O believers, the testimony between you when any of you is visited by death, at the bequeathing, shall be two men of equity among you; or two others from another folk, if you are journeying in the land and the affliction of death befalls you. Them you shall detain after the prayer, and they shall swear by God, if you are doubtful, ‘We will not sell it for a price, even though it were a near kinsman, nor will we hide the testimony of God, for then we would surely be among the sinful’
                                                                                                      107
                                                                                                      But if it be discovered that both of them have merited the accusation of any sin, then two others shall stand in their place, these being the nearest of those most concerned, and they shall swear by God, ‘Our testimony is truer than their testimony, and we have not transgressed, for then we would assuredly be among the evildoers.’
                                                                                                      108
                                                                                                      So it is likelier that they will bear testimony in proper form, or else they will be afraid that after their oaths, oaths may be rebutted. Fear God, and hearken; God guides not the people of the ungodly.
                                                                                                      109
                                                                                                      The day when God shall gather the Messengers, and say, ‘What answer were you given?’ They shall say, ‘We have no knowledge; Thou art the Knower of the things unseen.
                                                                                                      110
                                                                                                      When God said, ‘Jesus Son of Mary, remember My blessing upon thee and upon thy mother, when I confirmed thee with the Holy Spirit, to speak to men in the cradle, and of age; and when I taught thee the Book, the Wisdom, the Torah, the Gospel; and when thou createst out of clay, by My leave, as the likeness of a bird, and thou breathest into it, and it is a bird, by My leave; and thou healest the blind and the leper by My leave, and thou bringest the dead forth by My leave; and when restrained from thee the Children of Israel when thou camest unto them with the clear signs, and the unbelievers among them said, "This is nothing but sorcery manifest."
                                                                                                      111
                                                                                                      And when I inspired the Apostles: "Believe in Me and My Messenger"; they said, "We believe; witness Thou our submission."’
                                                                                                      112
                                                                                                      And when the Apostles said, ‘O Jesus son of Mary, is thy Lord able to send down on us a Table out of heaven?’ He said, ‘Fear you God, if you are believers.
                                                                                                      113
                                                                                                      They said, ‘We desire that we should eat of it and our hearts be at rest; and that we may know that thou hast spoken true to us, and that we may be among its witnesses.’
                                                                                                      114
                                                                                                      Said Jesus son of Mary, ‘O God, our Lord, send down upon us a Table out of heaven, that shall be for us a festival, the first and last of us, and a sign from Thee. And provide for us; Thou art the best of providers.’
                                                                                                      115
                                                                                                      God said, ‘Verily I do send it down on you; whoso of you hereafter disbelieves, verily I shall chastise him with a chastisement wherewith I chastise no other being.’
                                                                                                      116
                                                                                                      And when God said, ‘O Jesus son of Mary, didst thou say unto men, "Take me and my mother as gods, apart from God"?’ He said, ‘To Thee be glory! It is not mine to say what I have no right to. If I indeed said it, Thou knowest it, knowing what is within my soul, and I know not what is within Thy soul; Thou knowest the things unseen
                                                                                                      117
                                                                                                      I only said to them what Thou didst command me: "Serve God, my Lord and your Lord." And I was a witness over them, while I remained among them; but when Thou didst take me to Thyself, Thou wast Thyself the watcher over them; Thou Thyself art witness of everything.
                                                                                                      118
                                                                                                      If Thou chastisest them, they are Thy servants; if Thou forgivest them, Thou art the All-mighty, the All-wise.’
                                                                                                      119
                                                                                                      God said, ‘This is the day the truthful shall be profited by their truthfulness. For them await gardens underneath which rivers flow, therein dwelling forever and ever; God being well-pleased with them and they well-pleased with Him; that is the mighty triumph.’
                                                                                                      120
                                                                                                      To God belongs the kingdom of the heavens and of the earth, and all that is in them, and He is powerful over everything."
                                                                                                      ←|→
                                                                                                      Pitckthall, 1930Context
                                                                                                      X
                                                                                                      The Table Spread
                                                                                                      Revealed at Al-Madînah
                                                                                                      In the name of Allah, the Beneficent, the Merciful.
                                                                                                      1
                                                                                                      O ye who believe! Fulfil your indentures. The beast of cattle is made lawful unto you (for food) except that which is announced unto you (herein), game being unlawful when ye are on the pilgrimage. Lo! Allah ordaineth that which pleaseth Him.
                                                                                                      2
                                                                                                      O ye who believe! Profane not Allah’s monuments nor the Sacred Month nor the offerings nor the garlands, nor those repairing to the Sacred House, seeking the grace and pleasure of their Lord. But when ye have left the sacred territory, then go hunting (if ye will). And let not your hatred of a folk who (once) stopped your going to the inviolable place of worship seduce you to transgress; but help ye one another unto righteousness and pious duty. Help not one another unto sin and transgression, but keep your duty to Allah. Lo! Allah is severe in punishment.
                                                                                                      3
                                                                                                      Forbidden unto you (for food) are carrion and blood and swineflesh, and that which hath been dedicated unto any other than Allah, and the strangled, and the dead through beating, and the dead through falling from a height, and that which hath been killed by (the goring of) horns, and the devoured of wild beasts, saving that which ye make lawful (by the death-stroke), and that which hath been immolated unto idols. And (forbidden is it) that ye swear by the divining arrows. This is an abomination. This day are those who disbelieve in despair of (ever harming) your religion; so fear them not, fear Me! This day have I perfected your religion for you and completed My favour unto you, and have chosen for you as religion al-IsLâm. Whoso is forced by hunger, not by will, to sin: (for him) lo! Allah is Forgiving, Merciful.
                                                                                                      4
                                                                                                      They ask thee (O Muḥammad) what is made lawful for them. Say: (all) good things are made lawful for you. And those beasts and birds of prey which ye have trained as hounds are trained, ye teach them that which Allah taught you; so eat of that which they catch for you and mention Allah’s name upon it, and observe your duty to Allah. Lo! Allah is swift to take account.
                                                                                                      5
                                                                                                      This day are (all) good things made lawful for you. The food of those who have received the Scripture is lawful for you, and your food is lawful for them. And so are the virtuous women of the believers and the virtuous women of those who received the Scripture before you (lawful for you) when ye give them their marriage portions and live with them in honour, not in fornication, nor taking them as secret concubines. Whoso denieth the faith, his work is vain and he will be among the losers in the Hereafter.
                                                                                                      6
                                                                                                      O ye who believe! When ye rise up for prayer, wash you faces, and your hands up to the elbows, and lightly rub your heads and (wash) your feet up to the ankles. And if ye are unclean, purify yourselves. And if ye are sick or on a journey, or one of you cometh from the closet, or ye have had contact with women, and ye find not water, then go to clean, high ground and rub your faces and your hands with some of it. Allah would not place a burden on you, but He would purify you and would perfect His grace upon you, that ye may give thanks.
                                                                                                      7
                                                                                                      Remember Allah’s grace upon you and His covenant by which He bound you when ye said: We hear and we obey; And keep your duty to Allah. Lo! He knoweth what is in the breasts (of men).
                                                                                                      8
                                                                                                      O ye who believe! Be steadfast witnesses for Allah in equity, and let not hatred of any people seduce you that ye deal not justly. Deal justly, that is nearer to your duty. Observe your duty to Allah. Lo! Allah is Informed of what ye do.
                                                                                                      9
                                                                                                      Allah hath promised those who believe and do good works: Theirs will be forgiveness and immense reward.
                                                                                                      10
                                                                                                      And they who disbelieve and deny Our revelations, such are rightful owners of hell.
                                                                                                      11
                                                                                                      O ye who believe! Remember Allah’s favour unto you, how a people were minded to stretch out their hands against you but He withheld their hands from you; and keep your duty to Allah. In Allah let believers put their trust.
                                                                                                      12
                                                                                                      Allah made a covenant of old with the Children of Israel and We raised among them twelve chieftains, and Allah said: Lo! I am with you. If ye establish worship and pay the poor-due, and believe in My messengers and support them, and lend unto Allah a kindly loan, surely I shall remit your sins, and surely I shall bring you into Gardens underneath which rivers flow. Whoso among you disbelieveth after this will go astray from a plain road.
                                                                                                      13
                                                                                                      And because of their breaking their covenant, We have cursed them and made hard their hearts. They change words from their context and forget a part of that whereof they were admonished. Thou wilt not cease to discover treachery from all save a few of them. But bear with them and pardon them. Lo! Allah loveth the kindly.
                                                                                                      14
                                                                                                      And with those who say: "Lo! we are Christians," We made a covenant, but they forgot a part of that whereof they were admonished. Therefor We have stirred up enmity and hatred among them till the Day of Resurrection, when Allah will inform them of their handiwork.
                                                                                                      15
                                                                                                      O People of the Scripture! Now hath Our messenger come unto you, expounding unto you much of that which ye used to hide in the Scripture, and forgiving much. now hath come unto you light from Allah and plain Scripture,
                                                                                                      16
                                                                                                      Whereby Allah guideth him who seeketh His good pleasure unto paths of peace. He bringeth them out of darkness unto light by His decree, and guideth them unto a straight path.
                                                                                                      17
                                                                                                      They indeed have disbelieved who say: Lo! Allah is the Messiah, son of Mary. Say: Who then can do aught against Allah, if He had willed to destroy the Messiah son of Mary, and his mother and everyone on earth? Allah’s is the Sovereignty of the heavens and the earth and all that is between them. He createth what He will. And Allah is Able to do all things.
                                                                                                      18
                                                                                                      The Jews and Christians say: We are sons of Allah and His loved ones. Say: Why then doth He chastise you for your sins? Nay, ye are but mortals of His creating. He forgiveth whom He will, and chastiseth whom He will. Allah’s is the Sovereignty of the heavens and the earth and all that is between them, and unto Him is the journeying.
                                                                                                      19
                                                                                                      O People of the Scripture! Now hath Our messenger come unto you to make things plain unto you after an interval (of cessation) of the messengers, lest ye should say: There came not unto us a messenger of cheer nor any warner. Now hath a messenger of cheer and a warner come unto you. Allah is Able to do all things.
                                                                                                      20
                                                                                                      And (remember) when Moses said unto his people: O my people! Remember Allah’s favour unto you, how He placed among you prophets, and He made you kings, and gave you that (which) He gave not to any (other) of (His) creatures.
                                                                                                      21
                                                                                                      O my people! Go into the holy land which Allah hath ordained for you. Turn not in flight, for surely ye turn back as losers:
                                                                                                      22
                                                                                                      They said: O Moses! Lo! a giant people (dwell) therein and lo! we go not in till they go forth from thence. When they go forth from thence, then we will enter (not till then).
                                                                                                      23
                                                                                                      Then out spake two of those who feared (their Lord, men) unto whom Allah had been gracious: Enter in upon them by the gate, for if ye enter by it, lo! ye will be victorious. So put your trust (in Allah) if ye are indeed believers.
                                                                                                      24
                                                                                                      They said: O Moses! We will never enter (the land) while they are in it. So go thou and thy Lord and fight! We will sit here.
                                                                                                      25
                                                                                                      He said: My Lord! I have control of none but myself and my brother, so distinguish between us and the wrong-doing folk.
                                                                                                      26
                                                                                                      (Their Lord) said: For this the land will surely be forbidden them for forty years that they will wander in the earth, bewildered. So grieve not over the wrongdoing folk.
                                                                                                      27
                                                                                                      But recite unto them with truth the tale of the two sons of Adam, how they offered each a sacrifice, and it was accepted from the one of them and it was not accepted from the other. (The one) said: I will surely kill thee. (The other) answered: Allah accepteth only from those who ward off (evil).
                                                                                                      28
                                                                                                      Even if thou stretch out thy hand against me to kill me, I shall not stretch out my hand against thee to kill thee, lo! I fear Allah, the Lord of the Worlds.
                                                                                                      29
                                                                                                      Lo! I would rather thou shouldst bear the punishment of the sin against me and thine own sin and become one of the owners of the fire. That is the reward of evil-doers.
                                                                                                      30
                                                                                                      But (the other’s) mind imposed on him the killing of his brother, so he slew him and became one of the losers.
                                                                                                      31
                                                                                                      Then Allah sent a raven scratching up the ground, to show him how to hide his brother’s naked corpse. He said: Woe unto me! Am I not able to be as this raven and so hide my brother’s naked corpse? And he became repentant.
                                                                                                      32
                                                                                                      For that cause We decreed for the Children of Israel that whosoever killeth a human being for other than manslaughter or corruption in the earth, it shall be as if he had killed all mankind, and whoso saveth the life of one, it shall be as if he had saved the life of all mankind. Our messengers came unto them of old with clear proofs (of Allah’s Sovereignty), but afterwards lo! many of them became prodigals in the earth.
                                                                                                      33
                                                                                                      The only reward of those who make war upon Allah and His messenger and strive after corruption in the land will be that they will be killed or crucified, or have their hands and feet on alternate sides cut off, or will be expelled out of the land. Such will be their degradation in the world, and in the Hereafter theirs will be an awful doom;
                                                                                                      34
                                                                                                      Save those who repent before ye overpower them. For know that Allah is Forgiving, Merciful.
                                                                                                      35
                                                                                                      O ye who believe! Be mindful of your duty to Allah, and seek the way of approach unto Him, and strive in His way in order that ye may succeed.
                                                                                                      36
                                                                                                      As for those who disbelieve, lo! if all that is in the earth were theirs, and as much again therewith, to ransom them from the doom on the Day of Resurrection, it would not be accepted from them. Theirs will be a painful doom.
                                                                                                      37
                                                                                                      They will wish to come forth from the Fire, but they will not come forth from it. Theirs will be a lasting doom.
                                                                                                      38
                                                                                                      As for the thief, both male and female, cut off their hands. It is the reward of their own deeds, an exemplary punishment from Allah. Allah is Mighty, Wise.
                                                                                                      39
                                                                                                      But whoso repenteth after his wrongdoing and amendeth, lo! Allah will relent toward him. Lo! Allah is Forgiving, Merciful.
                                                                                                      40
                                                                                                      Knowest thou not that unto Allah belongeth the Sovereignty of the heavens and the earth? He punisheth whom He will, and forgiveth whom He will. Allah is Able to do all things.
                                                                                                      41
                                                                                                      O Messenger! Let not them grieve thee who vie one with another in the race to disbelief, of such as say with their mouths: "We believe," but their hearts believe not, and of the Jews: listeners for the sake of falsehood, listeners on behalf of other folk who come not unto thee, changing words from their context and saying: If this be given unto you, receive it, but if this be not given unto you, then beware! He whom Allah doometh unto sin, thou (by thine efforts) wilt avail him naught against Allah. Those are they for whom the Will of Allah is that He cleanse not their hearts. Theirs in the world will be ignominy, and in the Hereafter an awful doom;
                                                                                                      42
                                                                                                      Listeners for the sake of falsehood! Greedy for illicit gain! If then they have recourse unto thee (Muḥammad) judge between them or disclaim jurisdiction. If thou disclaimest jurisdiction, then they cannot harm thee at all. But if thou judgest, judge between them with equity. Lo! Allah loveth the equitable.
                                                                                                      43
                                                                                                      How come they unto thee for judgment when they have the Torah, wherein Allah hath delivered judgment (for them)? Yet even after that they turn away. Such (folk) are not believers.
                                                                                                      44
                                                                                                      Lo! We did reveal the Torah, wherein is guidance and a light, by which the prophets who surrendered (unto Allah) judged the Jews, and the rabbis and the priests (judged) by such of Allah’s Scripture as they were bidden to observe, and thereunto were they witnesses. So fear not mankind, but fear Me. And My revelations for a little gain. Whoso judgeth not by that which Allah hath revealed: such are disbelievers.
                                                                                                      45
                                                                                                      And We prescribed for them therein: The life for the life, and the eye for the eye, and the nose for the nose, and the ear for the ear, and the tooth for the tooth, and for wounds retaliation. But whoso forgoeth it (in the way of charity) it shall be expiation for him. Whoso judgeth not by that which Allah hath revealed: such are wrong-doers.
                                                                                                      46
                                                                                                      And We caused Jesus, son of Mary, to follow in their footsteps, confirming that which was (revealed) before him in the Torah, and We bestowed on him the Gospel wherein is guidance and a light, confirming that which was (revealed) before it in the Torah - a guidance and an admonition unto those who ward off (evil).
                                                                                                      47
                                                                                                      Let the People of the Gospel judge by that which Allah hath revealed therein. Whoso judgeth not by that which Allah hath revealed: such are evil-livers.
                                                                                                      48
                                                                                                      And unto thee have We revealed the Scripture with the truth, confirming whatever Scripture was before it, and a watcher over it. So judge between them by that which Allah hath revealed, and follow not their desires away from the truth which hath come unto thee. For each We have appointed a divine law and a traced-out way. Had Allah willed He could have made you one community. But that He may try you by that which He hath given you (He hath made you as ye are). So vie one with another in good works. Unto Allah ye will all return, and He will then inform you of that wherein ye differ.
                                                                                                      49
                                                                                                      So judge between them by that which Allah hath revealed, and follow not their desires, but beware of them lest they seduce thee from some part of that which Allah hath revealed unto thee. And if they turn away, then know that Allah’s Will is to smite them for some sin of theirs. Lo! many of mankind are evil-livers.
                                                                                                      50
                                                                                                      Is it a judgment of the time of (pagan) ignorance that they are seeking? Who is better than Allah for judgment to a people who have certainty (in their belief)?
                                                                                                      51
                                                                                                      O ye who believe! Take not the Jews and the Christians for friends. They are friends one to another. He among you who taketh them for friends is (one) of them. Lo! Allah guideth not wrongdoing folk.
                                                                                                      52
                                                                                                      And thou seest those in whose heart is a disease race toward them, saying: We fear lest a change of fortune befall us. And it may happen that Allah will vouchsafe (unto thee) the victory, or a commandment from His presence. Then will they repent them of their secret thoughts.
                                                                                                      53
                                                                                                      Then will the believers say (unto the people of the Scripture): are these they who swore by Allah their most binding oaths that they were surely with you? Their works have failed, and they have become the losers.
                                                                                                      54
                                                                                                      O ye who believe! Whoso of you becometh a renegade from his religion, (know that in his stead) Allah will bring a people whom He loveth and who love Him, humble toward believers, stern toward disbelievers, striving in the way of Allah, and fearing not the blame of any blamer. Such is the grace of Allah which He giveth unto whom He will. Allah is All-Embracing, All-Knowing.
                                                                                                      55
                                                                                                      Your guardian can be only Allah; and His messenger and those who believe, who establish worship and pay the poordue, and bow down (in prayer).
                                                                                                      56
                                                                                                      And whoso taketh Allah and His messenger and those who believe for guardian (will know that), lo! the party of Allah, they are the victorious.
                                                                                                      57
                                                                                                      O Ye who believe! Choose not for guardians such of those who received the Scripture before you, and of the disbelievers, as make a jest and sport of your religion. But keep your duty to Allah if ye are true believers.
                                                                                                      58
                                                                                                      And when ye call to prayer they take it for a jest and sport. That is because they are a folk who understand not.
                                                                                                      59
                                                                                                      Say: O People of the Scripture! Do ye blame us for aught else than that we believe in Allah and that which is revealed unto us and that which was revealed aforetime, and because most of you are evil-livers?
                                                                                                      60
                                                                                                      Shall I tell thee of a worse (case) than theirs for retribution with Allah? (Worse is the case of him) whom Allah hath cursed, him on whom His wrath hath fallen and of whose sort Allah hath turned some to apes and swine, and who serveth idols. Such are in worse plight and further astray from the plain road.
                                                                                                      61
                                                                                                      When they come unto you (Muslims), they say: We believe; but they came in unbelief and they went out in the same; and Allah knoweth best what they were hiding.
                                                                                                      62
                                                                                                      And thou seest many of them vying one with another in sin and transgression and their devouring of illicit gain. Verily evil is what they do.
                                                                                                      63
                                                                                                      Why do not the rabbis and the priests forbid their evil-speaking and their devouring of illicit gain? Verily evil is their handiwork.
                                                                                                      64
                                                                                                      The Jews say: Allah’s hand is fettered. Their hands are fettered and they are accursed for saying so. Nay, but both His hands are spread out wide in bounty. He bestoweth as He will. That which hath been revealed unto thee from thy Lord is certain to increase the contumacy and disbelief of many of them, and We have cast among them enmity and hatred till the Day of Resurrection. As often as they light a fire for war, Allah extinguisheth it. Their effort is for corruption in the land, and Allah loveth not corrupters.
                                                                                                      65
                                                                                                      If only the People of the Scripture would believe and ward off (evil), surely We should remit their sins from them and surely We should bring them into Gardens of Delight.
                                                                                                      66
                                                                                                      If they had observed the Torah and the Gospel and that which was revealed unto them from their Lord, they would surely have been nourished from above them and from beneath their feet. Among them there are people who are moderate, but many of them are of evil conduct.
                                                                                                      67
                                                                                                      O Messenger! Make known that which hath been revealed unto thee from thy Lord, for if thou do it not, thou wilt not have conveyed His message. Allah will protect thee from mankind. Lo! Allah guideth not the disbelieving folk.
                                                                                                      68
                                                                                                      Say O People of the Scripture! Ye have naught (of guidance) till ye observe the Torah and the Gospel and that which was revealed unto you from your Lord. That which is revealed unto thee (Muḥammad) from thy Lord is certain to increase the contumacy and disbelief of many of them. But grieve not for the disbelieving folk.
                                                                                                      69
                                                                                                      Lo! those who believe, and those who are Jews, and Sabaeans, and Christians - Whosoever believeth in Allah and the Last Day and doeth right - there shall no fear come upon them neither shall they grieve.
                                                                                                      70
                                                                                                      We made a covenant of old with the Children of Israel and We sent unto them messengers. As often as a messenger came unto them with that which their souls desired not (they became rebellious). Some (of them) they denied and some they slew.
                                                                                                      71
                                                                                                      They thought no harm would come of it, so they were wilfully blind and deaf. And afterward Allah turned (in mercy) toward them. Now (even after that) are many of them wilfully blind and deaf. Allah is Seer of what they do.
                                                                                                      72
                                                                                                      They surely disbelieve who say: Lo! Allah is the Messiah, son of Mary. The Messiah (himself) said: O Children of Israel, worship Allah, my Lord and your Lord. Lo! whoso ascribeth partners unto Allah, for him Allah hath forbidden paradise. His abode is the Fire. For evil-doers there will be no helpers.
                                                                                                      73
                                                                                                      They surely disbelieve who say: Lo! Allah is the third of three; when there is no Allah save the One Allah. If they desist not from so saying a painful doom will fall on those of them who disbelieve.
                                                                                                      74
                                                                                                      Will they not rather turn unto Allah and seek forgiveness of Him? For Allah is Forgiving, Merciful.
                                                                                                      75
                                                                                                      The Messiah, son of Mary, was no other than a messenger, messengers (the like of whom) had passed away before him. And his mother was a saintly woman. And they both used to eat (earthly) food. See how We make the revelations clear for them, and see how they are turned away!
                                                                                                      76
                                                                                                      Say: Serve ye in place of Allah that which possesseth for you neither hurt nor use? Allah it is Who is the Hearer, the Knower.
                                                                                                      77
                                                                                                      Say: O People of the Scripture! Stress not in your religion other than the truth, and follow not the vain desires of folk who erred of old and led many astray, and erred from a plain road.
                                                                                                      78
                                                                                                      Those of the Children of Israel who went astray were cursed by the tongue of David, and of Jesus, son of Mary. That was because they rebelled and used to transgress.
                                                                                                      79
                                                                                                      They restrained not one another from the wickedness they did. Verily evil was that they used to do!
                                                                                                      80
                                                                                                      Thou seest many of them making friends with those who disbelieve. Surely ill for them is that which they themselves send on before them: that Allah will be wroth with them and in the doom they will abide.
                                                                                                      81
                                                                                                      If they believed in Allah and the Prophet and that which is revealed unto him, they would not choose them for their friends. But many of them are of evil conduct.
                                                                                                      82
                                                                                                      Thou wilt find the most vehement of mankind in hostility to those who believe (to be) the Jews and the idolaters. And thou wilt find the nearest of them in affection to those who believe (to be) those who say: Lo! We are Christians. That is because there are among them priests and monks, and because they are not proud.
                                                                                                      83
                                                                                                      When they listen to that which hath been revealed unto the messengers, thou seest their eyes overflow with tears because of their recognition of the Truth. They say: Our Lord, we believe. Inscribe us as among the witnesses.
                                                                                                      84
                                                                                                      How should we not believe in Allah and that which hath come unto us of the Truth. And (how should we not) hope that our Lord will bring us in along with righteous folk?
                                                                                                      85
                                                                                                      Allah hath rewarded them for that their saying - Gardens underneath which rivers flow, wherein they will abide for ever. That is the reward of the good.
                                                                                                      86
                                                                                                      But those who disbelieve and deny Our revelations, they are owners of hell-fire.
                                                                                                      87
                                                                                                      O ye who believe! Forbid not the good things which Allah hath made lawful for you, and transgress not, Lo! Allah loveth not transgressors.
                                                                                                      88
                                                                                                      Eat of that which Allah hath bestowed on you as food lawful and good, and keep your duty to Allah in Whom ye are believers.
                                                                                                      89
                                                                                                      Allah will not take you to task for that which is unintentional in your oaths, but He will take you to task for the oaths which ye swear in earnest. The expiation thereof is the feeding of ten of the needy with the average of that wherewith ye feed your own folk, or the clothing of them, or the liberation of a slave, and for him who findeth not (the wherewithal to do so) then a three days’ fast. This is the expiation of your oaths when ye have sworn; and keep your oaths. Thus Allah expoundeth unto you His revelations in order that ye may give thanks.
                                                                                                      90
                                                                                                      O ye who believe! Strong drink and games of chance and idols and divining arrows are only an infamy of Satan’s handiwork. Leave it aside in order that ye may succeed.
                                                                                                      91
                                                                                                      Satan seeketh only to cast among you enmity and hatred by means of strong drink and games of chance, and to turn you from remembrance of Allah and from (His) worship. Will ye then have done?
                                                                                                      92
                                                                                                      Obey Allah and obey the messenger, and beware! But if ye turn away, then know that the duty of Our messenger is only plain conveyance (of the message).
                                                                                                      93
                                                                                                      There shall be no sin (imputed) unto those who believe and do good works for what they may have eaten (in the past). So be mindful of your duty (to Allah), and believe, and do good works; and again: be mindful of your duty, and believe; and once again: be mindful of your duty, and do right. Allah loveth the good.
                                                                                                      94
                                                                                                      O ye who believe! Allah will surely try you somewhat (in the matter) of the game which ye take with your hands and your spears, that Allah may know him who feareth Him in secret. Whoso transgresseth after this, for him there is a painful doom.
                                                                                                      95
                                                                                                      O ye who believe! Kill no wild game while ye are on the pilgrimage. Whoso of you killeth it of set purpose he shall pay its forfeit in the equivalent of that which he hath killed, of domestic animals, the judge to be two men among you known for justice, (the forfeit) to be brought as an offering to the Ka’bah; or, for expiation, he shall feed poor persons, or the equivalent thereof in fasting, that he may taste the evil consequences of his deed. Allah forgiveth whatever (of this kind) may have happened in the past, but whoso relapseth, Allah will take retribution from him. Allah is Mighty, Able to Requite (the wrong).
                                                                                                      96
                                                                                                      To hunt and to eat the fish of the sea is made lawful for you, a provision for you and for seafarers; but to hunt on land is forbidden you so long as ye are on the pilgrimage. Be mindful of your duty to Allah, unto Whom ye will be gathered.
                                                                                                      97
                                                                                                      Allah hath appointed the Ka’bah, the Sacred House, a standard for mankind, and the Sacred Month and the offerings and the garlands. That is so that ye may know that Allah knoweth whatsoever is in the heavens and whatsoever is in the earth, and that Allah is Knower of all things.
                                                                                                      98
                                                                                                      Know that Allah is severe in punishment, but that Allah (also) is Forgiving, Merciful.
                                                                                                      99
                                                                                                      The duty of the messenger is only to convey (the message). Allah knoweth what ye proclaim and what ye hide.
                                                                                                      100
                                                                                                      Say: The evil and the good are not alike even though the plenty of the evil attract thee. So be mindful of your duty to Allah, O men of understanding, that ye may succeed.
                                                                                                      101
                                                                                                      O ye who believe! Ask not of things which, if they were made unto you, would trouble you; but if ye ask of them when the Qur’an is being revealed, they will be made known unto you. Allah pardoneth this, for Allah is Forgiving, Clement.
                                                                                                      102
                                                                                                      A folk before you asked (for such disclosures) and then disbelieved therein.
                                                                                                      103
                                                                                                      Allah hath not appointed anything in the nature of a Bahirah or a Sa’ibah or a Wasilah or a Hami, but those who disbelieve invent a lie against Allah. Most of them have no sense.
                                                                                                      104
                                                                                                      And when it is said unto them: Come unto that which Allah hath revealed and unto the messenger, they say: Enough for us is that wherein we found our fathers. What! Even though their fathers had no knowledge whatsoever, and no guidance?
                                                                                                      105
                                                                                                      O ye who believe! Ye have charge of your own souls. He who erreth cannot injure you if ye are rightly guided. Unto Allah ye will all return; and then He will inform you of what ye used to do.
                                                                                                      106
                                                                                                      O ye who believe! Let there be witnesses between you when death draweth nigh unto one of you, at the time of bequest - two witnesses, just men from among you, or two others from another tribe, in case ye are campaigning in the land and the calamity of death befall you. Ye shall empanel them both after the prayer, and, if ye doubt, they shall be made to swear by Allah (saying): We will not take a bribe, even though it were (on behalf of) a near kinsman nor will we hide the testimony of Allah, for then indeed we should be of the sinful.
                                                                                                      107
                                                                                                      But then, if it is afterwards ascertained that both of them merit (the suspicion of) sin, let two others take their place of those nearly concerned, and let them swear by Allah, (saying): Verily our testimony is truer than their testimony and we have not transgressed (the bounds of duty), for them indeed we should be of the evil-doers.
                                                                                                      108
                                                                                                      Thus it is more likely that they will bear true witness or fear that after their oaths the oaths (of others) will be taken. So be mindful of your duty (to Allah) and hearken. Allah guideth not the froward folk.
                                                                                                      109
                                                                                                      In the day when Allah gathereth together the messengers, and saith: What was your response (from mankind)? they say: We have no knowledge. Lo! Thou, only Thou art the Knower of Things Hidden,
                                                                                                      110
                                                                                                      When Allah saith: O Jesus, son of Mary! Remember My favour unto thee and unto thy mother; how I strengthened thee with the holy Spirit, so that thou spakest unto mankind in the cradle as in maturity; and how I taught thee the Scripture and Wisdom and the Torah and the Gospel; and how thou didst shape of clay as it were the likeness of a bird by My permission, and didst blow upon it and it was a bird by My permission, and thou didst heal him who was born blind and the leper by My permission; and how thou didst raise the dead by My permission; and how I restrained the Children of Israel from (harming) thee when thou camest unto them with clear proofs, and those of them who disbelieved exclaimed: This is naught else than mere magic;
                                                                                                      111
                                                                                                      And when I inspired the disciples, (saying): Believe in Me and in My messenger, they said: We believe. Bear witness that we have surrendered (unto Thee) "we are muslims".
                                                                                                      112
                                                                                                      When the disciples said: O Jesus, son of Mary! Is thy Lord able to send down for us a table spread with food from heaven? He said: Observe your duty to Allah, if ye are true believers.
                                                                                                      113
                                                                                                      (They said:) We wish to eat thereof, that we may satisfy our hearts and know that thou hast spoken truth to us, and that thereof we may be witnesses.
                                                                                                      114
                                                                                                      Jesus, son of Mary, said: O Allah, Lord of us! Send down for us a table spread with food from heaven, that it may be a feast for us, for the first of us and for the last of us, and a sign from Thee. Give us sustenance, for Thou art the Best of Sustainers.
                                                                                                      115
                                                                                                      Allah said: Lo! I send it down for you. And whoso disbelieveth of you afterward, him surely will I punish with a punishment wherewith I have not punished any of (My) creatures.
                                                                                                      116
                                                                                                      And when Allah saith: O Jesus, son of Mary! Didst thou say unto mankind: Take me and my mother for two gods beside Allah? he saith: Be glorified! It was not mine to utter that to which I had no right. If I used to say it, then Thou knewest it. Thou knowest what is in my mind, and I know not what is in Thy Mind. Lo! Thou, only Thou, art the Knower of Things Hidden?
                                                                                                      117
                                                                                                      I spake unto them only that which Thou commandedst me, (saying): Worship Allah, my Lord and your Lord. I was a witness of them while I dwelt among them, and when Thou tookest me Thou wast the Watcher over them. Thou art Witness over all things.
                                                                                                      118
                                                                                                      If Thou punish them, lo! they are Thy slaves, and if Thou forgive them (lo! they are Thy slaves). Lo! Thou, only Thou, art the Mighty, the Wise.
                                                                                                      119
                                                                                                      Allah saith: This is a day in which their truthfulness profiteth the truthful, for theirs are Gardens underneath which rivers flow, wherein they are secure for ever, Allah taking pleasure in them and they in Him. That is the great triumph.
                                                                                                      120
                                                                                                      Unto Allah belongeth the Sovereignty of the heavens and the earth and whatsoever is therein, and He is Able to do all things.
                                                                                                      ←|→
                                                                                                      Sale, 1734Context
                                                                                                      X
                                                                                                      CHAP. V.
                                                                                                      Intitled, The Table
                                                                                                      a
                                                                                                      Note [original edition] : The title is taken from the Table, which, towards the end of the chapter, is fabled to have been let down from heaven to Jesus. It is sometimes also called the chapter of Contracts, which word occurs in the first verse.
                                                                                                        ; revealed at Medina.
                                                                                                        In the name of the most merciful God.
                                                                                                        1
                                                                                                        O True believers, perform your contracts. Ye are allowed to eat the brute cattle
                                                                                                        b
                                                                                                        Note [original edition] : The brute cattle, &c.] As camels, oxen, and sheep; and also wild cows, antelopes, &c.1; but not swine, nor what is taken in hunting during the pilgrimage.
                                                                                                        • 1 Jallalo’ddin, Al Beidawi.
                                                                                                        , other than what ye are commanded to abstain from; except the game which ye are allowed at other times, but not while ye are on pilgrimage to Mecca ; God ordaineth that which he pleaseth.
                                                                                                        2
                                                                                                        O true believers, violate not the holy rites of God
                                                                                                        c
                                                                                                        Note [original edition] : The holy rites of God;] i.e The ceremonies used in the pilgrimage of Mecca.
                                                                                                          , nor the sacred month
                                                                                                          d
                                                                                                          Note [original edition] : See the Prelim. Disc. §. VII.
                                                                                                            , nor the offering, nor the ornaments hung thereon
                                                                                                            e
                                                                                                            Note [original edition] : Nor the offering, nor the ornaments hung thereon;] The offering here meant is the sheep led to Mecca, to be there sacrificed, about the neck of which they used to hang garlands, green boughs, or some other ornament, that it may be distinguished as a thing sacred2.
                                                                                                            • 2 See the Prelim. Disc. §. IV.
                                                                                                            , nor those who are travelling to the holy house, seeking favour from their Lord, and to please him. But when ye shall have finished your pilgrimage; then hunt. And let not the malice of some, in that they hindered you from entering the sacred temple
                                                                                                            f
                                                                                                            Note [original edition] : In that they hindered you from entering the sacred temple;] In the expedition of al Hodeibiya 3.
                                                                                                            • 3 See the Prelim. Disc. §. II. p. 52.
                                                                                                            , provoke you to transgress, by taking revenge on them in the sacred months. Assist one another according to justice and piety, but assist not one another in injustice and malice: therefore fear God; for God is severe in punishing.
                                                                                                            3
                                                                                                            Ye are forbidden to eat that which dieth of itself, and blood, and swine’s flesh, and that on which the name of any besides God hath been invocated
                                                                                                            g
                                                                                                            Note [original edition] : On which the name of any besides God hath been invocated;] For the idolatrous Arabs used, in killing any animal for food, to consecrate it, as it were, to their idols, by saying, In the name of Allât, or al Uzza 4.
                                                                                                            • 4 See ch. 2. p. 20.
                                                                                                            ; and that which hath been strangled, or killed by a blow, or by a fall, or by the horns of another beast, and that which hath been eaten by a wild beast
                                                                                                            h
                                                                                                            Note [original edition] : Which hath been eaten by a wild beast;] Or by a creature trained up to hunting5.
                                                                                                            • 5 Al Beidawi.
                                                                                                            , except what ye shall kill your selves
                                                                                                            i
                                                                                                            Note [original edition] : Except what ye shall kill your selves;] That is, unless ye come up time enough to find life in the animal, and to cut its throat.
                                                                                                              ; and that which hath been sacrificed unto idols
                                                                                                              k
                                                                                                              Note [original edition] : Idols.] The word also signifies certain stones, which the pagan Arabs used to set up near their houses, and on which they superstitiously slew animals, in honour of their gods6.
                                                                                                              • 6 Idem.
                                                                                                              . It is likewise unlawful for you to make division by casting lots with arrows
                                                                                                              l
                                                                                                              Note [original edition] : See Prelim. Disc. §. V.
                                                                                                                . This is an impiety. On this day
                                                                                                                m
                                                                                                                Note [original edition] : On this day;] This passage, it is said, was revealed on Friday evening, being the day of the pilgrims visiting mount Arafat, the last time Mohammed visited the temple of Mecca, therefore called the Pilgrimage of valediction 7.
                                                                                                                • 7 Idem. See Prid. Life of Mahom. p. 99.
                                                                                                                , wo be unto those who have apostatized from their religion;
                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                therefore fear not them, but fear me. This day have I perfected your religion for you
                                                                                                                a
                                                                                                                Note [original edition] : This day have I perfected your religion for you;] And therefore the commentators say, that after this time, no positive or negative precept was given1.
                                                                                                                • 1 Abulfrf. vit. Moh. p. 131.
                                                                                                                , and have completed my mercy upon you
                                                                                                                b
                                                                                                                Note [original edition] : And have completed my mercy upon you;] By having given you a true and perfect religion; or, by the taking of Mecca, and the destruction of idolatry.
                                                                                                                  ; and I have chosen for you Islam, to be your religion. But whosoever shall be driven by necessity through hunger, to eat of what we have forbidden, not designing to sin, surely God will be indulgent and merciful unto him.
                                                                                                                  4
                                                                                                                  They will ask thee what is allowed them as lawful to eat? Answer, Such things as are good
                                                                                                                  c
                                                                                                                  Note [original edition] : Such things as are good;] Not such as are filthy, or unwholesome.
                                                                                                                    are allowed you; and what ye shall teach animals of prey to catch
                                                                                                                    d
                                                                                                                    Note [original edition] : Animals of prey;] Whether beasts or birds.
                                                                                                                      , training them up for hunting after the manner of dogs, and teaching them according to the skill which God hath taught you. Eat therefore of that which they shall catch for you; and commemorate the name of God thereon
                                                                                                                      e
                                                                                                                      Note [original edition] : And commemorate the name of God thereon;] Either when ye let go the hound, hawk, or other animal, after the game; or when ye kill it.
                                                                                                                        ; and fear God, for God is swift in taking an account.
                                                                                                                        5
                                                                                                                        This day are ye allowed to eat such things as are good, and the food of those to whom the scriptures were given
                                                                                                                        f
                                                                                                                        Note [original edition] : viz. Slain or dressed by Jews or Christians.
                                                                                                                          is also allowed as lawful unto you; and your food is allowed as lawful unto them. And ye are also allowed to marry free women that are believers, and also free women of those who have received the scriptures before you, when ye shall have assigned them their dower; living chastely with them, neither committing fornication, nor taking them for concubines. Whoever shall renounce the faith, his work shall be vain, and in the next life he shall be of those who perish.
                                                                                                                          6
                                                                                                                          O true believers, when ye prepare yourselves to pray, wash your faces, and your hands unto the elbows; and rub your heads, and your feet unto the ankles; and if ye be polluted by having lain with a woman, wash yourselves all over. But if ye be sick, or on a journey, or any of you cometh from the privy, or if ye have touched women, and ye find no water, take fine clean sand, and rub your faces and your hands therewith; God would not put a difficulty upon you; but he desireth to purify you, and to complete his favour upon you, that ye may give thanks.
                                                                                                                          7
                                                                                                                          Remember the favour of God towards you, and his covenant which he hath made with you, when ye said, We have heard, and will obey
                                                                                                                          g
                                                                                                                          Note [original edition] : We have heard and will obey;] These words are the form used at the inauguration of a prince; and Mohammed here intends the oath of fidelity which his followers had taken to him at al Akaba2.
                                                                                                                          • 2 V. ib. p. 43, and the Prelim. Disc. §. II. p. 48.
                                                                                                                          . Therefore fear God, for God knoweth the innermost parts of the breasts of men.
                                                                                                                          8
                                                                                                                          O true believers, observe justice when ye appear as witnesses before God, and let not hatred towards any induce you to do wrong: but act justly; this will approach nearer unto piety; and fear God, for God is fully acquainted with what ye do.
                                                                                                                          9
                                                                                                                          God hath promised unto those who believe, and do that which is right, that they shall receive pardon and a great reward.
                                                                                                                          10
                                                                                                                          But they who believe not, and accuse our signs of falsehood, they shall be the companions of hell.
                                                                                                                          11
                                                                                                                          O true believers, remember God’s favour towards you, when certain men designed to stretch forth their hands against you, but he restrained their hands from hurting you
                                                                                                                          h
                                                                                                                          Note [original edition] : When certain men designed to stretch forth their hands against you, but he restrained them;] The commentators tell several stories as the occasion of this passage. One says, that Mohammed and some of his followers being at Osfân (a place not far from Mecca, in the way to Medina), and performing their noon devotions, a company of idolaters, who were in view, repented they had not taken that opportunity of attacking them, and therefore waited till the hour of evening prayer, intending to fall upon them then: but God defeated their design, by revealing the verse of fear. Another relates, that the prophet going to the tribe of Koreidha (who were Jews) to levy a fine for the blood of two Moslems, who had been killed by mistake, by Amru Ebn Ommeya al Dimri, they desired him to sit down and eat with them, and they would pay the fine; Mohammed complying with their request, while he was sitting, they laid a design against his life, one Amru Ebn Jahâsh undertaking to throw a millstone upon him; but God withheld his hand, and Gabriel immediately descended to acquaint the prophet with their treachery, upon which he rose up and went his way. A third story is, that Mohammed having hung up his arms on a tree, under which he was resting himself, and his companions being dispersed some distance from him, an Arab of the desart came up to him and drew his sword, saying, Who hindereth me from killing thee? To which Mohammed answered, God; and Gabriel beating the sword out of the Arab ’s hand, Mohammed took it up, and asked him the same question, Who hinders me from killing thee? the Arab replied, nobody, and immediately professed Mohammedism 1. Abûlfeda 2 tells the same story, with some variation of circumstances.
                                                                                                                          • 1 Al Beidawi.
                                                                                                                          • 2 Vit. Moh. p. 73.
                                                                                                                          ; therefore fear God and in God let the faithful trust.
                                                                                                                          12
                                                                                                                          God
                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                          formerly accepted the covenant of the children of Israel, and we appointed out of them twelve leaders: and God said, Verily I am with you
                                                                                                                          a
                                                                                                                          Note [original edition] : God appointed out of them twelve leaders: I am with you;] After the Israelites had escaped from Pharaoh, God ordered them to go against Jericho, which was then inhabited by giants, of the race of the Canaanites, promising to give it into their hands; and Moses, by the divine direction, appointed a prince or captain over each tribe, to lead them in that expedition3, and when they came to the borders of the land of Canaan, sent the captains as spies to get information of the state of the country, enjoining them secrecy; but they being terrified at the prodigious size and strength of the inhabitants, disheartened the people by publickly telling them what they had seen, except only Caleb the son of Yufanna (Jephunneh) and Joshua the son of Nun 4.
                                                                                                                          • 3 See Num. i. 4, 5.
                                                                                                                          • 4 Al Beidawi. See Num. iii. and xiv.
                                                                                                                          : if ye observe prayer, and give alms, and believe in my apostles, and assist them, and lend unto God on good usury
                                                                                                                          b
                                                                                                                          Note [original edition] : And lend unto God on good usury;] By contributing towards this holy war.
                                                                                                                            , I will surely expiate your evil deeds from you, and I will lead you into gardens, wherein rivers flow: but he among you who disbelieveth after this, erreth from the straight path.
                                                                                                                            13
                                                                                                                            Wherefore because they have broken their covenant, we have cursed them, and hardened their hearts; they dislocate the words of the pentateuch from their places, and have forgotten part of what they were admonished; and thou wilt not cease to discover deceitful practices among them, except a few of them. But forgive them
                                                                                                                            c
                                                                                                                            Note [original edition] : Forgive them, and pardon them;] That is, if they repent and believe, or submit to pay tribute. Some, however, think these words are abrogated by the verse of the sword 5.
                                                                                                                            • 5 Al Beidawi.
                                                                                                                            , and pardon them, for God loveth the beneficent.
                                                                                                                            14
                                                                                                                            And from those who say, We are Christians, we have received their covenant; but they have forgotten part of what they were admonished; wherefore we have raised up enmity and hatred among them, till the day of resurrection; and God will then surely declare unto them what they have been doing.
                                                                                                                            15
                                                                                                                            O ye who have received the scriptures, now is our apostle come unto you, to make manifest unto you many things which ye concealed in the scriptures
                                                                                                                            d
                                                                                                                            Note [original edition] : To make manifest unto you many things which ye concealed in the scriptures;] Such as the verse of stoning adulterers6, the description of Mohammed, and Christ’s prophecy of him by the name of Ahmed 7.
                                                                                                                            • 6 See chap. 3. p. 37.
                                                                                                                            • 7 Al Beidawi.
                                                                                                                            ; and to pass over
                                                                                                                            e
                                                                                                                            Note [original edition] : And to pass over many things;] i.e. Those which it was not necessary to restore.

                                                                                                                              Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                              many things. Now is light and a perspicuous book of revelations come unto you from God.
                                                                                                                              16
                                                                                                                              Thereby will God direct him who shall follow his good pleasure, into the paths of peace; and shall lead them out of darkness into light, by his will, and shall direct them in the right way.
                                                                                                                              17
                                                                                                                              They are infidels, who say, Verily God is Christ the son of Mary. Say unto them, And who could obtain anything from God to the contrary, if he pleased to destroy Christ the son of Mary, and his mother, and all those who are on the earth? For unto God belongeth the kingdom of heaven and earth, and whatsoever is contained between them; he createth what he pleaseth, and God is almighty.
                                                                                                                              18
                                                                                                                              The Jews and the Christians say, We are the children of God and his beloved. Answer, Why therefore doth he punish you for your sins? Nay, but ye are men, of those whom he hath created. He forgiveth whom he pleaseth, and punisheth whom he pleaseth; and unto God belongeth the kingdom of heaven and earth, and of what is contained between them both; and unto him shall all things return.
                                                                                                                              19
                                                                                                                              O ye who have received the scriptures, now is our apostle come unto you, declaring unto you the true religion, during the cessation of apostles
                                                                                                                              a
                                                                                                                              Note [original edition] : During the cessation of apostles;] The Arabic word al Fatra signifies the intermediate space of time between two prophets, during which no new revelation or dispensation was given; as the interval between Moses and Jesus, and between Jesus and Mohammed, at the expiration of which last, Mohammed pretended to be sent.
                                                                                                                                , lest ye should say, There came unto us no bearer of good tidings, nor any warner: but now is a bearer of good tidings, and a warner come unto you; for God is almighty.
                                                                                                                                20
                                                                                                                                Call to mind when Moses said unto his people, O my people, remember the favour of God towards you, since he hath appointed prophets among you, and constituted you kings
                                                                                                                                b
                                                                                                                                Note [original edition] : And constituted you kings;] This was fulfilled either by God’s giving them a kingdom, and a long series of princes; or by his having made them kings or masters of themselves, by delivering them from the Egyptian bondage.
                                                                                                                                  , and bestowed on you what he hath given to no other nation in the world
                                                                                                                                  c
                                                                                                                                  Note [original edition] : And bestowed on you what he hath given to no other nation;] Having divided the Red Sea for you, and guided you by a cloud, and fed you with quails and manna, &c1.
                                                                                                                                  • 1 Al Beidawi.
                                                                                                                                  .
                                                                                                                                  21
                                                                                                                                  O my people, enter the holy land, which God hath decreed you, and turn not your backs, lest ye be subverted and perish.
                                                                                                                                  22
                                                                                                                                  They answered, O Moses, verily there are a gigantic people in the land
                                                                                                                                  d
                                                                                                                                  Note [original edition] : A gigantic people;] The largest of these giants, the commentators say, was Og, the son of Anak; concerning whose enormous stature, his escaping the Flood, and the manner of his being slain by Moses, the Mohammedans relate several absurd fables2.
                                                                                                                                  • 2 V. Marracc. in Alcor. p. 231, &c. D’Herbel. Bibl. Orient. p. 336.
                                                                                                                                  ; and we will by no means enter it, until they depart thence; but if they depart thence, then will we enter therein.
                                                                                                                                  23
                                                                                                                                  two men
                                                                                                                                  e
                                                                                                                                  Note [original edition] : Two men;] Namely, Caleb and Joshua.
                                                                                                                                    of those who feared God, unto whom God had been gracious, said, Enter ye upon them suddenly by the gate of the city; and when ye shall have entered the same, ye shall surely be victorious: therefore trust in God, if ye are true believers.
                                                                                                                                    24
                                                                                                                                    They replied, O Moses, we will never enter the land, while they remain therein: go therefore thou, and thy Lord, and fight; for we will sit here.
                                                                                                                                    25
                                                                                                                                    Moses said, O Lord, surely I am not master of any except myself, and my brother; therefore make a distinction between us and the ungodly people.
                                                                                                                                    26
                                                                                                                                    God answered, Verily the land shall be forbidden them forty years; during which time they shall wander like men astonished in the earth
                                                                                                                                    f
                                                                                                                                    Note [original edition] : The land shall be forbidden them forty years; during which time they shall wander like men astonished;] The commentators pretend that the Israelites, while they thus wandered in the desart, were kept within the compass of about eighteen (or as some say twenty-seven) miles; and that tho’ they travelled from morning to night, yet they constantly found themselves the next day at the place from whence they set out1.
                                                                                                                                    • 1 Al Beidawi, Jallalo’ddin.
                                                                                                                                    ;
                                                                                                                                    Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                    therefore be not thou solicitous for the ungodly people.
                                                                                                                                    27
                                                                                                                                    Relate unto them also the history of the two sons of Adam
                                                                                                                                    a
                                                                                                                                    Note [original edition] : The the two sons of Adam;] viz. Cain and Abel, whom the Mohammedans call Kâbil and Hâbil.
                                                                                                                                      , with truth. When they offered their offering
                                                                                                                                      b
                                                                                                                                      Note [original edition] : When they offered their offering;] The occasion of their making this offering is thus related, according to the common tradition in the east2. Each of them being born with a twin sister, when they were grown up, Adam, by God’s direction, ordered Cain to marry Abel’s twin sister, and that Abel should marry Cain’s (for it being the common opinion that marriages ought not to be had in the nearest degrees of consanguinity, since they must necessarily marry their sisters, it seemed reasonable to suppose they ought to take those of the remoter degree), but this Cain refusing to agree to, because his own sister was the handsomest, Adam ordered them to make their offerings to God, thereby referring the dispute to his determination3. The commentators say Cain’s offering was a sheaf of the very worst of his corn, but Abel’s a fat lamb, of the best of his flock.
                                                                                                                                      • 2 V. Abulfarag, p. 6, 7; Eutych. annal. p. 15, 16; and D’Herbelot, Bibl. Orient. Art. Cabil.
                                                                                                                                      • 3 Al Beidawi.
                                                                                                                                      , and it was accepted from one of them
                                                                                                                                      c
                                                                                                                                      Note [original edition] : And it was accepted from one of them;] Namely, from Abel, whose sacrifice God declared his acceptance of in a visible manner, by causing fire to descend from heaven and consume it, without touching that of Cain 4.
                                                                                                                                      • 4 Idem, Jallalo’ddin.
                                                                                                                                      , and was not accepted from the other, Cain said to his brother, I will certainly kill thee. Abel answered, God only accepteth the offering of the pious;
                                                                                                                                      28
                                                                                                                                      if thou stretchest forth thy hand against me, to slay me, I will not stretch forth my hand against thee, to slay thee; for I fear God, the Lord of all creatures
                                                                                                                                      d
                                                                                                                                      Note [original edition] : I will not stretch forth my hand against thee;] To enhance Abel’s patience, al Beidâwi tells us, that he was the stronger of the two, and could easily have prevailed against his brother.
                                                                                                                                        .
                                                                                                                                        29
                                                                                                                                        I choose that thou shouldest bear my iniquity and thine own iniquity; and that thou become a companion of hell fire; for that is the reward of the unjust
                                                                                                                                        e
                                                                                                                                        Note [original edition] : The conversation between the two brothers is related somewhat to the same purpose in the Jerusalem Targum and that of Jonathan ben Uzziel.
                                                                                                                                          .
                                                                                                                                          30
                                                                                                                                          But his soul suffered him to slay his brother, and he slew him
                                                                                                                                          f
                                                                                                                                          Note [original edition] : And he slew him;] Some say he knocked out his brains with a stone5; and pretend that as Cain was considering which way he should effect the murder, the devil appeared to him in a human shape, and shewed him how to do it, by crushing the head of a bird between two stones6.
                                                                                                                                          • 5 V. Eutych. ubi supra.
                                                                                                                                          • 6 V. D’Herbelot, ubi sup.
                                                                                                                                          ; wherefore he became of the number of those who perish.
                                                                                                                                          31
                                                                                                                                          And God sent a raven, which scratched the earth, to shew him how he should hide the shame of his brother
                                                                                                                                          g
                                                                                                                                          Note [original edition] : God sent a raven which scratched the earth, and shewed him how to hide his brother’s shame;] His dead corpse. For Cain, having committed this fratricide, became exceedingly troubled in his mind, and carried the dead body about on his shoulders for a considerable time, not knowing where to conceal it, till it stank horridly; and then God taught him to bury it by the example of a raven, who having killed another raven in his presence, dug a pit with his claws and beak, and buried him therein7. For this circumstance of the raven Mohammed was beholden to the Jews, who tell the same story, except only that they make the raven to appear to Adam, and that he thereupon buried his son8.
                                                                                                                                          • 7 Jallalo’ddin, Al Beidawi.
                                                                                                                                          • 8 V. R. Eliezer, Pirke, c. 20.
                                                                                                                                          , and he said, Wo is me! am I unable to be like this raven, that I may hide my brother’s shame? and he became one of those who repent.
                                                                                                                                          32
                                                                                                                                          Wherefore we commanded the children of Israel, that he who slayeth a soul, without adding thereto the murder of another soul, or without committing wickedness
                                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                          in the earth
                                                                                                                                          a
                                                                                                                                          Note [original edition] : Without committing wickedness in the earth;] Such as idolatry, or robbing on the high-way1.
                                                                                                                                          • 1 Al Beidawi.
                                                                                                                                          , shall be as if he had slain all mankind
                                                                                                                                          b
                                                                                                                                          Note [original edition] : Shall be as if he had slain all mankind;] Having broken the commandment which forbids the shedding of blood.
                                                                                                                                            : but he who saveth a soul alive, shall be as if he had saved the lives of all mankind. Our apostles formerly came unto them, with evident miracles; then were many of them after this, transgressors on the earth.
                                                                                                                                            33
                                                                                                                                            But the recompense of those who fight against God and his apostle, and study to act corruptly in the earth, shall be, that they shall be slain, or crucified, or have their hands and their feet cut off on the opposite sides, or be banished the land
                                                                                                                                            c
                                                                                                                                            Note [original edition] : The lawyers are not agreed as to the applying of these punishments. But the commentators suppose that they who commit murder only are to be put to death in the ordinary way; those who murder and rob too, to be crucified; those who rob without committing murder, to have their right hand and their left foot cut off; and they who assault persons and put them in fear, to be banished2. It is also a doubt whether they who are to be crucified shall be crucified alive, or be first put to death, or whether they shall hang on the cross till they die3.
                                                                                                                                            • 2 Idem, Jallalo’ddin.
                                                                                                                                            • 3 Al Beidawi.
                                                                                                                                            . This shall be their disgrace in this world, and in the next world they shall suffer a grievous punishment;
                                                                                                                                            34
                                                                                                                                            except those who shall repent, before ye prevail against them; for know that God is inclined to forgive, and merciful.
                                                                                                                                            35
                                                                                                                                            O true believers, fear God, and earnestly desire a near conjunction with him, and fight for his religion, that ye may be happy.
                                                                                                                                            36
                                                                                                                                            Moreover they who believe not, although they had whatever is in the earth, and as much more withal, that they might therewith redeem themselves from punishment on the day of resurrection; it shall not be accepted from them, but they shall suffer a painful punishment.
                                                                                                                                            37
                                                                                                                                            They shall desire to go forth from the fire, but they shall not go forth from it, and their punishment shall be permanent.
                                                                                                                                            38
                                                                                                                                            If a man or a woman steal, cut off their hands
                                                                                                                                            d
                                                                                                                                            Note [original edition] : Cut off their hands;] But this punishment, according to the Sonna, is not to be inflicted, unless the value of the thing stolen amount to four dinârs, or about forty shillings. For the first offence, the criminal is to lose his right hand, which is to be cut off at the wrist; for the second offence, his left foot, at the ankle; for the third, his left hand; for the fourth, his right foot; and if he continue to offend, he shall be scourged at the discretion of the judge4.
                                                                                                                                            • 4 Idem, Jallalo’ddin, Al Beidawi.
                                                                                                                                            , in retribution for that which they have committed; this is an exemplary punishment appointed by God; and God is mighty and wise.
                                                                                                                                            39
                                                                                                                                            But whoever shall repent after his iniquity, and amend, verily God will be turned unto him
                                                                                                                                            e
                                                                                                                                            Note [original edition] : But whoever shall repent and amend, God will be turned unto him, &c.] That is, God will not punish him for it hereafter; but his repentance does not supersede the execution of the law here, nor excuse him from making restitution. Yet, according to al Shâfeï, he shall not be punished if the party wronged forgive him before he be carried before a magistrate5.
                                                                                                                                            • 5 Iidem.
                                                                                                                                            , for God is inclined to forgive, and merciful.
                                                                                                                                            40
                                                                                                                                            Dost thou not know that the kingdom of heaven and earth is God’s? He punisheth whom he pleaseth, and he pardoneth whom he pleaseth; for God is almighty.
                                                                                                                                            41
                                                                                                                                            O apostle, let not them grieve thee, who hasten to infidelity
                                                                                                                                            f
                                                                                                                                            Note [original edition] : Who hasten to infidelity;] i.e. Who take the first opportunity to throw off the mask, and join the unbelievers.
                                                                                                                                              , either of those who say, We believe, with their mouths, but whose hearts believe not
                                                                                                                                              g
                                                                                                                                              Note [original edition] : Who say, We believe, with their mouths, &c.] viz. The hypocritical Mohammedans.
                                                                                                                                                ; or of the Jews, who hearken to a lie, and hearken to other people
                                                                                                                                                h
                                                                                                                                                Note [original edition] : Who hearken to a lie, and hearken to other people;] These words are capable of two senses; and may either mean that they attended to the lies and forgeries of their Rabbins, neglecting the remonstrances of Mohammed; or else, that they came to hear Mohammed as spies only, that they might report what he said to their companions, and represent him as a liar1.
                                                                                                                                                • 1 Al Beidawi.
                                                                                                                                                ; who come unto thee: they pervert the words of the
                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                law from their true places
                                                                                                                                                a
                                                                                                                                                Note [original edition] : See chap. 4. p. 67, Note. b.
                                                                                                                                                  , and say, If this be brought unto you, receive it; but if it be not brought unto you, beware of receiving ought else
                                                                                                                                                  b
                                                                                                                                                  Note [original edition] : If this be brought unto you, receive it; but if it be not brought unto you, beware of receiving ought else;] That is, if what Mohammed tells you agrees with scripture, as corrupted and dislocated by us, then you may accept it as the word of God; but if not, reject it. These words, it is said, relate to the sentence pronounced by that prophet on an adulterer and an adulteress2, both persons of some figure among the Jews. For they, it seems, tho’ they referred the matter to Mohammed, yet directed the persons who carried the criminals before him, that if he ordered them to be scourged, and to have their faces blackened (by way of ignominy), they should acquiesce in his determination; but in case he condemned them to be stoned, they should not. And Mohammed pronouncing the latter sentence against them, they refused to execute it, till Ebn Sûriya (a Jew), who was called upon to decide the matter, acknowledged the law to be so- whereupon they were stoned at the door of the mosque3.
                                                                                                                                                  • 2 See chap. 3. p. 37. not. c.
                                                                                                                                                  • 3 Al Beidawi.
                                                                                                                                                  ; and in behalf of him whom God shall resolve to seduce, thou shalt not prevail with God at all. They whose hearts God shall not please to cleanse shall suffer shame in this world, and a grievous punishment in the next:
                                                                                                                                                  42
                                                                                                                                                  who hearken to a lie, and eat that which is forbidden
                                                                                                                                                  c
                                                                                                                                                  Note [original edition] : And eat that which is forbidden;] Some understand this of unlawful meats; but others of taking or devouring, as it is expressed, of usury and bribes4.
                                                                                                                                                  • 4 Idem.
                                                                                                                                                  . But if they come unto thee for judgment, either judge between them, or leave them
                                                                                                                                                  d
                                                                                                                                                  Note [original edition] : Either judge between them, or leave them;] i.e. Take thy choice, whether thou wilt determine their differences or not. Hence al Shâfeï was of opinion that a judge was not obliged to decide causes between Jews or Christians; tho’ if one or both of them be tributaries, or under the protection of the Mohammedans, they are obliged: this verse not regarding them. Abu Hanîfa, however, thought that the magistrates were obliged to judge all cases which were submitted to them5.
                                                                                                                                                  • 5 Idem.
                                                                                                                                                  ; and if thou leave them, they shall not hurt thee at all. But if thou undertake to judge, judge between them with equity; for God loveth those who observe justice.
                                                                                                                                                  43
                                                                                                                                                  And how will they submit to thy decision, since they have the law, containing the judgment of God
                                                                                                                                                  e
                                                                                                                                                  Note [original edition] : And how will they submit to thy decision, since they have the law, &c.] In the following passage Mohammed endeavours to answer the objections of the Jews and Christians, who insisted that they ought to be judged, the former by the law of Moses, and the latter by the gospel. He allows that the law was the proper rule of judging till the coming of Jesus Christ, after which the gospel was the rule; but pretends that both are set aside by the revelation of the Korân, which is so far from being contradictory to either of the former, that it is more full and explicit; declaring several points which had been stifled or corrupted therein, and requiring a rigorous execution of the precepts in both, which had been too remissly observed, or rather neglected, by the latter professors of those religions.
                                                                                                                                                    ? Then will they turn their backs, after this
                                                                                                                                                    f
                                                                                                                                                    Note [original edition] : Then will they turn their backs after this;] That is, notwithstanding their outward submission, they will not abide by thy sentence, tho’ conformable to the law, if it contradict their own false and loose decisions.
                                                                                                                                                      ; but those are not true believers
                                                                                                                                                      g
                                                                                                                                                      Note [original edition] : These are not true believers;] As gainsaying the doctrine of the books which they acknowledge for scripture.
                                                                                                                                                        .
                                                                                                                                                        44
                                                                                                                                                        We have surely sent down the law, containing direction, and light: thereby did the prophets, who professed the true religion, judge those who judaized; and the doctors and priests also judged by the book of God, which had been committed to their custody; and they were witnesses thereof
                                                                                                                                                        h
                                                                                                                                                        Note [original edition] : And they were witnesses thereof;] That is, vigilant, to prevent any corruptions therein.
                                                                                                                                                          . Therefore fear not men, but fear me; neither sell my signs for a small price. And whoso judgeth not according to what God hath revealed, they are infidels.
                                                                                                                                                          45
                                                                                                                                                          We have therein commanded them, that they should give life for life
                                                                                                                                                          i
                                                                                                                                                          Note [original edition] : Life;] The original word is soul.
                                                                                                                                                            , and eye
                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                            for eye, and nose for nose, and ear for ear, and tooth for tooth; and that wounds should also be punished by retaliation
                                                                                                                                                            a
                                                                                                                                                            Note [original edition] : See Exod. xxi. 24, &c.
                                                                                                                                                              : but whoever should remit it as alms, it should be accepted as an atonement for him. And whoso judgeth not according to what God hath revealed, they are unjust.
                                                                                                                                                              46
                                                                                                                                                              We also caused Jesus the son of Mary to follow the footsteps of the prophets, confirming the law which was sent down before him; and we gave him the gospel, containing direction and light; confirming also the law which was given before it, and a direction and admonition unto those who fear God:
                                                                                                                                                              47
                                                                                                                                                              that they who have received the gospel might judge according to what God hath revealed therein: and whoso judgeth not according to what God hath revealed, they are transgressors.
                                                                                                                                                              48
                                                                                                                                                              We have also sent down unto thee the book of the Koran with truth, confirming that scripture which was revealed before it; and preserving the same safe from corruption. Judge therefore between them according to that which God hath revealed; and follow not their desires, by swerving from the truth which hath come unto thee. Unto every of you have we given a law, and an open path; and if God had pleased, he had surely made you one people
                                                                                                                                                              b
                                                                                                                                                              Note [original edition] : He had made you one people;] i.e. He had given you the same laws, which should have continued in force through all ages, without being abolished or changed by new dispensations; or he could have forced you all to embrace the Mohammedan religion1.
                                                                                                                                                              • 1 Idem.
                                                                                                                                                              ; but he hath thought fit to give you different laws, that he might try you in that which he hath given you respectively. Therefore strive to excel each other in good works: unto God shall ye all return, and then will he declare unto you that concerning which ye have disagreed.
                                                                                                                                                              49
                                                                                                                                                              Wherefore do thou, O prophet, judge between them according to that which God hath revealed, and follow not their desires; but beware of them, lest they cause thee to err
                                                                                                                                                              c
                                                                                                                                                              Note [original edition] : And follow not their desires; but beware of them, lest they cause thee to err, &c.] It is related that certain of the Jewish priests came to Mohammed with a design to entrap him; and having first represented to him that if they acknowledged him for a prophet, the rest of the Jews would certainly follow their example, made this proposal that if he would give judgment for them in a controversy of moment which they pretended to have with their own people, and which was agreed to be referred to his decision, they would believe him; but this Mohammed absolutely refused to comply with2.
                                                                                                                                                              • 2 Idem.
                                                                                                                                                              from part of those precepts which God hath sent down unto thee; and if they turn back
                                                                                                                                                              d
                                                                                                                                                              Note [original edition] : If they turn back;] Or refuse to be judged by the Korân.
                                                                                                                                                                , know that God is pleased to punish them for some of their crimes; for a great number of men are transgressors.
                                                                                                                                                                50
                                                                                                                                                                Do they therefore desire the judgment of the time of ignorance
                                                                                                                                                                e
                                                                                                                                                                Note [original edition] : The judgment of the time of ignorance;] That is, to be judged according to the customs of paganism, which indulge the passions and vicious appetites of mankind: for this, it seems, was demanded by the Jewish tribes of Koreidha and al Nadîr 3.
                                                                                                                                                                • 3 Idem.
                                                                                                                                                                ? but who is better than God, to judge between people who reason aright?
                                                                                                                                                                51
                                                                                                                                                                O true believers, take not the Jews or Christians for your friends; they are friends the one to the other; but whoso among you taketh them for his friends, he is surely one of them: verily God directeth not unjust people.
                                                                                                                                                                52
                                                                                                                                                                Thou shalt see those in whose hearts there is an infirmity, to hasten unto them, saying, We fear lest some adversity befal us
                                                                                                                                                                f
                                                                                                                                                                Note [original edition] : We fear lest some adversity befal us;] These were the words of Ebn Obba, who, when Obâdah Ebn al Sâmat publickly renounced the friendship of the infidels, and professed that he took God and his apostle for his patrons, said that he was a man apprehensive of the fickleness of fortune, and therefore would not throw off his old friends, who might be of service to him hereafter1.
                                                                                                                                                                • 1 Idem.
                                                                                                                                                                ; but it is easy for God to give victory, or a
                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                command from him
                                                                                                                                                                a
                                                                                                                                                                Note [original edition] : A command from him;] To extirpate and banish the Jews; or to detect and punish the hypocrites.
                                                                                                                                                                  , that they may repent of that which they concealed in their minds.
                                                                                                                                                                  53
                                                                                                                                                                  And they who believe will say, Are these the men who have sworn by God, with a most firm oath, that they surely held with you
                                                                                                                                                                  b
                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Are these the men who have sworn, &c.] These words may be spoken by the Mohammedans either to one another or to the Jews; since these hypocrites had given their oaths to both2.
                                                                                                                                                                  • 2 Idem.
                                                                                                                                                                  ? their works are become vain, and they are of those who perish.
                                                                                                                                                                  54
                                                                                                                                                                  O true believers, whoever of you apostatizeth from his religion, God will certainly bring other people to supply his place
                                                                                                                                                                  c
                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Whoever of you apostatizeth from his religion, God will certainly bring other people to supply his place, &c.] This is one of those accidents which, it is pretended, were foretold by the Korân long before they came to pass. For in the latter days of Mohammed, and after his death, considerable numbers of the Arabs quitted his religion, and returned to Paganism, Judaism, or Christianity. Al Beidâwi reckons them up in the following order. 1. Three companies of Banu Modlaj, seduced by Dhu’lhamâr al Aswad al Ansi, who set up for a prophet in Yaman, and grew very powerful there3. 2. Banu Honeifa, who followed the famous false prophet Moseilama 4. 3. Banu Asad, who acknowledged Toleiha Ebn Khowailed, another Banu Asad, who acknowledged Toleiha Ebn Khowailed, another pretender to divine revelation5, for their prophet. All these fell off in Mohammed’s lifetime. The following, except only the last, apostatized in the reign of Abu Becr. 4. Certain of the tribe of Fezârah, headed by Oyeyma Ebn Hosein. 5. Some of the tribe of Ghatfân, whose leader was Korrah Ebn Salma. 6. Banu Soleim, who followed al Fajâah Ebn Ad Yalîl. 7. Banu Yarbu, whose captain was Malec Ebn Noweirah Ebn Kais. 8. Part of the tribe of Tamîm, the proselytes of Sajâj the daughter of al Mondhar, who gave herself out for a prophetess6. 9. The tribe of Kendah, led by al Asháth Ebn Kais. 10. Banu Becr Ebn al Wayel, in the province of Bahrein, headed by al Hotam Ebn Zeid. And, 11. Some of the tribe of Ghassân, who with their prince Jabalah Ebn al Ayham, renounced Mohammedism in the time of Omar, and returned to their former profession of Christianity 7.
                                                                                                                                                                  But as to the persons who fulfilled the other part of this prophecy, by supplying the loss of so many renegades, the commentators are not agreed. Some will have them to be the inhabitants of Yaman, and others the Persians; the authority of Mohammed himself being vouched for both opinions. Others, however, suppose them to be 2000 of the tribe of al Nakhá (who dwelt in Yaman), 5000 of those of Kendah and Bajîlah, and 3000 of unknown descent8, who were present at the famous battle of Kadesia, fought in the Khalîfat of Omar, and which put an end to the Persian empire9.
                                                                                                                                                                  • 3 See the Prelim. Disc. §. III.
                                                                                                                                                                  • 4 See ib.
                                                                                                                                                                  • 5 See ib.
                                                                                                                                                                  • 6 See ib.
                                                                                                                                                                  • 7 See ib. §. p. 11.
                                                                                                                                                                  • 8 V. D’Herbel. Bibl. Orient. p. 226.
                                                                                                                                                                  • 9 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                  , whom he will love, and who will love him; who shall be humble towards the believers; but severe to the unbelievers: they shall fight for the religion of God, and shall not fear the obloquy of the detractor. This is the bounty of God, he bestoweth it on whom he pleaseth: God is extensive and wise.
                                                                                                                                                                  55
                                                                                                                                                                  Verily your protector is God, and his apostle, and those who believe, who observe the stated times of prayer, and give alms, and who bow down to worship.
                                                                                                                                                                  56
                                                                                                                                                                  And whoso taketh God, and his apostle, and the believers for his friends, they are the party of God, and they shall be victorious.
                                                                                                                                                                  57
                                                                                                                                                                  O true believers, take not such of those to whom the scriptures were delivered before you, or of the infidels, for your friends, who make a laughing-stock, and a jest of your religion
                                                                                                                                                                  d
                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Take not those for your friends who make a laughing-stock and a jest of your religion.] This passage was primarily intended to forbid the Moslems entering into a friendship with two hypocrites named Refâa Ebn Zeid, and Soweid Ebn al Hareth, who, tho’ they had embraced Mohammedism, yet ridiculed it on all occasions, and were notwithstanding greatly beloved among the prophet’s followers.
                                                                                                                                                                    ; but fear God, if ye be true believers;
                                                                                                                                                                    58
                                                                                                                                                                    nor those who, when ye call to prayer, make a laughing-stock and a jest of
                                                                                                                                                                    Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                    it
                                                                                                                                                                    a
                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Nor those who when ye call to prayer, make a jest of it;] These words were added on occasion of a certain Christian, who hearing the Muadhdhin, or cryer, in calling to prayers, repeat this part of the usual form, I profess that Mohammed is the apostle of God, said aloud, May God burn the liar: but a few nights after his own house was accidentally set on fire by a servant, and himself and his family perished in the flames1.
                                                                                                                                                                    • 1 Idem.
                                                                                                                                                                    ; this they do, because they are people who do not understand.
                                                                                                                                                                    59
                                                                                                                                                                    Say, O ye who have received the scriptures, do ye reject us for any other reason than because we believe in God, and that revelation which hath been sent down unto us, and that which was formerly sent down, and for that the greater part of you are transgressors?
                                                                                                                                                                    60
                                                                                                                                                                    Say, Shall I denounce unto you a worse thing than this, as to the reward which ye are to expect with God? He whom God hath cursed, and with whom he hath been angry, having changed some of them into apes and swine
                                                                                                                                                                    b
                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Having changed some of them into apes and swine;] The former were the Jews of Ailah, who broke the sabbath2; and the latter those who believed not in the miracle of the Table which was let down from heaven to Jesus 3. Some, however, imagine that the Jews of Ailah only are meant in this place, pretending that the young men among them were metamorphosed into apes, and the old men into swine4.
                                                                                                                                                                    • 2 See chap. 2. p. 9.
                                                                                                                                                                    • 3 See towards the en of this chapter.
                                                                                                                                                                    • 4 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                    , and who worship Taghût
                                                                                                                                                                    c
                                                                                                                                                                    Note [original edition] : See chap. 2. p. 31.
                                                                                                                                                                      , they are in the worse condition, and err more widely from the straightness of the path.
                                                                                                                                                                      61
                                                                                                                                                                      When they came unto you, they said, We believe: yet they entered into your company with infidelity, and went forth from you with the same; but God well knew what they concealed.
                                                                                                                                                                      62
                                                                                                                                                                      Thou shalt see many of them hastening unto iniquity and malice, and to eat things forbidden
                                                                                                                                                                      d
                                                                                                                                                                      Note [original edition] : See before, p. 88.
                                                                                                                                                                        ; and wo unto them for what they have done.
                                                                                                                                                                        63
                                                                                                                                                                        Unless their doctors and priests forbid them uttering wickedness, and eating things forbidden; wo unto them for what they shall have committed.
                                                                                                                                                                        64
                                                                                                                                                                        The Jews say, The hand of God is tied up
                                                                                                                                                                        e
                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Gods hand is tied up;] That is, he is become niggardly and close-fisted. These were the words of Phineas Ebn Azûra (another indecent expression of whom, almost to the same purpose, is mentioned elsewhere5) when the Jews were much impoverished by a dearth, which the commentators will have to be a judgment on them for their rejecting of Mohammed; and the other Jews who heard him, instead of reproving him, expressed their approbation of what he had said6.
                                                                                                                                                                        • 5 chap. 3. p. 57.
                                                                                                                                                                        • 6 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                        . Their hands shall be tied up
                                                                                                                                                                        f
                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Their hands shall be tied up;] i.e. They shall be punished with want and avarice. The words may also allude to the manner wherein the reprobates shall appear at the last day, having their right hands tied up to their necks7; which is the proper signification of the Arabic word.
                                                                                                                                                                        • 7 See the Prelim. Disc. §. IV. p. 89.
                                                                                                                                                                        , and they shall be cursed for that which they have said. Nay his hands are both stretched forth; he bestoweth as he pleaseth: that which hath been sent down unto thee from thy lord
                                                                                                                                                                        g
                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Viz. The Korân.
                                                                                                                                                                          shall increase the transgression and infidelity of many of them; and we have put enmity and hatred between them, until the day of resurrection. So often as they shall kindle a fire for war God shall extinguish it
                                                                                                                                                                          h
                                                                                                                                                                          Note [original edition] : So often as they shall kindle a fire for war, God shall extinguish it;] Either by raising feuds and quarrels among themselves, or by granting the victory to the Moslems. Al Beidâwi adds, that on the Jews neglecting the true observance of their law, and corrupting their religion, God has successively delivered them into the hands, first of Bakht Nasr or Nebuchadnezzar, then of Titus the Roman, and afterwards of the Persians, and has now at last subjected them to the Mohammedans.
                                                                                                                                                                            ; and they shall set their minds to act corruptly in the earth, but God loveth not the corrupt doers.
                                                                                                                                                                            65

                                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                            Moreover if they who have received the scriptures believe, and fear God, we will surely expiate their sins from them, and we will lead them into gardens of pleasure;
                                                                                                                                                                            66
                                                                                                                                                                            and if they observe the law, and the gospel, and the other scriptures which have been sent down unto them from their Lord, they shall surely eat of good things both from above them, and from under their feet
                                                                                                                                                                            a
                                                                                                                                                                            Note [original edition] : They shall eat of good things both from above them, and from under their feet;] That is, they shall enjoy the blessings both of heaven and earth.
                                                                                                                                                                              . Among them there are people who act uprightly; but how evil is that which many of them do work!
                                                                                                                                                                              67
                                                                                                                                                                              O apostle, publish the whole of that which hath been sent down unto thee from thy Lord: for if thou do not, thou dost not in effect publish any part thereof
                                                                                                                                                                              b
                                                                                                                                                                              Note [original edition] : If thou publish not the whole, thou dost not, in effect, publish any part thereof;] That is, if thou do not complete the publication of all thy revelations without exception, thou dost not answer the end for which they were revealed; because the concealing of any part, renders the system of religion which God has thought fit to publish to mankind by thy ministry lame and imperfect1.
                                                                                                                                                                              • 1 Al Beidawi, Jallalo’ddin.
                                                                                                                                                                              ; and God will defend thee against wicked men
                                                                                                                                                                              c
                                                                                                                                                                              Note [original edition] : God will defend thee, &c.] Until this verse was revealed, Mohammed entertained a guard of armed men for his security, but on his receiving this assurance of God’s protection, he immediately dismissed them2.
                                                                                                                                                                              • 2 Iidem
                                                                                                                                                                              ; for God directeth not the unbelieving people.
                                                                                                                                                                              68
                                                                                                                                                                              Say, O ye who have received the scriptures, ye are not grounded on anything, until ye observe the law and the gospel and that which hath been sent down unto you from your Lord. That which hath been sent down unto thee from thy Lord will surely increase the transgression and infidelity of many of them: but be not thou solicitous for the unbelieving people.
                                                                                                                                                                              69
                                                                                                                                                                              Verily they who believe, and those who Judaize, and the Sabians, and the Christians, whoever of them believeth in God and the last day, and doth that which is right, there shall come no fear on them, neither shall they be grieved
                                                                                                                                                                              d
                                                                                                                                                                              Note [original edition] : See chap. 2. p. 8.
                                                                                                                                                                                .
                                                                                                                                                                                70
                                                                                                                                                                                We formerly accepted the covenant of the children of Israel, and sent apostles unto them. So often as an apostle came unto them with that which their souls desired not, they accused some of them of imposture, and some of them they killed:
                                                                                                                                                                                71
                                                                                                                                                                                and they imagined that there should be no punishment for those crimes, and they became blind, and deaf
                                                                                                                                                                                e
                                                                                                                                                                                Note [original edition] : And they became blind and deaf;] Shutting their eyes and ears against conviction and the remonstrance of the law; as when they worshipped the calf.
                                                                                                                                                                                  . Then was God turned unto them
                                                                                                                                                                                  f
                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Then was God turned unto them;] i.e. Upon their repentance.
                                                                                                                                                                                    ; afterwards many of them again became blind and deaf; but God saw what they did.
                                                                                                                                                                                    72
                                                                                                                                                                                    They are surely infidels, who say, Verily God is Christ the son of Mary; since Christ said, O children of Israel, serve God, my Lord and your Lord; whoever shall give a companion unto God, God shall exclude him from paradise, and his habitation shall be hell fire; and the ungodly shall have none to help them.
                                                                                                                                                                                    73
                                                                                                                                                                                    They are certainly infidels, who say, God is the third of three
                                                                                                                                                                                    g
                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : See chap. 4. p. 81.
                                                                                                                                                                                      : for there is no God, besides one God; and if they refrain not from what they say, a painful torment shall surely be inflicted on such of them as are unbelievers.
                                                                                                                                                                                      74
                                                                                                                                                                                      Will they not therefore be turned unto God, and ask pardon of him? since God is gracious and merciful.
                                                                                                                                                                                      75
                                                                                                                                                                                      Christ the son of Mary is no more than an apostle; other apostles have preceded him; and his mother was a woman of veracity
                                                                                                                                                                                      h
                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : His mother was a woman of veracity;] Never pretending to partake of the divine nature, or to be the mother of God 3.
                                                                                                                                                                                      • 3 Jallalo’ddin.
                                                                                                                                                                                      :
                                                                                                                                                                                      Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                      they both eat food
                                                                                                                                                                                      a
                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : They both eat food;] Being obliged to support their lives by the same means, and being subject to the same necessities and infirmities as the rest of mankind, and therefore no Gods1.
                                                                                                                                                                                      • 1 Idem, Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                      . Behold, how we declare unto them the signs of God’s unity; and then behold how they turn aside from the truth.
                                                                                                                                                                                      76
                                                                                                                                                                                      Say unto them, Will ye worship, besides God, that which can cause you neither harm nor profit? God is he who heareth and seeth.
                                                                                                                                                                                      77
                                                                                                                                                                                      Say, O ye who have received the scriptures, exceed not the just bounds in your religion
                                                                                                                                                                                      b
                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : See chap. 4. p. 80. But here the words are principally directed to the Christians.
                                                                                                                                                                                        , by speaking beside the truth; neither follow the desires of people who have heretofore erred, and who have seduced many, and have gone astray from the straight path
                                                                                                                                                                                        c
                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Neither follow the desires of people who have heretofore erred, &c.] That is, of their prelates and predecessors, who erred in ascribing divinity to Christ, before the mission of Mohammed 2.
                                                                                                                                                                                        • 2 Iidem.
                                                                                                                                                                                        .
                                                                                                                                                                                        78
                                                                                                                                                                                        Those among the children of Israel who believe not were cursed by the tongue of David, and of Jesus the son of Mary
                                                                                                                                                                                        d
                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : See before, p. 91. not. b.
                                                                                                                                                                                          . This befel them because they were rebellious and transgressed:
                                                                                                                                                                                          79
                                                                                                                                                                                          they forbade not one another the wickedness which they committed; and wo unto them for what they committed.
                                                                                                                                                                                          80
                                                                                                                                                                                          Thou shalt see many of them take for their friends those who believe not. Wo unto them for what their souls have sent before them
                                                                                                                                                                                          e
                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : See chap. 2. p. 11. not. h.
                                                                                                                                                                                            , for that God is incensed against them, and they shall remain in torment forever.
                                                                                                                                                                                            81
                                                                                                                                                                                            But, if they had believed in God, and the prophet, and that which hath been revealed unto him, they had not taken them for their friends; but many of them are evil-doers.
                                                                                                                                                                                            82
                                                                                                                                                                                            Thou shalt surely find the most violent of all men in enmity against the true believers to be the Jews, and the idolaters: and thou shalt surely find those among them to be the most inclinable to entertain friendship for the true believers, who say, We are Christians. This cometh to pass, because there are priests and monks among them; and because they are not elated with pride
                                                                                                                                                                                            f
                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : And are not elated with pride;] Having not that high conceit of themselves, as the Jews have; but being humble and well disposed to receive the truth; qualities, says al Beidâwi, which are to be commended even in infidels.
                                                                                                                                                                                              :
                                                                                                                                                                                              83
                                                                                                                                                                                              part VII And when they hear that which hath been sent down to the apostle read unto them, thou shalt see their eyes overflow with tears, because of the truth which they perceive therein
                                                                                                                                                                                              g
                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : And when they hear that which hath been sent down to the apostle, read unto them, their eyes overflow with tears, &c.] The persons directly intended in this passage were, either Ashama, king of Ethiopia, and several bishops and priests, who, being assembled for that purpose, heard Jaafar Ebn Abi Taleb, who fled to that country in the first flight3, read the 29th and 30th, and afterwards the 18th and 19th chapters of the Korân; on hearing of which the king and the rest of the company burst into tears, and confessed what was delivered therein to be conformable to truth; that prince himself, in particular, becoming a proselyte to Mohammedism 4: or else, thirty, or as others say, seventy persons, sent ambassadors to Mohammed by the same king of Ethiopia, to whom the prophet himself read the thirty sixth chapter, Intitled Y. S. Whereupon they began to weep, saying, How like is this to that which was revealed unto Jesus! and immediately professed themselves Moslems 5.
                                                                                                                                                                                              • 3 See the Prelim. Disc. p. 44, 45.
                                                                                                                                                                                              • 4 Al Beidawi, Al Thalabi. V. Abulfed., vit. Moh. p. 25, &c. Marracc. Prodr. ad Refut. Alcor. part. 1. p. 45.
                                                                                                                                                                                              • 5 Al Beidawi, Jallalo’ddin. V. Marracc. ubi sup.
                                                                                                                                                                                              , saying, O Lord, we believe; write us down therefore with those who bear witness to the truth,
                                                                                                                                                                                              84
                                                                                                                                                                                              and what should hinder us from believing in God, and the truth which hath come unto us, and from earnestly desiring that our Lord would introduce us into paradise with the righteous people?
                                                                                                                                                                                              85

                                                                                                                                                                                              Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                              Therefore hath God rewarded them, for what they have said, with gardens through which rivers flow; they shall continue therein for ever; and this is the reward of the righteous.
                                                                                                                                                                                              86
                                                                                                                                                                                              But they who believe not, and accuse our signs of falsehood, they shall be the companions of hell.
                                                                                                                                                                                              87
                                                                                                                                                                                              O true believers, forbid not the good things which God hath allowed you
                                                                                                                                                                                              a
                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Forbid not the good things which God hath allowed you;] These words were revealed when certain of Mohammed’s companions agreed to oblige themselves to continual fasting and watching, and to abstain from women, eating flesh, sleeping on beds, and other lawful enjoyments of life, in imitation of some self-denying Christians; but this the prophet disapproved, declaring that he would have no monks in his religion1.
                                                                                                                                                                                              • 1 Jallalo’ddin, Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                              ; but transgress not, for God loveth not the transgressors.
                                                                                                                                                                                              88
                                                                                                                                                                                              And eat of what God hath given you for food that which is lawful and good: and fear God, in whom ye believe.
                                                                                                                                                                                              89
                                                                                                                                                                                              God will not punish you for an inconsiderate word in your oaths
                                                                                                                                                                                              b
                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : See chap. 2. p. 26.
                                                                                                                                                                                                ; but he will punish you for what ye solemnly swear with deliberation. And the expiation of such an inconsiderate oath shall be the feeding of ten poor men with such moderate food as ye feed your own families withal; or to clothe them
                                                                                                                                                                                                c
                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : The commentators give us the different opinions of the doctors, as to the quantity of food and clothes to be given in this case; which I think scarce worth transcribing.
                                                                                                                                                                                                  ; or to free the neck of a true believer from captivity: but he who shall not find wherewith to perform one of these three things, shall fast three days
                                                                                                                                                                                                  d
                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Shall fast three days;] That is, three days together, says Abu Hanîfa. But this is not observed in practice, being neither explicitly commanded in the Korân, nor ordered in the Sonna 2.
                                                                                                                                                                                                  • 2 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                                  . This is the expiation of your oaths, when ye swear inadvertently. Therefore keep your oaths. Thus God declareth unto you his signs, that ye may give thanks.
                                                                                                                                                                                                  90
                                                                                                                                                                                                  O true believers, surely wine, and lots
                                                                                                                                                                                                  e
                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Wine and lots;] That is, all inebriating liquors, and games of chance. See the Prelim. Disc. §. V. and chap. 2. p. 25.
                                                                                                                                                                                                    , and images
                                                                                                                                                                                                    f
                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Images;] Al Beidâwi and some other commentators expound this of idols; but others, with more probability, of the carved pieces or men, with which the pagan Arabs played at chess, being little figures of men, elephants, horses, and dromedaries; and this is supposed to be the only thing Mohammed disliked in that game: for which reason the Sonnites play with plain pieces of wood or ivory; but the Persians and Indians, who are not so scrupulous, still make use of the carved ones3.
                                                                                                                                                                                                    • 3 V. Prl. Disc. §. V.
                                                                                                                                                                                                    , and divining arrows
                                                                                                                                                                                                    g
                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : See the Prelim. Discourse, §. V.
                                                                                                                                                                                                      , are an abomination of the work of Satan; therefore avoid them that ye may prosper.
                                                                                                                                                                                                      91
                                                                                                                                                                                                      Satan seeketh to sow dissension and hatred among you, by means of wine and lots, and to divert you from remembering God, and from prayer: will ye not therefore abstain from them?
                                                                                                                                                                                                      92
                                                                                                                                                                                                      Obey God, and obey the apostle, and take heed to your selves: but if ye turn back, know that the duty of our apostle is only to preach publickly
                                                                                                                                                                                                      h
                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : See ibid. §. II. p. 48, &c.
                                                                                                                                                                                                        .
                                                                                                                                                                                                        93
                                                                                                                                                                                                        In those who believe and do good works, it is no sin that they have tasted wine or gaming before they were forbidden; if they fear God, and believe, and do good works, and shall for the future fear God, and believe, and shall persevere to fear him, and to do good
                                                                                                                                                                                                        i
                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : The commentators endeavour to excuse the tautology of this passage, by supposing the threefold repetition of fearing and believing refers either to the three parts of time, past, present, and future, or to the threefold duty of man, towards God, himself, and his neighbour, &c4.
                                                                                                                                                                                                        • 4 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                                        ; for God loveth those who do good.
                                                                                                                                                                                                        94
                                                                                                                                                                                                        O true believers, God will surely prove you in offering you plenty of game, which ye may take with your hands or your
                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                        lances
                                                                                                                                                                                                        a
                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : God will surely prove you, in offering you plenty of game, &c.] This temptation or trial was at al Hodeibiya, where Mohammed’s men, who had attended him thither with an intent to perform a pilgrimage to the Caaba, and had initiated themselves with the usual rites, were surrounded by so great a number of birds and beasts that they impeded their march; for which unusual accident, some of them concluded that God had allowed them to be taken; but this passage was to convince them of the contrary1.
                                                                                                                                                                                                        • 1 Idem, Jallalo’ddin.
                                                                                                                                                                                                        , that God may know who feareth him in secret; but whoever transgresseth after this shall suffer a grievous punishment.
                                                                                                                                                                                                        95
                                                                                                                                                                                                        O true believers, kill no game while ye are on pilgrimage
                                                                                                                                                                                                        b
                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : While ye are on pilgrimage;] Literally, while ye are Mohrims, or have actually initiated yourselves as pilgrims, by putting on the garment worn at that solemnity. Hunting and fowling are hereby absolutely forbidden to persons in this state, tho’ they are allowed to kill certain kinds of noxious animals2.
                                                                                                                                                                                                        • 2 See the Prelim. Disc. §. V.
                                                                                                                                                                                                        ; whosoever among you shall kill any designedly shall restore the like of what he shall have killed, in domestic animals
                                                                                                                                                                                                        c
                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Shall restore the like in domestic animals, &c.] That is, he shall bring an offering to the temple of Mecca, to be slain there and distributed among the poor, of some domestic or tame animal, equal in value to what he shall have killed; as a sheep, for example, in lieu of an antelope, a pigeon for a partridge, &c. And of this value two prudent persons were to be judges. If the offender was not able to do this, he was to give a certain quantity of food to one or more poor men; or, if he could not afford that, to fast a proportionable number of days3.
                                                                                                                                                                                                        • 3 Jallalo’ddin, Al Beidawi..
                                                                                                                                                                                                        , according to the determination of two just persons among you, to be brought as an offering to the Caaba; or in atonement thereof shall feed the poor; or instead thereof shall fast, that he may taste the heinousness of his deed. God hath forgiven what is past, but whoever returneth to transgress, God will take vengeance on him; for God is mighty and able to avenge.
                                                                                                                                                                                                        96
                                                                                                                                                                                                        It is lawful for you to fish in the sea
                                                                                                                                                                                                        d
                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : This, says Jallalo’ddin, is to be understood of fish that live altogether in the sea, and not of those that live in the sea and on land both, as crabs, &c. The Turks, who are Hanifites, never eat this sort of fish; but the sect of Malec Ebn Ans, and perhaps some others, make no scruple of it.
                                                                                                                                                                                                          , and to eat what ye shall catch, as a provision for you and for those who travel; but it is unlawful for you to hunt by land, while ye are performing the rights of pilgrimage
                                                                                                                                                                                                          e
                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : See above note b.
                                                                                                                                                                                                            ; therefore fear God, before whom ye shall be assembled at the last day.
                                                                                                                                                                                                            97
                                                                                                                                                                                                            God hath appointed the Caaba, the holy house, an establishment
                                                                                                                                                                                                            f
                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : An establishment;] That is, the place where the practice of their religious ceremonies is chiefly established; where those who are under any apprehension of danger may find a sure asylum, and the merchant certain gain, &c4.
                                                                                                                                                                                                            • 4 Iidem.
                                                                                                                                                                                                            for mankind; and hath ordained the sacred month
                                                                                                                                                                                                            g
                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : The sacred month;] Al Beidâwi understands this of the month of Dhu’lhajja, wherein the ceremonies of the pilgrimage are performed; but Jallalo’ddin supposes all the four sacred months are here intended5.
                                                                                                                                                                                                            • 5 See the Prelim. Disc. §. VII.
                                                                                                                                                                                                            , and the offering, and the ornaments hung thereon
                                                                                                                                                                                                            h
                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : See before, p. 82.
                                                                                                                                                                                                              . This hath he done that ye might know that God knoweth whatsoever is in heaven and on earth, and that God is omniscient.
                                                                                                                                                                                                              98
                                                                                                                                                                                                              Know that God is severe in punishing, and that God is also ready to forgive, and merciful.
                                                                                                                                                                                                              99
                                                                                                                                                                                                              The duty of our apostle is to preach only
                                                                                                                                                                                                              i
                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : See the Prelim. Discourse, §. II. p. 48.
                                                                                                                                                                                                                ; and God knoweth that which ye discover, and that which ye conceal.
                                                                                                                                                                                                                100
                                                                                                                                                                                                                Say, Evil and good shall not be equally esteemed of, though the abundance of evil pleaseth thee
                                                                                                                                                                                                                k
                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Evil and good shall not be equally esteemed of, tho’ the abundance of evil pleaseth thee;] For judgment is to be made of things not from their plenty or scarcity, but from their intrinsic good or bad qualities6.
                                                                                                                                                                                                                • 6 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                                                ; therefore fear God, O ye of understanding,
                                                                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                that ye may be happy.
                                                                                                                                                                                                                101
                                                                                                                                                                                                                O true believers, inquire not concerning things, which, if they be declared unto you, may give you pain
                                                                                                                                                                                                                a
                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Inquire not concerning things which if they be declared unto you may give you pain, &c.] The Arabs continually teasing their prophet with questions, which probably he was not always prepared to answer, they are here ordered to wait, till God should think fit to declare his pleasure by some farther revelation; and, to abate their curiosity, they are told, at the same time, that very likely the answers would not be agreeable to their inclinations. Al Beidâwi says, that when the pilgrimage was first commanded, Sorâka Ebn Malec asked Mohammed whether they were obliged to perform it every year? To this question the prophet at first turned a deaf ear, but being asked it a second and a third time, he at last said, No; but if I had said yes it would have become a duty, and, if it were a duty, ye would not be able to perform it; therefore give me no trouble as to things wherein I give you none: whereupon this passage was revealed.
                                                                                                                                                                                                                  ; but if ye ask concerning them when the Koran is sent down, they will be declared unto you: God pardoneth you as to these matters; for God is ready to forgive, and gracious.
                                                                                                                                                                                                                  102
                                                                                                                                                                                                                  People who have been before you formerly inquired concerning them; and afterwards disbelieved therein.
                                                                                                                                                                                                                  103
                                                                                                                                                                                                                  God hath not ordained any thing concerning Bahîra, nor Sâïba, nor Wasîla, nor Hâmi
                                                                                                                                                                                                                  b
                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : God hath not ordained any thing concerning Bahîra, nor Sâïba, nor Wasîla, nor Hâmi, &c.] These were the names given by the pagan Arabs to certain camels or sheep which were turned loose to feed, and exempted from common services, in some particular cases; having their ears slit, or some other mark, that they might be known; and this they did in honour of their gods1. Which superstitions are here declared to be no ordinances of God, but the inventions of foolish men.
                                                                                                                                                                                                                  • 1 See the Prelim. Disc. §. V.
                                                                                                                                                                                                                  , but the unbelievers have invented a lie against God: and the greater part of them do not understand.
                                                                                                                                                                                                                  104
                                                                                                                                                                                                                  And when it was said unto them, Come unto that which God hath revealed, and to the apostle; they answered, That religion which we found our fathers to follow is sufficient for us. What, though their fathers knew nothing and were not rightly directed?
                                                                                                                                                                                                                  105
                                                                                                                                                                                                                  O true believers, take care of your souls. He who erreth shall not hurt you, while ye are rightly directed
                                                                                                                                                                                                                  c
                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : He who erreth shall not hurt you, &c.] This was revealed when the infidels reproached those who embraced Mohammedism and renounced their old idolatry, that by so doing they arraigned the wisdom of their forefathers2.
                                                                                                                                                                                                                  • 2 Al Beidawi.
                                                                                                                                                                                                                  : unto God shall ye all return, and he will tell you that which ye have done.
                                                                                                                                                                                                                  106
                                                                                                                                                                                                                  O true believers, let witnesses be taken between you, when death approaches any of you, at the time of making the testament; let there be two witnesses, just men, from among you
                                                                                                                                                                                                                  d
                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Two just men from among you;] That is, of your kindred, or religion.
                                                                                                                                                                                                                    ; or two others of a different tribe or faith from your selves
                                                                                                                                                                                                                    e
                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Or two others of a different tribe or faith;] They who interpret these words of persons of another religion, say they are abrogated, and that the testimony of such ought not to be received against a Moslem 3.
                                                                                                                                                                                                                    • 3 Idem.
                                                                                                                                                                                                                    , if ye be journeying in the earth, and the accident of death befal you. Ye shall shut them both up, after the afternoon prayer
                                                                                                                                                                                                                    f
                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Ye shall shut them both up after the afternoon prayer, &c.] In case there was any doubt, the witnesses were to be kept apart from company, lest they should be corrupted, till they gave their evidence, which they generally did when the afternoon prayer was over, because that was the time of people’s assembling in public, or, say some, because the guardian angels then relieve each other, so that there would be four angels to witness against them if they gave false evidence. But others suppose they might be examined after the hour of any other prayer, when there was a sufficient assembly4.
                                                                                                                                                                                                                    • 4 Idem.
                                                                                                                                                                                                                    , and they shall swear by God, if ye doubt them, and they shall say, We will not sell our evidence for a bribe, although the person concerned be one who is related to us, neither will we conceal the testimony of God, for then should we certainly
                                                                                                                                                                                                                    Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                    be of the number of the wicked.
                                                                                                                                                                                                                    107
                                                                                                                                                                                                                    But if it appear that both have been guilty of iniquity, two others shall stand up in their place, of those who have convicted them of falsehood, the two nearest in blood, and they shall swear by God, saying, Verily our testimony is more true than the testimony of these two, neither have we prevaricated; for then should we become of the number of the unjust.
                                                                                                                                                                                                                    108
                                                                                                                                                                                                                    This will be easier, that men may give testimony according to the plain intention thereof, or fear lest a different oath be given, after their oath. Therefore fear God, and hearken; for God directeth not the unjust people
                                                                                                                                                                                                                    a
                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : The occasion of the preceding passage is said to have been this. Tamîn al Dâri and Addi Ebn Yâzid, both Christians, took a journey into Syria to trade, in company with Bodeil, the freed man of Amru Ebn al As, who was a Moslem. When they came to Damascus, Bodeil fell sick, and died, having first wrote down a list of his effects on a piece of paper, which he hid in his baggage, without acquainting his companions with it, and desired them only to deliver what he had to his friends of the tribe of Sahm. The survivors, however, searching among his goods, found a vessel of silver of considerable weight, and inlaid with gold, which they concealed, and on their return delivered the rest to the deceased’s relations, who, finding the list of Bodeil’s writing, demanded the vessel of silver of them, but they denied it; and the affair being brought before Mohammed, these words, viz. O true believers, take witnesses, &c., were revealed, and he ordered them to be sworn at the pulpit in the mosque, just as afternoon prayer was over, and on their making oath that they knew nothing of the plate demanded, dismissed them. But afterwards, the vessel being found in their hands, the Sahmites, suspecting it was Bodeil’s, charged them with it, and they confessed it was his, but insisted that they had bought it of him, and that they had not produced it because they had no proof of the bargain. Upon this they went again before Mohammed, to whom these words, And if it appear, &c., were revealed; and thereupon Amru Ebn al As and al Motalleb Ebn Abi Refâa, both of the tribe of Sahm, stood up, and were sworn against them; and judgment was given accordingly1.
                                                                                                                                                                                                                    • 1 Idem.
                                                                                                                                                                                                                    .
                                                                                                                                                                                                                    109
                                                                                                                                                                                                                    On a certain day
                                                                                                                                                                                                                    b
                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : On a certain day;] That is, on the day of judgment.
                                                                                                                                                                                                                      shall God assemble the apostles, and shall say unto them, What answer was returned you, when ye preached unto the people to whom ye were sent? They shall answer, We have no knowledge, but thou art the knower of secrets
                                                                                                                                                                                                                      c
                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : We have no knowledge, &c.] That is, we are ignorant whether our proselytes were sincere, or whether they apostatized after our deaths; but thou well knowest, not only what answer they gave us, but the secrets of their hearts, and whether they have since continued firm in their religion or not.
                                                                                                                                                                                                                        .
                                                                                                                                                                                                                        110
                                                                                                                                                                                                                        When God shall say, O Jesus son of Mary, remember my favour towards thee, and towards thy mother; when I strengthened thee with the holy spirit
                                                                                                                                                                                                                        d
                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : See chap. 2. p. 12.
                                                                                                                                                                                                                          , that thou shouldest speak unto men in the cradle, and when thou wast grown up
                                                                                                                                                                                                                          e
                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : See chap. 3. p. 41.
                                                                                                                                                                                                                            ; and when I taught thee the scripture, and wisdom and the law, and the gospel: and when thou didst create of clay as it were the figure of a bird, by my permission, and didst breathe thereon, and it became a bird, by my permission, and thou didst heal one blind from his birth, and the leper, by my permission
                                                                                                                                                                                                                            f
                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : See ibid.
                                                                                                                                                                                                                              ; and when thou didst bring forth the dead from their graves, by my permission; and when I withheld the children of Israel from killing thee
                                                                                                                                                                                                                              g
                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : See ibid. p. 42.
                                                                                                                                                                                                                                , when thou hadst come unto them with evident miracles, and such of them as believed not said, This is nothing but manifest sorcery.
                                                                                                                                                                                                                                111
                                                                                                                                                                                                                                And when I commanded the apostles of Jesus saying, Believe in me, and in my messenger; they answered, We do believe;
                                                                                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                and do thou bear witness that we are resigned unto thee.
                                                                                                                                                                                                                                112
                                                                                                                                                                                                                                Remember when the apostles said, O Jesus son of Mary, is thy Lord able to cause a table to descend unto us from heaven
                                                                                                                                                                                                                                a
                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Is thy Lord able to cause a table to descend unto us from heaven, &c.] This miracle is thus related by the commentators. Jesus having, at the request of his followers, asked it of God, a red table immediately descended, in their sight, between two clouds, and was set before them; whereupon he rose up, and having made the ablution, prayed, and then took off the cloth which covered the table, saying, In the name of God, the best provider of food. What the provisions were with which this table was furnished is a matter wherein the expositors are not agreed. One will have them to be nine cakes of bread and nine fishes; another bread and flesh; another, all sorts of food, except flesh; another all sorts of food, except bread and flesh; another, all except bread and fish; another, one fish, which had the taste of all manner of food; and another, fruits of paradise; but the most received tradition is that when the table was uncovered, there appeared a fish ready dressed, without scales or prickly fins, dropping with fat, having salt placed at its head and vinegar at its tail, and round it all sorts of herbs, except leeks, and five loaves of bread, on one of which there were olives, on the second honey, on the third butter, on the fourth cheese, and on the fifth dried flesh. They add that Jesus, at the request of the apostles, shewed them another miracle, by restoring the fish to life, and causing its scales and fins to return to it, at which the standers-by being affrighted, he caused it to become as it was before; that 1,300 men and women, all afflicted with bodily infirmities or poverty, ate of these provisions, and were satisfied, the fish remaining whole as it was at first; that then the table flew up to heaven in the sight of all; and every one who had partaken of this food were delivered from their infirmities and misfortunes; and that it continued to descend for forty days together at dinner-time, and stood on the ground till the sun declined, and was then taken up into the clouds. Some of the Mohammedan writers are of opinion that this table did not really descend, but that it was only a parable; but most think the words of the Korân are plain to the contrary. A further tradition is, that several men were changed into swine for disbelieving this miracle, and attributing it to magic art; or, as others pretend, for stealing some of the victuals from off it1. Several other fabulous circumstances are also told, which are scarce worth transcribing2.
                                                                                                                                                                                                                                • 1 Idem, Al Thalabi.
                                                                                                                                                                                                                                • 2 V. Marracc. in Alc. p. 238, &c.
                                                                                                                                                                                                                                ? He answered, Fear God, if ye be true believers.
                                                                                                                                                                                                                                113
                                                                                                                                                                                                                                They said, We desire to eat thereof, and that our hearts may rest at ease, and that we may know that thou hast told us the truth, and that we may be witnesses thereof.
                                                                                                                                                                                                                                114
                                                                                                                                                                                                                                Jesus the son of Mary said, O God our Lord, cause a table to descend unto us from heaven, that the day of its descent may become a festival day
                                                                                                                                                                                                                                b
                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : A festival day;] Some say the table descended on a Sunday, which was the reason of the Christians observing that day as sacred. Others pretend this day is still kept among them as a very great festival; and it seems as if the story had its rise from an imperfect notion of Christ’s last supper and the institution of the Eucharist.
                                                                                                                                                                                                                                  unto us, unto the first of us, and unto the last of us, and a sign from thee; and do thou provide food for us, for thou art the best provider.
                                                                                                                                                                                                                                  115
                                                                                                                                                                                                                                  God said, Verily I will cause it to descend unto you; but whoever among you shall disbelieve hereafter, I will surely punish him with a punishment, wherewith I will not punish any other creature.
                                                                                                                                                                                                                                  116
                                                                                                                                                                                                                                  And when God shall say unto Jesus, at the last day, O Jesus son of Mary, hast thou said unto men, Take me and my mother for two gods, beside God? He shall answer, Praise be unto thee! it is not for me to say that which I ought not; if I had said so, thou wouldest surely have known it: thou knowest what is in me, but I know not what is in thee; for thou art the knower of secrets.
                                                                                                                                                                                                                                  117
                                                                                                                                                                                                                                  I have not spoken to them any other than what thou didst command me; namely, Worship God, my Lord and your Lord: and I was a witness of their actions while I staid among them; but since thou hast taken me to thy
                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                  self
                                                                                                                                                                                                                                  a
                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Since thou hast taken me to thy self;] Or, since thou hast caused me to die: but as it is a dispute among the Mohammedans whether Christ actually died or not, before his assumption1, and the original may be translated either way, I have chosen the former expression, which leaves the matter undecided.
                                                                                                                                                                                                                                  • 1 See chap. 3. p. 43.
                                                                                                                                                                                                                                  , thou hast been the watcher over them; for thou art witness of all things.
                                                                                                                                                                                                                                  118
                                                                                                                                                                                                                                  If thou punish them, they are surely thy servants; and if thou forgive them, thou art mighty and wise.
                                                                                                                                                                                                                                  119
                                                                                                                                                                                                                                  God will say, This day shall their veracity be of advantage unto those who speak truth; they shall have gardens wherein rivers flow, they shall remain therein forever: God hath been well pleased in them, and they have been well pleased in him. This shall be great felicity.
                                                                                                                                                                                                                                  120
                                                                                                                                                                                                                                  Unto God belongeth the kingdom of heaven and of earth, and of whatever therein is; and he is almighty.
                                                                                                                                                                                                                                  ←|→
                                                                                                                                                                                                                                  Postnikov ?, 1716Context
                                                                                                                                                                                                                                  X
                                                                                                                                                                                                                                  ГЛАВА О ЯСТВЕХ, СОДЕРЖИТ СТО ДВАДЕСЯТЬ СТИХОВ, ПИСАННЫЕ В МЕДИНЕ.
                                                                                                                                                                                                                                  Во имя бога щедраго и милостиваго,
                                                                                                                                                                                                                                  1
                                                                                                                                                                                                                                  о верующии в бога. Творите доволно что кому обещаете. Вам повелено ясти звери чистые, оприче того что вам обьявлено будет ниже сего, ловити звереи вам запрещено во время путешествия из меки, бог повелеваеть то, что он хощеть.
                                                                                                                                                                                                                                  2
                                                                                                                                                                                                                                  О верующие : не рцыте, что позволено есть твориши, еже бог заповеда. Творите то, что вам повелено во время странствия вашего, непрепятствуите тому, аще кто обещает подарок меке, ни сим которые приемлют златницу. Не препятствуите сим кто похощет идти тамо просити милости божия. Вам позволено бити звереи по совершении вашего пути. Опасаитесь да бы никто вас не привел в прегрешение, и препятствовал идти в меку, да бы вам учинити зло. Положите в вашу крепость. и в страх божии, нежели во грех и в ненависть ближним вашим. Боитеся бога он есть жестокии в наказании своем.
                                                                                                                                                                                                                                  3
                                                                                                                                                                                                                                  Запрещено ясти вам звери давленыя, томленые, стремнишелныя, которые убилися сами в злобе един от другова, аще их застанете живых еще, убиите их, да бы была руда в прославление имени божия. Не ядите звереи убитыхь идолом. не творите вспоможения поклоняющимся многим богам, и чародеицом, сеи есть велии грех. Приидет день сим, которые отставили закон, будут оные во отчаянии. не имеите страху от них, а боитеся мене, аз некогда исполню ваш закон, и будет моя милость изобилно над вами, закон правыи есть тои, которыи аз хощу дати, аще кто бывает в нужде, и есть сие, что заповедано, а несамохотно, в сем несть греха, бог будет щедр и милостив.
                                                                                                                                                                                                                                  4
                                                                                                                                                                                                                                  вопросят тя ; что им повелено ясти, рцы им, все звери и скоти повелено ясти, которые суть чисты, и все что вам показано есть от бога, оглавляючи звереи раненых от льва и собаки. яждьте звереи которых вы ловите, и закалаючи их, воспоминаите бога. боитеся бога, он ко истязанию совершенныи.
                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                  повелено ясти скоты, которые суть чисты, и от мяс тех, которые знают закона писание, и их мяса вам повелено еесть, а ваше им повелено. вам позволено женитися на женах и на девицах, которые суть свободны, и которые суть вашеи веры, и девици и жены свободным случаем, которые знают законное писание. присягаючи им верно и честно, не сотвори с неи блудодеяния ни прелюбодеиствия. явно ни таино. добрые дела суть в туне сих, которые нарушивают ваш закон, в день бо суда погибнут,
                                                                                                                                                                                                                                  6
                                                                                                                                                                                                                                  о верующые в бога, егда вы восхощете содеяти ваши молитвы, умыите лица ваши и руки, даже до лактеи, и вытрите главу вашу и ноги даже до пять. аще осквернены, очиститеся, в болезни или в пути, или при краинеи нужде своеи. или пребыли с женою. аще не обрящете воды обмытися, возмите песку и трите лица ваши, дондеже воспотеют руки ваши. бог не повелевает вам тяжко, токмо хощет, да бы вы были чисты. и хощет исполнить милость свою над вами. может быть, что вы о сем будете благодарит.
                                                                                                                                                                                                                                  7
                                                                                                                                                                                                                                  о верующые в бога ! воспоминаите о милости его и о обещании что он вам даде. когда вы рекли : мы слышахом и послушахом. боитеся его, он знает вся что имеете в ваших сердцах.
                                                                                                                                                                                                                                  8
                                                                                                                                                                                                                                  о верующие в бога ! послушаите приказания его. будите истинни в ваших залогах. опасаитеся да бы кто вась не прелстил, желающчи вас отвратить от истинны. творите правду всему народу, страх в вас всегда да пребудет. и имеите его всегда пред очима. бог весть вся что вы творите.
                                                                                                                                                                                                                                  9
                                                                                                                                                                                                                                  он обеща вам милость свою, и велие возмездие правоверным творящим добрые дела в сем свете.
                                                                                                                                                                                                                                  10
                                                                                                                                                                                                                                  он уготова ад в наказание неверных.
                                                                                                                                                                                                                                  11
                                                                                                                                                                                                                                  о верующие в бога ! воспомяните милость его, что он вам даде. когда некоторые хотели имети власть над вами, и како он вас избави из лукавствия их. боитеся его все, верные надлежат преопочити в воле его.
                                                                                                                                                                                                                                  12
                                                                                                                                                                                                                                  бог прият обещание отроков израилтеских. и да бы сохранили приказание его. сотвори им дванадесять главнеиших над ними, и рече им, аз пребуду с вами во время вашея молитвы, и когда дадише милостыню, и ежели вы веруете во пророки, защищаите их. и когда вы мне дадите некую милостыню, аз покрыю ваши грехи и введу вас в раи. и которые будут между вами неверные, будут во веки отлучени с праваго пути.
                                                                                                                                                                                                                                  13
                                                                                                                                                                                                                                  и за оные суть противны вам, и своему обещанию, мы прокляли их, и ожесточили их сердца. понеже они разделили словеса божеския, и отвратились от того, что они испытали. и не познает тех, которые будут наказаны. некоторым бо между ими, прещение их удаляется от них.
                                                                                                                                                                                                                                  14
                                                                                                                                                                                                                                  бог любит тех, которые нарицаются христиане, токмо они позабыли, что отвещали. они разделяли что им было показано, и положили сие в ненависть, и пребудет даже до дне суднаго. в сеи день бог им покажет все то что уготовано есть к наказанию.
                                                                                                                                                                                                                                  15
                                                                                                                                                                                                                                  о которые знающие закона писание ! наши пророки приидоста к вам окончати ясно многие вещи писания, что вы скрываете ; он содержит некоторые вещи. в таине. ибо не приближися время объявити. бог посла вам едину книгу наполнену ясностию,
                                                                                                                                                                                                                                  16
                                                                                                                                                                                                                                  да бы наставити на правыи путь любящих ю. да бы извести из тмы истинною милостию своею, и в вести на истинныи путь, во истинну
                                                                                                                                                                                                                                  17
                                                                                                                                                                                                                                  сие кто речеть, что суть нечестивыя, рцыте им кто может препятствовать богу, и изгнати имать мессию его. и все, что есть на земли ему угодное. бог есть царь неба и земли. он сотвори между сим, угодная ему, понеже есть всемогущии.
                                                                                                                                                                                                                                  18
                                                                                                                                                                                                                                  жиды и христиане рекли : мы есмы отроцы божия, и возлюбленники его. рцыте им, бог накажет ли вас за ваши грехи. истинно вы есте человецы. сеи которыи вас сотвори, отпущает и наказует кто ему угоден есть. он есть царь всему что есть на небеси и на земли, и все что есть между ими. он есть прибежище благим.
                                                                                                                                                                                                                                  19
                                                                                                                                                                                                                                  о вы знающые законное писание ! пророк апостол божии прииде в некоторое время вас научити, что не было инаго пророка яко он. а вы сказали что никто вам необьявлял страх адскии. воистинну вам проповедано есть слово божие и страх адскии. он над всеми имееть самовластие свим велиим божеством.
                                                                                                                                                                                                                                  20
                                                                                                                                                                                                                                  вспомните, о чем сказал Моисеи своему народу : о народи помните милость от бога вам соделанную. он избра между вами пророков и цареи. он вам даде то что ни кому не даде того,
                                                                                                                                                                                                                                  21
                                                                                                                                                                                                                                  внидите в землю святую куда бог повеле. не обратите спины ваши к неприятелем вашим, понеже будете в числе погибших.
                                                                                                                                                                                                                                  22
                                                                                                                                                                                                                                  они отвещали Моисею. богатыри и тираны в земли святои обитают, мы не внидем туда, дондеже они не изыдут оттоле. аще они выдут, мы внидем.
                                                                                                                                                                                                                                  23
                                                                                                                                                                                                                                  тогда были два человека от сих, которые были в милости божескои, рекли им : внидите во врата и биитеся противу их, вы будете иметь победу, уповаите на бога, аще веруете в его закон.
                                                                                                                                                                                                                                  24
                                                                                                                                                                                                                                  они рекли Моисею, не внидем мы хотя чрез долгое время дондеже сии тираны не изыдут, иди ты побити с господем твоим, мы не будем ждати здесь.
                                                                                                                                                                                                                                  25
                                                                                                                                                                                                                                  тогда Моисеи рече : Господи, аз не пекуся ни оком ином токмо о себе, и моем брате, избави от злаго народу.
                                                                                                                                                                                                                                  26
                                                                                                                                                                                                                                  господь ему рече : сеи народ не имать внити в землю святую. и будет скитатися по земли четыредесять лет, в страсе и в ужасе. непечался о нещастии злых,
                                                                                                                                                                                                                                  27
                                                                                                                                                                                                                                  научи их от писания о детех адамовых, егда они творили их жертвы. но жертва единаго токмо угодна была. а другого не тако. он ненависти ради уби брата своего. брат его рече ему, бог приемлет жертву и всесожжение от сих, которые имеют страх его пред очима своима.
                                                                                                                                                                                                                                  28
                                                                                                                                                                                                                                  воистинну аще ты наложити руку на мя убити, аз не могу тебе сотворити зло, боюсь господа общаго.
                                                                                                                                                                                                                                  29
                                                                                                                                                                                                                                  аще ты намеряешися мя уязвити, ты поидеш во ад, где будут наказаны грешники.
                                                                                                                                                                                                                                  30
                                                                                                                                                                                                                                  но убивство брата его показалось свободно и прибылно, уби его, и бысть в числе погибших.
                                                                                                                                                                                                                                  31
                                                                                                                                                                                                                                  и посла бог единаго врана, которыи сотворил могилу, и показа ему порядок погребсти тело брата своего. тогда он рече : слава богу, лучше бы был я слаб и безъсилен, а не был бы подобен сему врану, надлежит погребсти тело брата моего. и был наказан за свою вину,
                                                                                                                                                                                                                                  32
                                                                                                                                                                                                                                  ради сего убивства. мы повелели отроком израилевым, аще кто убиет единаго неповиннаго, будет наказан тако, аще бы убил весь народ. а сии которые дадут ему вспоможение, будут иметь возмездие, яко бы дал вспоможение всему народу. мои пророки приидоста к отроком израилтеским, они их научили моим приказаниям. и показах им чудеса.
                                                                                                                                                                                                                                  33
                                                                                                                                                                                                                                  обаче многие от них не послушали. наказание им есть в воле божии. и которые дерзнут осквернити землю, таковых должно убити. и левую или правую руку, и левую ногу отсещи, сие сотворится на земли ради объявления, и будут имет на сем свете стыд явныи, а во оном услышат велию муку.
                                                                                                                                                                                                                                  34
                                                                                                                                                                                                                                  оприче тех которые воспокаются до смерти, и которые знали что бог есть щедр и милостив.
                                                                                                                                                                                                                                  35
                                                                                                                                                                                                                                  о которые веруете ! боитеся бога, споруитеся за его закон. и будете велми счастливы.
                                                                                                                                                                                                                                  36
                                                                                                                                                                                                                                  все сокровище света не может искупити неверных в день судныи. они обрящут превеликии труд,
                                                                                                                                                                                                                                  37
                                                                                                                                                                                                                                  и пожелают изыти из огня адского, токмо они будут жить вечно.
                                                                                                                                                                                                                                  38
                                                                                                                                                                                                                                  рубите руки тем которые крадут, они привлекают на них гнев света, и наказание что бог уготова злым.
                                                                                                                                                                                                                                  39
                                                                                                                                                                                                                                  сии которые воспокаются, и сотворят добрые дела, будут прощены. бог есть щедр и милостив тем, которые каются.
                                                                                                                                                                                                                                  40
                                                                                                                                                                                                                                  не веси ты того, что царство небес и земли, есть божие, како изволит да накажет, кого похощет того милует, ибо он есть всемогущии.
                                                                                                                                                                                                                                  41
                                                                                                                                                                                                                                  пророче, не соболезнуи о сих, которые рекут изоуст : мы веруем, а не имеют веры в сердцах своих, и ни о сих которые жидовствуют, и которые слушают лож от учителеи своих, да бы сказати инным, они разделяют слова ветхаго тестамента и рекуть : аще показаны вам сии заповеди, вы их должни хранити. аще вам оное не показано есть, боитеся. которые содержут имя божие ради возмущения народа к крамолству, и суть без веры. бог не хощет их очистити сердца, они будут иметь стыд в сем свете, и во оном будут чювствовать превелии страх.
                                                                                                                                                                                                                                  42
                                                                                                                                                                                                                                  они слушают то, что дерзновенно есть противу богу, и ядят то, что им запрещено есть, аще приходят к тебе, и отдадутся в твое разположение, суди их разность с правдою. не буди купно с ними, они тебе не возмогут учинити зла. аще отдалишися от них. аще ты положиш какое разположение о них, суди с правдою, бог любит тех которые суть правдивы.
                                                                                                                                                                                                                                  43
                                                                                                                                                                                                                                  егда отдадутся они твоему суду, хощу да бы они имели ветхии тестамент, которыи содержит заповеди божия, а которые не послушают твоего разсуждения,
                                                                                                                                                                                                                                  44
                                                                                                                                                                                                                                  и не будут веровать в ветхии тестамент, иже есть вожд правого пути, и светило пророком, еже бы разсуждати разности, которые суть между правоверными, между жидами, их учителеи. и их попами, которые учились читанию, и суть свидетели, что оно содержит истинну. не имеите боязни от народа, имеите страх от мене. не продаи и не промени ни за какую цену мои приказания. сии которые не веруют твердо закону божию, те суть неверные.
                                                                                                                                                                                                                                  45
                                                                                                                                                                                                                                  мы повелели равно воздаяние творить, человек за человека, глаз за глаз, нос за нос, ухо за ухо, зуб за зуб, рука за руку. сие кто сохранит, сотворит добро. и которые не будут разсуждать твердо закон божескии, будут неправы.
                                                                                                                                                                                                                                  46
                                                                                                                                                                                                                                  мы вам послахом Иисуса сына Мариина, после многих пророков, он утверди ветхое писание. дахом ему евангелие полно светилами, да бы произвозити народ правым путем. предводителство и учения добрым человеком.
                                                                                                                                                                                                                                  47
                                                                                                                                                                                                                                  сии которые знают евангелие, надлежит разсудит како повелено есть во евангелии. сии которые не раазсуждают крепко о том, чему бог их научи, суть непослушливые его божеству.
                                                                                                                                                                                                                                  48
                                                                                                                                                                                                                                  послахом тебе книгу, которая содержит истинну, и которая укрепляет ветхии тестамент, разсуждаи разности, которые будут в народе, и поведение что аз дах ти. и не последствуи намерению человеческому, которые будут отрекатца от истинны, что аз ти научих, вас учихом всех единому закону и единому гласу, да бы вам показати путь истинныи. вы бы были все единого закона, и единыя веры. аще бы восхотел он сие. сотвори он, сего ради, да бы вас испытать. творите добро, и ведаите, что вы все будете купно пред ним, и разположит о всем что есть между вами.
                                                                                                                                                                                                                                  49
                                                                                                                                                                                                                                  аще ты разполагаеш разность между ими, разсуждаи истинно, чему что было прилично, и не последуи их намерению. боися да бы тя на прельстили. и не мысли о многих вещах, токмо что бог научи тя. аще они преслушают ваши приказания, ведаи, что будут они жестоко наказаны. за стропотное их преступление. болшая часть света суть нечестивые.
                                                                                                                                                                                                                                  50
                                                                                                                                                                                                                                  любят ли они разсуждение безумных. кто лучшии судия есть о добром, яко бог.
                                                                                                                                                                                                                                  51
                                                                                                                                                                                                                                  о верующии ! не послушаите ни жидов, ни христиан. они слушают един другова, в их нечестии. сии, которыи их послушает, будет подобен им, бог неведет в неправду.
                                                                                                                                                                                                                                  52
                                                                                                                                                                                                                                  ты видиши каковы те суть, которые слабы в их вере, и рекут что они боятся, да бы время не пременилось, токмо бог даст величество и победителство своему пророку. они восприимут таино мыслию своею, чудеса божеския.
                                                                                                                                                                                                                                  53
                                                                                                                                                                                                                                  что имут рещи, сии которые божились именем божиим, еже бы сохранити веру, и совершенно пребыти с вами ; добрые дела их будут им во тще, и будут в числе погибших.
                                                                                                                                                                                                                                  54
                                                                                                                                                                                                                                  о верующии : аще вы отщетитеся веры вашея, бог поселит иныи народ на ваше место, и будет их любить. и сие будет вашего ради безчестия, и ради покаяния неверных, которыя будут битися без страху за закон его, понеже бог милость свою дает, кто ему угоден есть. он есть самовластныи, и весть вся.
                                                                                                                                                                                                                                  55
                                                                                                                                                                                                                                  воистинну вы должны послушати бога, и его пророков и апостолов. сии которые веруют в бога, и которые совершают своя молитвы во время повеленное, и дают милостыню,
                                                                                                                                                                                                                                  56
                                                                                                                                                                                                                                  суть под защищением божиим, и его пророка, будут возлюбленны от его великого божества, и будут победители.
                                                                                                                                                                                                                                  57
                                                                                                                                                                                                                                  о правоверные, не послушаите тех которыя посмеваются вашеи вере. которые знают закона писание. не послушаите неверных, и боитеся бога. аще вы есте добрые,
                                                                                                                                                                                                                                  58
                                                                                                                                                                                                                                  не послушаите тех которые смеются вашеи молитве. сие деиство есть тех которые суть безумни.
                                                                                                                                                                                                                                  59
                                                                                                                                                                                                                                  которые знают закона писание, не гнушаится мною, не верую ли аз в бога, и в сие что ми повелно. кия и прежде мене были. болшая часть есть между вами злых.
                                                                                                                                                                                                                                  60
                                                                                                                                                                                                                                  глаголю им, не учих аз вас творити зло. когда аз вам проповедывал сочинение о милосердии божии. сих проклял, на которых он прогневался, сии превращались в обезьяны, и в свинии. которые молилися идолом, будут вечно во огни адском, и суть велми на худом пути.
                                                                                                                                                                                                                                  61
                                                                                                                                                                                                                                  когда они приидут к тебе, и скажут, что мы веруем в закон божии, но они внидут к тебе с нечестием, и изыдут от тебе такожде, токмо бо весть что они имеют в своих сердцах.
                                                                                                                                                                                                                                  62
                                                                                                                                                                                                                                  ты обрящеш многих между ими, которые обьяты поганством. последуют лже, ядат что им заповедано есть.
                                                                                                                                                                                                                                  63
                                                                                                                                                                                                                                  и сие да бы весма воспротивитися своим учителем и священником, которые им заповедывали глаголати лож, и ясти мяса.
                                                                                                                                                                                                                                  64
                                                                                                                                                                                                                                  нечистые жиды, рекли : рука божия есть согбена, сие рекли лож, токмо бо их рука согбена есть а не божия. и будут прокляты за их розговоры. воистинну руце божии суть отверсты, и творит добро, кто ему угоден есть. многия от них разделяют в писании, нечестием, и непослушанием. токмо дахом вам стыд и ненавист, даже до дни суднаго. бог утоли огнь, которыи они зажгли, еже бы имети ссору с добрыми человецы. они понуждали себя, чтоб осквернити землю.
                                                                                                                                                                                                                                  65
                                                                                                                                                                                                                                  обаче бог отпущает грехи тем, которые знают, писание и отвратилися от нечестия. и которые веруют в его закон, внидут в раи, где много есть всякого доволства.
                                                                                                                                                                                                                                  66
                                                                                                                                                                                                                                  егда они читали ветхии тестамент и евангелие. они имели доволство всяких благих вещеи, обаче многие не послушали приказания божия.
                                                                                                                                                                                                                                  67
                                                                                                                                                                                                                                  о пророче ! проповедуи то что бог тя научи, хотя ты проповедуи то, или не проповедуи, опасаися от человеческаго зла. он не любит неверных,
                                                                                                                                                                                                                                  68
                                                                                                                                                                                                                                  которые знают писание закона. вы будете бездоимства. аще вы не сохраните ветхои тестамент и евангелие, что бог посла. многие от них разделяют ради нечестия и незнания, что явно было в писаии. не сожалеи ты о делех нечестивых.
                                                                                                                                                                                                                                  69
                                                                                                                                                                                                                                  жиды, христиане, самаряне, все сии, которые веровали в бога, в воскресение мертвых, и которые творили добрые дела, будут избавлены от печали, и не будут имети страху в день судныи.
                                                                                                                                                                                                                                  70
                                                                                                                                                                                                                                  мы прияхом обещание отроков израилевых веровати в пророки наши, и апостолы, обаче они солгали в сем многое число, и убиша тех которые не хотели последовать их намерению.
                                                                                                                                                                                                                                  71
                                                                                                                                                                                                                                  они чаяли, что не будет наказания за их преступление. и пришли во глухоту и в слепоту. по том бог им отпусти их согрешения. обаче они паки обратилися во грехи их. и еще приидоша в глухоту и в слепоту. бог видит вся их здравия.
                                                                                                                                                                                                                                  72
                                                                                                                                                                                                                                  воистинну сии которые рекут. мессия сын Мариин есть бог, суть те нечестивии мессиа повеле отроком израилтеским молитися богу Господу своему, и их, вход в раи тем заповедан есть, которые нарицают, богом подобнаго себе, ад будет их жилище. неправые никогда не будут имет защитителя в день судныи.
                                                                                                                                                                                                                                  73
                                                                                                                                                                                                                                  сии которые говорят быти три бози, суть нечестивии. несть инаго, токмо един бог. аще они не престанут содержать такие разговоры, будут сожжены в огни адском.
                                                                                                                                                                                                                                  74
                                                                                                                                                                                                                                  аще воспокаютца, и будут просить прощения у бога, он им будет щедр и милостив.
                                                                                                                                                                                                                                  75
                                                                                                                                                                                                                                  мессия сын Мариин есть пророк и апостол божии, подобен пророком, которые были прежде его. его мать есть святая. и они оба пили и ели. разсуждаи. како я объявляю мое единство неверным, како они бранят, и како они удаляются от истинны,
                                                                                                                                                                                                                                  76
                                                                                                                                                                                                                                  рцы им, молитеся вы в месте божеском, ибо не может сотворити ни зла ни добра. бог слышит вся и весть вся. о знающия писание !
                                                                                                                                                                                                                                  77
                                                                                                                                                                                                                                  глаголите о вашеи вере с честию, и не последуите стопам тем, которые преступили, и которые последовали злым путем.
                                                                                                                                                                                                                                  78
                                                                                                                                                                                                                                  неверные суть прокляты словом давидовым, и словом мессии сына Мариина, за их непослушание.
                                                                                                                                                                                                                                  79
                                                                                                                                                                                                                                  они не воздержалися от того, что еще не повелено, он сотворил, и хощеть творити противность.
                                                                                                                                                                                                                                  80
                                                                                                                                                                                                                                  ты увидиш великое обиталище в меке, но ради своих грехов скрывают в своих душах. воистинну бог будет со гневом противу их, и будут во веки скончаеми во страх адском.
                                                                                                                                                                                                                                  81
                                                                                                                                                                                                                                  аще они веруют в бога, и в его пророка, и в писание, не послушают неверных. токмо вем что многия от них нечестивыя суть,
                                                                                                                                                                                                                                  82
                                                                                                                                                                                                                                  ты увидишь жидов и жителеи в Меке. которыя веруют во многия бози, что они суть превеликия неприятели верным, христиане : понеже имеют велию склонность и любовь к правоверным, того ради имеют священников, и законников.
                                                                                                                                                                                                                                  83
                                                                                                                                                                                                                                  которые суть склонны, и имеют очеса свои наполнены слезами. во время слушания поучения богом тебе показаннаго ради ведения. показующе себе истинно верующих, и глаголют, мы веруем в твои закон, Господи, напиши нас в число тех, которые превозносят твое единство.
                                                                                                                                                                                                                                  84
                                                                                                                                                                                                                                  кто нам препятствует вероват в бога, и в истинну ; что нам обьявлено есть. мы желаем с прилежанием пред господем быти в числе правых.
                                                                                                                                                                                                                                  85
                                                                                                                                                                                                                                  бог услышит их молитвы, и отпустит им грехи, и отверзет им двери рая, где есть воздаяние добрым.
                                                                                                                                                                                                                                  86
                                                                                                                                                                                                                                  а неверные будут жить во аде.
                                                                                                                                                                                                                                  87
                                                                                                                                                                                                                                  о правоверные, не запрещаите что бог ясти повеле. да бы не озлобити бога. он не любит тех которые озлобляют.
                                                                                                                                                                                                                                  88
                                                                                                                                                                                                                                  яждте мяса вам повеленые ясти, и имеите страх пред очима.
                                                                                                                                                                                                                                  89
                                                                                                                                                                                                                                  вы не будете наказани за сие, аще речете какое слово дерзостное противу вашея веры без умыслу. токмо будете мучими от бога за ваши клятвы, аще вы их не сохраните. клятва бо есть такова, что едва наполниш токмо даянием десяти не имущим вашея ж веры, и одеянием нагаго, и отпущанием единого неволника правоверна. а кто не может сие сотворити, да постится три дни с ряду. такое есть удоволствование клятвы. храните с прилежанием вашу веру. убо бог вас научит своим заповедем. может быть, что вы его будете благодарить за сие.
                                                                                                                                                                                                                                  90
                                                                                                                                                                                                                                  о которые веруете в бога, идолов, падежа, и волхвование, суть скверны, и смрадство сотворено от диавола, удалитеся от него, и будете добрые человецы.
                                                                                                                                                                                                                                  91
                                                                                                                                                                                                                                  диавол вселит между вами ненависть и страх чрез вино и игры всякие, да бы вам препятствовать в послушании богу, и его пророку, и апостолу, опасаитеся велми аще вы не послушаете бога.
                                                                                                                                                                                                                                  92
                                                                                                                                                                                                                                  ведаите что пророк не должен объявляти в таине казание о его великом божестве.
                                                                                                                                                                                                                                  93
                                                                                                                                                                                                                                  правоверные и добрые человецы, не озлобили бога в питии вина, и в игре. всяк иже прежде, егда уже защищение есть утвержено, вздержится от того, будет творити добрые дела. бог любит тех которые творят добро.
                                                                                                                                                                                                                                  94
                                                                                                                                                                                                                                  о верующые ! бог вас искуси ведая, единою вещию чрез охоту звериную, буде что вы поимаете сетью, или наскоку лошядином, да бы узнати тех, кто есть между вами бояися, и кто верут в свои закон. сии которые преткнутся, будут наказани.
                                                                                                                                                                                                                                  95
                                                                                                                                                                                                                                  не убиите сетию во время путешествия из Меки, кто же противен сему учинится, и убиет волею своею, вменится ему в грех, подобно яко бы убил ближняго своего. и будет судимь от вас. за которое преступление должен дати подарок костелу в Меке или напитати нищих или поститися. или сотворити что нибудь, ради избавления своея вины. аще кто имеет чувство в своеи душе, бог ему отпустит прешедшее. аще же обратятся паки в свое грехи, бог отмстит им, он есть всемощныи и отмстителныи.
                                                                                                                                                                                                                                  96
                                                                                                                                                                                                                                  вам повелено ловити и ясти рыбу, во время вашего странствия. токмо лов зверинои, во время путешествия вашего весма вам запрещается.
                                                                                                                                                                                                                                  97
                                                                                                                                                                                                                                  боитеся бога, понеже вси вы купно во един день пред ним на судище имате предстати. он повеле иметь месяц странствия. он содела костел в Меке, ради благочестия народу. он заповеда препятствовать подарок несущим в Меку, и кто берет ошеиник. да бы вы почали знать, что он знает. все что есть на небеси и на земли, ибо он есть всемощныи.
                                                                                                                                                                                                                                  98
                                                                                                                                                                                                                                  ведаите что он жесток в наказании своем, и щедр в милости.
                                                                                                                                                                                                                                  99
                                                                                                                                                                                                                                  пророк не иное что должен творити, токмо проповедывати его приказания. он весть вся что вы творите в сердцах ваших.
                                                                                                                                                                                                                                  100
                                                                                                                                                                                                                                  все что вы обьявляете зло, не надлежит быти равно с добрым. еще что будет вам угодно. о имеющии разум ! имеите страх божии пред очима вашима, будете велми благополучни.
                                                                                                                                                                                                                                  101
                                                                                                                                                                                                                                  о вы верующие ! не просите да бы знати о всех вещах. вы да бы знати, в которое время алкоран сослан с небеси. бог вам отпускает ваше тщание, еже прежде было от вас.
                                                                                                                                                                                                                                  102
                                                                                                                                                                                                                                  сии которые были прежде вас, имели такоежде тщание, и быша в числе неверных.
                                                                                                                                                                                                                                  103
                                                                                                                                                                                                                                  бог ничего не повеле о верблюдах, которыя имеют уши плоски. ни о сих которыя суть в полех. ни такожде о овцах, которая имеет седмь ягнят, ни такожде о верблюдах что родились десять верблюдов. токмо нечестивые сие вымыслили на позорище его великому божеству.
                                                                                                                                                                                                                                  104
                                                                                                                                                                                                                                  когда им сказано : приидите и послушаите, како бог научи своего пророка, они им отвещали : нам доволно и того сохраняти, что и отцы наши сохраняли. но отцы их были несмысленны и заблудились с праваго пути.
                                                                                                                                                                                                                                  105
                                                                                                                                                                                                                                  о верующие ! имеите попечение сами о себе, ибо злые вам не сотворят никакого зла. аще вы последуете правым путем, вы будете вси купно пред ним. он вам обьявит вся ваши дела. и всякому воздаст по достоинству.
                                                                                                                                                                                                                                  106
                                                                                                                                                                                                                                  о верующые. вы будете принимать ваш тестаменть, когда будете близко смерти. берите двух свидетелеи вашего закона, да бы были добрые человецы. аще вам прилучится быти в пути, и болезнь вас постигнет, вы возмите двух свидетелеи таких, какие попадутся, да бы служити вашему тестаменту. скажите им ваше хотение по вашеи молитве. аще вы будете сумневатися о их состоянии, принудите их сотворити клятву, чтоб были верны в их свидетелстве, и оставте сие свидетелство вашим сродником. аще сего не сотворите, будете в числе грешников.
                                                                                                                                                                                                                                  107
                                                                                                                                                                                                                                  аще вы узнаете, что сие два свидетели солгут на их места, да бы имели попечение от вашеи стороны. и повелите тем божитися истинно в их состоянии, как и те два божились, и аще и те погрешат пред богом. будут в числе неправых.
                                                                                                                                                                                                                                  108
                                                                                                                                                                                                                                  ибо есть лучши сказати истинну, нежели имети страх, да бы ваша ложь не открылась. боитеся бога и слушаите что он повелевает, он не введет не послушливых ему.
                                                                                                                                                                                                                                  109
                                                                                                                                                                                                                                  и будут явны в день его, пророки, и апостолы, и скажут что вы им отвещали, когда они вопросятся о моем единстве, они скажут ; Господи, мы не смыслим, ты еси един что веси вся. он речет Иисусу : О Иисусе сыне Мариин, воспомяни о моеи милости что сотворих ти и твоеи матери. аз утвердих чрез духа святаго, ты рекл во яслех яко человек четырехъдесяти лет, ах ти научих писанию, ветхии тестамент и евангелие. ты сотворил из земли образ единыя птицы и дунул на ню, и вскоре чрез позволение бяше птица, и полетела. ты исцелил слепых и дряхлых, ты воскресил мертвых. аз тя свободих от отроков исраилтеских. когда ты им проповедал моя приказания. и егда ты содеял чюдо, которое видя нечестивые, рекли что есть чародеиство.
                                                                                                                                                                                                                                  111
                                                                                                                                                                                                                                  воспомяни како ты повелел твоим апостолом веровати в мя, и послушать моего пророка,
                                                                                                                                                                                                                                  112
                                                                                                                                                                                                                                  и како они рекли : мы веруем во единого бога, буди ты свидетель что мы совершенно преопочием в воли божиеи. воспомяни что ти апостоли рекли : о Иисусе сыне Мариин, Господь твои может ли нам послати с небеси стол, да бы нас увеселити. отвещал еси им : боитеся бога аще вы веруете в его закон.
                                                                                                                                                                                                                                  113
                                                                                                                                                                                                                                  они рекли : мы имеем хотение и желание. да бы нам ясти мясо с небеси, и имели покои нашы сердца, познати что рекл истинну, чему будем мы свидетели.
                                                                                                                                                                                                                                  114
                                                                                                                                                                                                                                  тогда он рече, о боже мои господи, низпосли нам с небеси стол с мясом, сеи день будем торжествовать мы, и сии которые будут по нас. сеи будет знак твоего всемогущества. наполни нас милостию своею. ты началствуеш всем.
                                                                                                                                                                                                                                  115
                                                                                                                                                                                                                                  бог ему рече : аз пошлю знак с небеси, что ты просил. и которые будут нечестивые, будут наказани страхом, что ни кто такого не терпел.
                                                                                                                                                                                                                                  116
                                                                                                                                                                                                                                  он скажет в день судныи Иисусу сыну Мариину : повел ли ты народу просити тя. и матерь твою яко дву богов : Иисус будет отвещать, слава и хвала да будет имени твоему. аз опасаюсь сказати что не было сие. ты веси. аще я сказал, ты веси вся. что есть в моеи душе, а аз не вем что есть в твоеи.
                                                                                                                                                                                                                                  117
                                                                                                                                                                                                                                  я не рек инаго токмо что ты мне повелел сказати : молитеся богу господу вашему и моему, аз есмь тому свидетель, как был во свете по том ты мя умертвил, ты уведе немощ народа.
                                                                                                                                                                                                                                  118
                                                                                                                                                                                                                                  ты аще наказуеш человеков, они суть твоего создания, аще ты им прощаеш, ты еси всему всемощныи и умныи.
                                                                                                                                                                                                                                  119
                                                                                                                                                                                                                                  тогда будет бог глаголати. ныне добрые дела будут угодны добрым человеком. и внидут оные в раи, где стекаются многие реки. и будут тамо жить во веки с милостию моею в превеликом счастии.
                                                                                                                                                                                                                                  120
                                                                                                                                                                                                                                  царство небес и земли есть божие, он есть всемогущии.
                                                                                                                                                                                                                                  ←|→
                                                                                                                                                                                                                                  Marracci, 1698Context
                                                                                                                                                                                                                                  X

                                                                                                                                                                                                                                  SURA V.
                                                                                                                                                                                                                                  MENSA.
                                                                                                                                                                                                                                  MEDINENSIS :
                                                                                                                                                                                                                                  CENTUM AC VIGINTI COMMATUM.
                                                                                                                                                                                                                                  1
                                                                                                                                                                                                                                  1.  O qui crediderunt, satisfacite pactis. 2.  Licitum est vobis brutum pecorum, præterquam quod legitur vobis illicitum venationis, cùm vos estis in sacra peregrinatione : nam Deus decernit id, quod vult.
                                                                                                                                                                                                                                  2
                                                                                                                                                                                                                                  3.  O qui crediderunt, ne licita faciatis sacraria Dei, neque mensem Haram (idest ne violetis ea venando, vel præliando in ipsis,) neque munus ( idest pecus quod defertur ad immolandum in Mecca ) neque appensoria (idest ramos seu alia, quæ appenduntur eidem pecori, ut sit securum in itinere ) neque tendentes ad domus Haram (idest Templum Meccæ,) qui quærunt abundantiam a Domino suo per mercaturam, & beneplacitum ejus. Cùm autem absolveritis peregrinationem ; tunc venamini. Et ne impellat vos odium quorumdam, eò quòd excluserint vos ab Oratorio Haram, ut prævaricemini contra eos pugnando in mensibus sacris  ; & adjuvetis vos invicem contra justitiam ; & pietatem ; & non adjuvetis vos invicem contra iniquitatem, & prævaricationem. Timete itaque Deum : nam Deus vehemens est in puniendo.
                                                                                                                                                                                                                                  3
                                                                                                                                                                                                                                  4.  Prohibetur vobis morticinum, & sanguis, & caro porci, & quod immolatum est alii, quàm Deo : & suffocatum : & quod occisum est percussione : & quod cadens ab alto mortuum est ; & quod cornu ictum interiit ; & quod comedit fera : (exceptis iis, quæ adhuc viva reperientes, vos ipsi mactaveritis :) & quod immolatum fuerit simulacris. Quòd verò exquiratis partitionem (idest sortitionem rerum ) per sagittas, hoc illicitum est. Hodiè væ illis qui recesserunt à religione vestra. Ne ergo timeatis eos : sed timete me. Hodiè perfeci vobis religionem vestram, & complevi super vos gratiam meam : & placuit mihi tradere vobis religionem Eslam. Porrò qui necessitate adactus fuerit ob famem manducare aliquid ex rebus superiùs prohibitis, non intendens ad peccatum, (idest sine intentione aut voluntate peccandi) certè Deus erit illi indulgens, misericors.
                                                                                                                                                                                                                                  4
                                                                                                                                                                                                                                  5.  Petent à te quid licitum factum sit ipsis ? Responde : Licita facta sunt vobis bona : & quod docueritis ex animantibus venaticis in modum canum (idest quod captum fuerit ab hujusmodi animantibus,) docentes ea animantia ex eo, quod docuit vos Deus. Comedite igitur ex eo, quod apprehenderint vobis : & commemorate nomen Dei super illud : & timete Deum, quia Deus velox est in computando.
                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                  6.  Hodiè licita facta sunt vobis bona : & cibus eorum, quibus datus fuit Liber, licitus est vobis : & cibus vester licitus est eis. Et ingenuæ ex fidelibus, & ingenuæ ex iis, quibus datus fuit Liber ante vos, licitæ sunt vobis ad conjugium, postquam dederitis eis dotes earum : dummodò pudici fueritis cum illis, neque scortatores earum fueritis, neque habueritis eas in amicas, impudicè cum eis versantes. Qui autem abnegaverit fidem, jam porrò vanum erit opus illius : & ipse in futuro sæculo erit ex pereuntibus.
                                                                                                                                                                                                                                  6
                                                                                                                                                                                                                                  7.  O qui credidistis ! cùm steteritis ad orandum, (idest cùm volueritis orare) abluite facies vestras, & manus vestras usque ad cubitum : & perfricate frusto cilicino capita vestra, & pedes vestros usque ad talos : & si fueritis immundi ex coitu purificamini. Et si fueritis ægroti, vel in itinere ; aut venerit aliquis vestrum à latrina ; aut contrectaveritis mulieres ; neque inveniatis aquam : accipite ad purificationem pulverem bonum & confricate facies vestras, & manus vestras illo. Non vult Deus imponere vobis ullam difficultatem ; sed vult purificare vos, & perficere gratiam suam super vos, ut vos gratias agatis illi.
                                                                                                                                                                                                                                  7
                                                                                                                                                                                                                                  8.  Et mementote gratiæ Dei super vos, & pacti ejus, quod pepigit vobiscum, cùm dixistis Mahumeto, quandò inaugurastis eum  : Audivimus & obedivimus (idest audiemus & obediemus. ) Timete itaque Deum : nam Deus novit id, quod est in pectoribus.
                                                                                                                                                                                                                                  8
                                                                                                                                                                                                                                  9.  O qui crediderunt ! estote stantes Deo testes cum justitia : & ne inducat vos odium aliquorum, ne justè agatis. Justè agite hoc erit magis affine pietati : & timete Deum ; quia Deus instructus plenè est de eo, quod operamini.
                                                                                                                                                                                                                                  9
                                                                                                                                                                                                                                  10.  Promisit Deus iis, qui crediderint, & fecerint recta, fore ipsis indulgentiam, & mercedem magnam.
                                                                                                                                                                                                                                  10
                                                                                                                                                                                                                                  11.  Qui verò increduli fuerint, & mendacii insimulaverint signa nostra, illi erunt habitatores inferni.
                                                                                                                                                                                                                                  11
                                                                                                                                                                                                                                  12.  O qui crediderunt ! mementote gratiæ Dei super vos, cùm decrevissent quidam ( idest Coraisitæ ) extendere contra vos manus suas : & ipse cohibuit manus eorum à vobis. Et timete Deum : & in Deo confidant fideles.
                                                                                                                                                                                                                                  12
                                                                                                                                                                                                                                  13.  Et jam quidem iniit Deus pactum cum filiis Israel : & constituimus ex eis duodecim duces. Et dixit Deus : Certè ego ero vobiscum. Profectò si observaveritis orationem, & dederitis eleemosynam, & credideritis in Legatos meos, & opem tuleritis eis, & fœnerati fueritis Deo fœnus pulchrum (idest expenderitis pecunias pro religione ejus  :) utique expiabo vos à malis vestris ; & certè introducam vos in hortos, subtus quos emanant flumina. At verò qui incredulus fuerit post hoc ex vobis, jam porrò erravit ab æquitate semitæ (idest à fide vel justitia).
                                                                                                                                                                                                                                  13
                                                                                                                                                                                                                                  14.  Proptereà verò quòd ipsi infregerunt pactum suum, malediximus eis, & fecimus corda eorum dura : amovent sermonem à locis suis (idest depravant verba sacræ scripturæ, quæ prædicum Mahumetum ) & obliti sunt partem eorum, quæ illis commemorata fuerant in Pentateucho circa Mahumentum : & non cessabis manifestare fraudem eorum, exceptis pauci ex illis. Sed ignosce illis, & indulge, quippe Deus amat beneficos.
                                                                                                                                                                                                                                  14
                                                                                                                                                                                                                                  15.  Et ex iis, qui dicunt : nos sanè sumus Christiani, inivimus pactum cum illis : sed obliti sunt partem eorum, quæ commemorata sunt eis in Euangelio  : quamobrem suscitavimus inter eos inimicitiam & odium usque in diem resurrectionis : & mox enarrabit illis Deus id, quod fuerint operati.
                                                                                                                                                                                                                                  15
                                                                                                                                                                                                                                  16.  O Scripturales : jam venit ad vos legatus noster, manifestat vobis multa ex eo, quod abscondebatis de Libro, & condonat multa. 17.  Jam venit vobis à Deo lux, & liber manifestus.
                                                                                                                                                                                                                                  16
                                                                                                                                                                                                                                  18.  Diriget per eum Deus illum, qui secutus fuerit beneplacitum ipsius, in semitas pacis : & educet eos de tenebris in lucem per voluntatem suam : & diriget eos in viam rectam.
                                                                                                                                                                                                                                  17
                                                                                                                                                                                                                                  19.  Jam porrò infideles fuerunt illi, qui dixerunt : utique Deus est Christus filius Mariæ. Dic illis. Et quis obtineret quidquam à Deo, si vellet perdere Christum filium Mariæ & matrem ipsius, & eos, qui sunt in terra universos, idest quis posset eum impedire, ne hoc faceret ?
                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : NOTÆ.
                                                                                                                                                                                                                                  Duplex Suræ hujus titulus reperitur, nimirùm المايدة Mensa, & hic est communior & العقود Pacta seu conventiones. Prior respicit figmentum, quod in hac Sura habetur, de Mensa quadam, quam Christus descendere fecit ad Apostolos è Cœlo. Posterior verò desumitur ab eadem dictione العقود quæ in primo versiculo reperitur : & hoc ad imitationem Hebræorum, qui non rarò sacrorum librorum titulos à prima libri dictione desumunt. Conveniunt omnes, Suram esse Medinensem, & centum viginti versus continere. De præmio lectoris hæc Zamchascerius من قرءَ سورة المايدة اعطى من الاجر عشر حسنات و مُحى عنه عشر سيّات ورفع له عشر درجات بعدد كل يهودى ونصرانى يتنفس في الدنيا qui legerit Suram Mensæ, habebit pro mercede decem bona, & delebuntur ab eo decem mala, & elevabuntur ei decem gradus pro numero singulorum. Judęorum & Christianorum, qui respirant in hoc mundo.
                                                                                                                                                                                                                                  II.  Brutum pecorum ]. Arabicè بهيمة الانعام exponit Gelal. الابل والبقر والغنم Cameli, boves & oves  : quæ & alia hujusmodi licet comedere. Prohibentur autem ea, quæ venando capta sunt in septis Meccanis, tempore peregrinationis.
                                                                                                                                                                                                                                  III.  Neque munus ]. Arabicè الهدى Erat ovis, quæ ducebatur ad Meccam, ut ibi immolaretur ; & foliis seu ramusculis arborum tanquam sertis ornabatur, ut quilibet agnosceret rem esse Deo dicatam.
                                                                                                                                                                                                                                  IV.  Partitionem per sagittas ]. Erat hoc genùs sortilegii illiciti, extrahendo sagittas ad sortem. Carebant autem pinnis & cuspide : & ut ait Gelal. كانت سبعة عند سادة الكعبة عليها اعلام وكانوا يحبونها فان امرتهم ايتمروا وان نهتهم انتهوا: erant septem, & servabantur apud Antistites templi Meccani. Et habebant quasdam notas, seu signa : & vivificabant eas (seu spiritum immittebant in eis) quòd si pręcepissent iisdem Antistitibus aliquid (idest significassent eis per motum, seu verba aliquid faciendum), id faciebant : si autem prohibuissent, ab eo abstinebant.
                                                                                                                                                                                                                                  Hodie perfeci vobis religionem vestram ]. Explicat Gelal. احكامه وفرايضه فلم ينزل بعدهما حلال و حرام judicia & statuta religionis absolvi. Ideò posteà nihil aliud concessum, vel prohibitum fuit.
                                                                                                                                                                                                                                  Et complevi super vos gratiam meam ] Exponit Gelal : وقيل يدخول مكّة امين: dicta sunt hęc, quandò Mahumetani ingressi sunt Meccam securi.
                                                                                                                                                                                                                                  Comedite ex eo, quod apprehenderint vobis ] Gelal. وان قتلته بان لم ياكلن منه: licèt illud occiderint, dummodò nihil comederint ex eo.
                                                                                                                                                                                                                                  Invocate nomen Dei super illud ] Nimirum ut exponit Gelal : عند ارساله cùm animalia venatica laxatis ad illud capiendum.
                                                                                                                                                                                                                                  VI.  Bona ] Arabice الطيبات nimirùm cibi omnes salubres, & palato suaves.
                                                                                                                                                                                                                                  Et cibus eorum, quibus datus fuit liber ]. Explicat Gelal. اى ذبايح اليهود والنصارى idest immolata à Judæis, & Christianis.
                                                                                                                                                                                                                                  VII.  Si fueritis ęgroti ]. Quibus scilicet noceat aqua.
                                                                                                                                                                                                                                  VIII.  Audivimus, & obedivimus ] Præteritum vim habet futuri, ad indicandam promptitudinem, & celeritatem obedientiæ. Erat autem hæc formula præstandi fidelitatem Principi, dum inauguraretur.
                                                                                                                                                                                                                                  XVI.  Manifestat vobis multa ]. Gelal كايّة الرجم وصفته sicut versiculum de lapidandis adulceris ; & prędicatum ejus, nempè Mahumeti idest vaticinia de illo.
                                                                                                                                                                                                                                    R
                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : REFUTATA.
                                                                                                                                                                                                                                    I. Licèt verum sit id, quod dicit Mahumetus : Deus judicat id, quod vult  : judicia tamen ejus, ut ait David, vera sunt, & justificata in semetipsis. Prohibuit sanè Deus, ut diximus, sanguinem filiis Noe & animalia multa filiis Israel ; sed non temerè & sine magno mysterio. Certum autem est, nihil horum prohibitum fuisse, quia esset per se, & ex natura sua malum : Deus enim vidit cuncta, quæ fecerat, & erant valdè bona. Alioquin non solùm Israelitis, aut posteris Noe, sed etiam primis parentibus hæc eadem prohibuisset. Neque quia corporeæ saluti noxium, vel palato insipidum foret : nam ex iis, quæ Deus concessit, quædam insalubriora, & insipidiora sunt illis, quæ prohibuit. Quis enim neget leporem meliorem esse locusta ? Mysterium itaque in hoc, ut in aliis, debemus agnoscere, sine quo, non pauca quæ in lege Moysi continentur, parùm divinæ majestati consentanea possent existimari. Hæc enim tanquam symbola & figuræ rerum sub Messia futurarum proponebantur, juxta illud S. Pauli : Omnia in figura contingebant illis 1. ad Corinth. cap. 10. Hæc scilicet erant mirabilia, quæ in lege Dei considerabat David psal. 118. Alioquin si tantùm verborum, præceptorumque superficiem sectemur, difficulter mirabilia hæc inveniemus, vel agnoscemus. Quid, quæso, mirabile est, Deum interdixisse, ne quis sanguine, aut carne suilla, vel leporina vesceretur ? Vel ne quis alligaret os bovi trituranti ? vel ne coqueret hædum in lacte matris suæ ? vel ne pullos tollens è nido, pullorum quoque matrem caperet ? Quid opus erat proptereà, ut David Deum rogaret, dicens ; Revela oculos meos, & considerabo mirabilia de lege tua ? Et : Da mihi intellectum, & scrutabor legem tuam ? psal. 118. Indicabant hæc omnia, ut jam dixi, sub figurarum tegmine, ea quæ palam docturus, & facturus erat Messias. Quamobrem ubi ille venit, ut loquitur Alcoranus بالحق cum veritate, quid ampliùs opus est umbris & figuris ? Mahumetani ipsi ex doctrina Alcorani fatentur, hanc ciborum mundorum & immundorum differentiam Christum auctoritate divina sustulisse. Cur ergo nobis eam ingerit, & obtrudit Mahumetus ? Cur etiam tot animalia, quæ Deus tanquam immunda prohibuerat, suis asseclis velut munda concedit, & pauca tantummodò interdicit ? Cur suem vetat, & camelum permittit, cùm Deus utrumque æquè prohibuerit ? Nimirùm suem, tanquam corporeæ saluti noxium ab Arabibus rejici videbat, camelum verò valdè in usu apud eos esse non ignorabat : quamobrem ex eorum genio & gustu leges sanciebat. Morticinum item & sanguinem ad eamdem regulam interdixit. Immolata verò, seu mactata à Judæis & Christianis, & eorumdem fœminas nequaquam suis prohibuit, quæ tamen prohibere omnis ratio suadebat. Naturæ enim lumine patet, non posse sine magno piaculo, & periculo homines diversæ religionis inter se conjugia contrahere : quamobrem Deus filiis Israel hujusmodi conjugia, & commercia severissimè interdixit. De hac permissione matrimoniorum Mahumetanorum cum Judæis & Christianis vide Prodr. p. 4. cap. 26. pag. 72. Et similiter de hac Mahumeti circa cibos licitos & illicitos sanctione vide Prodr. p. 4. c. 16. pag. 40.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Iterùm purificationes, & ablutiones suis inculcat : quas adeò necessarias existimat, ut, si desit aqua, jubeat eos pulvere ad manus, faciem, & obscœna abstergenda adhibere : quod quàm vanum, ac ridiculum sit, nemo non videt, & nos superiùs etiam demonstravimus.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Fingit pactum quoddam, quod Deus cum filiis Israel inierit, de certis precibus, & eleemosynis, de credendo in legatos, quos erat missurus, de pecuniis in bellum pro religione expendendis. Sed hujusmodi pactum nunquam & nusquam in Pentateucho, vel alibi reperitur, & filii Israel illud prorsùs ignorant : & ex putido tantùm Mahumeti cerebro prosilivit.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Iterùm Judæos & Christianos ob sublata in Pentateucho & Euangelio de Mahumeto vaticinia redarguit. Sed quàm impudens mendacium hoc sit, jam superiùs demonstravimus.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Negat Christum esse Deum, quia si Deus vellet perdere Christum, & Matrem ejus, nemo posset eum prohibere. Verissimum hoc est, si de Matre Christi, & de Christo ipso, quatenùs homo est, loquamur. Quatenùs autem Deus est, non potest illum Deus destruere, quia destrueret seipsum.
                                                                                                                                                                                                                                    Quoniam verò, ut superiùs diximus, totus Dæmonis conatus fuit per Alcoranum, & Mahumetum Christi divinitatem abolere, quod per Arium & Arianos minùs feliciter ei successerat : ideò statui hoc loco eamdem divinitatem contra Mahumetanos pro meis viribus, Deo adjuvante, propugnare. Et quamvis ex eo, quòd Christus sit verus & naturalis Filius Dei (talem autem esse jam superiùs etiam ex ipsius Alcorani & Mahumetanorum testimoniis ostendi) manifestè sequatur illum esse Deum : aliis tamen rationibus, & testimoniis, quibus Moslemi respondere non possint, hoc ipsum probabo. Sed primùm eorumdem Moslemorum contra hoc Christianæ fidei dogma argumentis respondebo, prætermissis illis, quæ habentur in Alcorano, quibus singillatim, ubi ad ea pervenero, satisfaciam. Interim videatur Prodr. p. 3. cap. 11. & seq. pag. 32. ubi Christi Divinitas fusissimè propugnatur.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 1.
                                                                                                                                                                                                                                    Argumenta Moslemorum contra Christi divinitatem.
                                                                                                                                                                                                                                    Ahmedus filius Abdolhalimi p. 2. Apolog. contra Christianam religionem, ex eo, quòd Jacobitæ comparent unionem humanitatis, & divinitatis in Christo cum mixtione lactis & aquæ : Melchitæ verò, seu Græci cum unione ferri & ignis, & animæ cum corpore : probare nititur, vel in Christo non fuisse naturam divinam, vel passam fuisse simul cum natura humana. Verba illius Arabica latinè fideliter reddo. Certum est (inquit) nihil pertingere ad aquam, quod non pertingat ad lac cum ea mixtum : non enim distinguitur unum ab alio. Et ita ignis, qui est in ferro, penetrat totum ferrum, & conjungitur illi, ita ut quidquid accidit ferro, participetur ab igne. Corpus etiam cùm percutitur & torquetur, dolor percussionis, & cruciatus sentitur ab anima. Exigit igitur veritas harum similitudinum, ut quod evenit humanitati de injuriis, tormentis, & crucifixione Judæorum, quam ipsi credunt, evenerit etiam humanitati. Et hoc necessariò exigit ratio unionis : nam si in unione id, quod contingit uni unito non participetur ab altero, jam non erit unio, sed numerica dispositio.
                                                                                                                                                                                                                                    Sed respondemus, in comparationibus non exigi adæquatam veritatem rei comparatæ ad illam, cum qua comparatur : sufficit enim, ut verificetur id, quod præcipuè intenditur probari. Optimè congruunt tres propositæ similitudines, quatenùs sicut in lacte aquæ commixto nulla pars aquæ sensibilis potest assignari, quæ non sit lacti conjuncta : & in ferro ignito nulla pars ferri, cui non sit adjunctus ignis ; nulla etiam pars in corpore humano, quæ non informetur ab anima : ita nulla pars humanitatis Christi erat sive in corpore, sive in anima, quæ non esset unita divinitati. At verò dici non potest quòd quidquid uni parti unitæ eveniret, eveniret etiam alteri : neque enim hoc erat necessarium : imò falsum est absolutè hujusmodi principium, quòd quidquid uni parti unitæ evenit, debeat necessariò etiam alteri evenire. Pro qua re notandum est, duplici modo fieri posse duarum rerum unionem. Primò, itaut ex duobus fiat unum tertium, & nihil formaliter remaneat de utroque unito. Et in hoc casu, verè quidem, sed impropriè dicetur : Quidquid evenit uni unito alteri etiam convenire. Dixi impropriè, quia jam non sunt duæ res formaliter distinctæ, sed una tantùm. Porrò unio humanæ divinæque naturæ in Christo, non fuit hujus generis, ut impiè asserebat Eutyches, & asseclæ illius. Secundo modo fieri potest unio duarum rerum, itaut formaliter unaquæque retineat suum esse : & talis est unio lactis, vel vini cum aqua ; ignis cum ferro : & animæ cum corpore. Quòd enim hæc retineant suum esse quantumvis unita, patet, quia possunt ab invicem separari etiam post unionem, ut docet experientia. In hoc verò secundo genere unionis, falsum est, quidquid contingit uni parti unitæ, debere etiam alteri contingere. Nam certum est multa corpus afficere, quæ nihil afficiunt animam & è converso. Neque etiam dubitandum est, vinum, vel lac, licèt cum aqua mixtum, recipere posse ab extrinseco agente aliqua accidentia, quæ non recipiat aqua. Et licèt aliquis pervicaciter assereret in unione duarum rerum materialium, præsertim symbolarum, ut aquæ & vini verificari illud principium : non tamen esset par ratio in unione duarum rerum, quarum altera esset materialis, altera verò immaterialis, cujusmodi sunt humanitas, & divinitas Christi. Ita licèt Deus sit intimè unitus, & præsens omnibus rebus, non tamen obnoxius est accidentibus, & passionibus earumdem rerum.
                                                                                                                                                                                                                                    Postremò similitudines illæ sunt tantummodò ad exprimendam maximam, & perfectissimam unionem naturæ divinæ cum humana in Christo : non autem ad omnia, quæ illis conveniunt verificanda.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Arguit idem contra Christi divinitatem ex eo, quòd Christus à Judæis crucifixus, auxilium Dei imploraverit verbis illis ; Deus meus, Deus meus, quare dereliquisti me ? Et ipsi asserunt (inquit) illum, cujus audiebant homines vocem, fuisse divinitatem : & divinitatem & humanitatem esse personam unam. Et quidam eorum dicunt unam esse utriusque voluntatem, & naturam unam. Et sermo quidem est in voluntate loquentis : unde necessariò sequitur, ut is, qui loquitur sit precans, & auxilium petens : & denique qui crucifixus est, sit divinitas, quæ simul auxilium petit, & supplicat, & simul ab ea petitur auxilium. Prætereà dicunt, divinitatem & humanitatem esse personam unam. Et cum hoc, quòd sint persona una, vel est supplicans, & rogans : vel est supplicata & rogata. Si dicant rogantem esse diversum à rogato, necessariò sequitur, ut sint duo, non unus. Si verò dicant, utrumque esse unum & eumdem : idem erit rogans & rogatus.
                                                                                                                                                                                                                                    Ex hac Doctoris Mahumetani ratiocinatione patet, hominem animalem, non percipere ea, quæ sunt Spiritus Dei. Quamobrem instruendus est, & faciliori qua fieri possit ratione erudiendus. Respondemus igitur, Filium Dei, vel Deum incarnari, nihil aliud esse, quàm illum assumere naturam humanam, eamque in sua persona unire cum natura divina, cum qua eadem persona realiter idemtificatur : & hoc sine ulla prorsùs mutatione in ipso Deo, & ejus persona vel natura. Sciendum tamen hanc unionem ex parte Verbi divini non esse factam immediatè in natura seu essentia, sed in persona : itaut unio in Christo neque facta sit inter naturam & naturam, neque inter personam & personam, sed inter naturam & personam. Ex hac unione duarum naturarum in una persona vel supposito, constituitur Christus, qui proptereà habet unicam personam, seu suppositum divinum ; & duas naturas, divinam & humanam. Unicuique autem naturæ remanet sua voluntas, suæque proprietates, itaut in Christo sint duæ voluntates, divina scilicet & humana : & ita duo intellectus &c. Et licèt sit vera duarum naturarum unio, nulla tamen est permixtio illarum vel confusio, ut volebat Eutyches. Porrò quia actiones, & passiones dicuntur de supposito, & in Christo est unicum divinum suppositum utriusque naturæ, ideò naturæ communicant sibi mutuò actiones & passiones ratione ejusdem suppositi. Et ita verè dicimus, Deus est homo, Deus nascitur, Deus patitur, Deus moritur : idest, ille qui est Deus, nempè Christus, est homo, nascitur, patitur, moritur ; non quatenùs est Deus, sed quatenùs est homo, malè tamen diceretur, divinitas est homo, nascitur, patitur, moritur, quia divinitas non includit suppositum, vel personam. Ita è converso dicimus, homo est Deus, homo est omnipotens. i. ille idem Christus, qui est homo, est etiam Deus, & omnipotens. Prætereà verè dicimus : Christus est Deus, Christus est homo : Christus est finitus, Christus est infinitus : Christus est æqualis Patri, Christus est minor Patre, & alia hujusmodi ; & hoc ratione diversarum naturarum in Christo. Hoc verò non esse aliquid absurdum, vel contra divinæ majestatis reverentiam, facilè intelligemus, si consideremus, non rarò in scripturis divinis Deum assumpsisse figuram hominis, non quidem veri, sed aerei, & apparentis : & tamen sub ea figura, licèt non hypostaticè unita divinæ naturæ, prædicabantur quædam de Deo, quæ Deo revera non conveniunt, quin potiùs videntur illi indecora. E. G. quandò apparuit Abrahæ sub figura trium virorum, legitur comedisse & bibisse. Quandò item Danieli apparuit, dicitur fuisse senem longævum, & canum, & alia hujusmodi. Quid ergo magnum est, si, cùm Deus naturam suam cum humana hypostaticè univit in Christo, prædicentur de Deo ea, quæ illi ut Deo minimè conveniunt ? Neque verò credant Mahumetani Christianos esse tàm bardos ac stupidos, ut putent Deum quatenùs Deus est, aliquid per Incarnationem passum fuisse, aut mutationem aliquam vel minimam in se recepisse : firmissimè enim credunt Deum esse omninò impassibilem, prorsùsque immutabilem.
                                                                                                                                                                                                                                    Per ea quæ diximus, patet responsio ad suprapositas & alias multas objectiones nobis factas à Mahumetanis, & simul collectas ab Ahmedo, qui cùm in multis hallucinetur, in eo etiam turpiter errat, quòd commune Christianorum Orthodoxorum dogma cum peculiaribus quorumdam hæreticorum sententiis confundit. Nam licèt Eutyches & Dioscorus unam tantùm in Christo naturam ex unione divinæ & humanæ conflatam posuerint : Nestorius verò duas personas in eodem constituerit : Severus autem Antiochenus cum Monothelitis, seu Monophisitis, unam tantùm esse in Christo voluntatem asseruerint : Christiani tamen cæteri communiter, unam tantùm in Christo personam divinam, duas verò naturas & duas voluntates & operationes, divinam & humanam firmissimè profitentur. Quamobrem non est, quòd miretur Ahmedus, si idem Christus erat rogans & rogatus : rogabat enim in eo natura & voluntas humana naturam & voluntatem divinam. Quid verò mirum est hoc, cùm David psal. 41. rogaret quodammodò & precaretur se ipsum illis verbis ? Ad me ipsum anima mea conturbata est. Quare tristis es anima mea, & quare conturbas me ? Spera in Deo &c. In nobis etiam crebrò experimur eamdem voluntatem secum ipsam pugnare, seque hortari ac movere ad id, quod ipsemet refugit ac renuit. Idem etiam intellectus hominis cognoscens seipsum, est simul cognoscens & cognitus. Quid ergo mirum, si hoc eveniat in duabus voluntatibus & duobus intellectibus distinctis, quamvis in eodem supposito simul unitis ?
                                                                                                                                                                                                                                    Neque verò hinc sequitur aliquid divina Majestate indignum, quòd nimirùm ea, quæ de humana natura ratione ipsius naturæ predicantur in Christo, tribuantur divinæ naturæ ratione divini suppositi : imò maxima hinc illius erga homines dignatio & pietas manifestè dignoscitur, qui propter æternam eorum salutem, voluit humanitatem illam, quam hypostaticè assumpserat, talia pati ; licèt ipse revera quoad divinitatem nihil pateretur. Quòd si Mahumetanis arduum videtur vel absurdum, quòd talia non quidem Divinitati, ut falsò nobis imponit Ahmedus, sed Deo tribuantur : meminerint magis fortassè indigna illi tribui in Sacris Scripturis, hominum causa : ut patet in Creatione Adæ : & in iis verbis Genes. cap. 5. quæ dicuntur de Deo : Tactus dolore cordis intrinsecùs dixit : Pœnitet me fecisse hominem  : & in iis, quæ Isaiæ cap. 1. dicit Deus ipse Judæis : Kalendas vestras, & solemnitates vestras odivit anima mea : facta sunt mihi molesta : laboravi sustinens  : & cap. 43. Verumtamen servire me fecisti in peccatis tuis : præbuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis. Et alia hujusmodi, quæ videntur prorsùs divina Majestate indigna.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Ita contra nos objicit Adversarius : Necesse est homines præditos intellectu retrahi à propria ipsorum conscientia à cultu illius Dei, quem peperit Maria mulier de genere Adæ : qui moratus est in terra triginta annos, subjectus omnibus humanis necessitatibus cibi ac nutritionis, prosperæ, adversæque valetudinis, timoris, fiduciæ, ignorantiæ, & scientiæ. Non potestis ostendere, quòd toto illo tempore apparuerit ab eo aliquod argumentum divinitatis, neque quòd non fuerit obnoxius omnibus humanis necessitatibus, indigentiæ, solicitudinibus, tentationibus & vicissitudinibus. Deindè post tam longum tempus publicavit id, quod sibi præceptum fuerat à Deo, ostendens se esse Prophetam, & fecit signa & prodigia illustria per virtutem Dei excelsi. Fuerunt autem alii ex Prophetis, qui fecerunt similia miracula, & etiam alia majora. Vixit autem in hoc statu minùs, quàm tres annos : deindè habuit eum finem, quem vos dicitis, asserentes captum fuisse, flagellatum, injuriis affectum, crucifixum & occisum. At estne ullus intellectus capax illius, quod vos dicitis, quòd scilicet Deus passus sit à Servis suis aliquid simile ei, quod vos ab illo toleratum fuisse affirmatis ? (Et paucis interjectis prosequitur.) An verò fuit aliquis, quem invaserit tantus timor, pavor, anxietas, & perturbatio animi ? Et tamen ipse supplicaverit Deo, ut posset liberari ab eo, quod sibi acciderat, quemadmodùm narratur in Euangelio, ipsum de se confessum fuisse. Et quidem invenimus in historiis, quanta passus sit Georgius, unus ex iis, qui professi sunt fidem Christi, per necem, combustionem, & sectionem, itaut nullum hominem audierimus talia passum fuisse. Plurimi etiam ex discipulis ejus atrocia tormenta, & mortem passi sunt, eò quòd reges inimici vellent eos cogere ad deserendam fidem, & amplectendam infidelitatem, quam ipsi profitebantur : & tamen sustinuerunt omnia patienter & constanter, nec fugerunt mortem cùm possent, relinquendo regionem in qua erant, & transeuntes in aliam, seque abscondendo & occultando. Nec aliquid unquam præsetulerunt de timore & pavore, quem ille ostendit : & tamen erant homines sectatores illius : nam allevabat eis id, quod patiebantur, virtus, qua Deus eos roborabat.
                                                                                                                                                                                                                                    Sed respondemus eodem modo, quo superioribus objectis : nimirùm, ideò dici Deum natum ex Virgine Maria, humanis necessitatibus, & vicissitudinibus subjectum, passum, crucifixum, ac mortuum fuisse, quia humanitas illa, cui hæc omnia contigerunt, erat hypostaticè unita cum natura divina : nec tamen divinitas ipsa aliquid ex his patiebatur : neque hinc sequitur aliquid Deo indignum ; immò maxima illius dignatio erga homines dignoscitur, qui propter æternam eorum salutem voluit humanitatem illam, quam hypostaticè assumpserat, talia pati : itaut propter unionem illam personalem, sibi tribuerentur quæcunque homini, vel humanitati illi evenirent, licèt ipse revera nihil pateretur, aut mutaretur. Ita de uno homine, qui duplicem personam, publicam scilicet & privatam sustinet, prædicamus indifferenter ea, quæ conveniunt utrique personæ : imò & de una persona ea, quæ conveniunt alteri, quia scilicet omnes personæ, seu officia sunt in uno eodemque subjecto. Dicimus enim v. g. Ahmedus est Imperator, & Imperator est Ahmedus, quamvis Ahmedus ut Ahmedus non sit Imperator, neque Imperator ut Imperator sit Ahmedus. Ita de eo, qui simul est & Rex & Sacerdos, seu Pontifex, dici potest : Rex offert sacrificium Deo, & Pontifex ducit exercitum contra hostes : ille nimirùm, qui est Rex offert sacrificium, non quatenùs est Rex : sed quatenùs Pontifex : & ille qui est Pontifex ducit exercitum contra hostes, non quatenùs Pontifex sed quatenùs Rex.
                                                                                                                                                                                                                                    Ad illud verò, quod objiciebat Adversarius de timore tàm vehementi, quem Christus ostendit ob propinquam mortem, cùm S. Georgius, aliique quamplures martyres Christi discipuli tantam constantiam in suppliciis, ac nece ipsa præsetulerint : facilè respondetur, Christum ultrò timorem illum & angorem in se admisisse, cùm potuisset ab illo se eximere, & mortem, crucemque effugere. Id patet manifestè, quia Petrum volentem ipsum ab inimicis defendere, prohibuit illis verbis : Mitte gladium tuum in vaginam : nonne possum rogare Patrem meum, & exhibebit mihi modò plusquam duodecim legiones Angelorum ? prætereà qui discipulis suis dabat robur & fortitudinem ad supplicia alacriter perferenda, ut ipsemet in Euangelio promiserat Lucæ cap. 21. illis verbis : Ego dabo vobis os & Sapientiam, cui non poterunt resistere omnes adversarii vestri  : poterat etiam roborare se ipsum, sed non fecit quia noluit : noluit autem, ut magis pro hominum salute pateretur. Quandò autem voluit, robur ostendit, ultrò obviam procedens iis, qui eum comprehensuri adveniebant.
                                                                                                                                                                                                                                    Ad illud, quod addit Adversarius, Christum obnoxium fuisse humanis necessitatibus, ac defectibus, præsertim ignorantiæ & adversæ valetudinis, & prætereà tentationibus Satanæ ; breviter respondeo, eum illis tantùm necessitatibus, vicissitudinibus, & infirmitatibus obnoxium fuisse, quæ communes sunt toti naturæ humanæ generatim sumptæ, non autem iis, quæ reperiuntur in singulis hominibus in particulari : neque quæ culpam propriam, aut intemperantiam, aut defectum virtutis formativæ, aut deordinationem supponunt, cùm esset perfectissimæ constitutionis, & in omnibus rebus suis temperatissimus & ab omni excessu alienissimus. Quæ autem sunt effectus culpæ originalis, omnibusque communes, non autem propriæ ipsius naturæ, Christus, cùm originali culpa careret, non contraxit ex necessitate, sed voluntariè assumpsit, ut pro nobis magis pateretur.
                                                                                                                                                                                                                                    Ignorantia verò in eo nulla propriè fuit, quia ut Deus, omnia sciebat : ut homo autem habebat scientiam infusam rerum omnium, quæ ad ipsius statum, & officium pertinebant, quatenùs erat caput hominum, & Angelorum, rerumque omnium Dominus, & Judex futurus universorum.
                                                                                                                                                                                                                                    Tentationes exteriùs tantùm expertus est à Satana, sed non interiùs à carne, cùm à fomite, seu inclinatione ad culpam esset prorsùs immunis.
                                                                                                                                                                                                                                    Quòd verò dicat, illum per triginta annos nullum argumentum ostendisse divinitatis suæ, falsum prorsùs esse, etiam ex communi sententia ipsorum Mahumetanorum, mox videbimus.
                                                                                                                                                                                                                                    Neque absolutè concedimus aliquem ex Prophetis fecisse miraculum majus miraculis Christi. Quamvis etiamsi id concederemus, nihil faceret contra nos, cùm Christus ipse dixerit Joannis cap. 14. Qui credit in me, signa, quæ ego facio, & ipse faciet, & majora horum faciet. Neque per hoc inferri potest aliquem Christi discipulum illo majorem fuisse : cùm omnia miracula sive parva, sive magna fieri non possint nisi per virtutem Christi.
                                                                                                                                                                                                                                    Sed in sequentibus pleniùs satisfiet his Mahumetanorum objectis, & præsertim circa Christi scientiam, quam in illo rerum omnium fuisse, absque ulla earum ignorantia, Sacræ literæ evidentissimè testantur.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 2.
                                                                                                                                                                                                                                    Argumenta contra Christi divinitatem è Sacris Scripturis à Mahumetanis petita.
                                                                                                                                                                                                                                    Plura congerunt Mahumetani è sacris scripturis, præsertim verò ex Euangelio, contra Christi divinitatem argumenta, quæ ab Ahmedo fusiùs exposita, breviter hìc recensebo.
                                                                                                                                                                                                                                    Primò : Angelus non dixit Mariæ : Ille quem paries, est Creator, & Deus tuus.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo : A propositione, quæ aliquid tacet, vel non affirmat, non posse fieri illationem ad illud absolutè negandum. Hùc accedit, dum Angelus vocat illum Filium Altissimi, etiam Deum, & Creatorem implicitè confiteri. Licèt enim Angelus non dixerit, illum, quem Virgo paritura erat, esse Creatorem, & Deum illius, non tamen sequitur illum non esse talem.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Angelus vocavit eum filium David.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo : revera Christus ut homo fuit filius David : quemadmodùm ut Deus fuit Filius Dei.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Dixit Angelus eum futurum regem super progeniem Jacob, non autem super orbem universum.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo ut suprà. Licèt hoc secundum non dixerit, non tamen negavit, aut proptereà minùs verum censendum est. Prætereà manifestum erat ex Sacris litteris, eum, qui fuisset Rex super progeniem Jacob, nempè Messiam, regnaturum etiam esse super omnes gentes, ut patet ex psalmo 2. Et quemadmodùm referunt Suetonius, Tacitus, & ipse Joseph Hebræus, vulgatum erat hoc per totum Orientem.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Alii vocati sunt filii Dei, nec tamen proptereà fuerunt Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo negando paritatem : nam de Christo habemus aliunde ex sacris litteris esse Filium Dei unicum, & naturalem : alios verò per adoptionem, seu gratiam tantummodò. Hinc est, quòd cùm Filius Dei dicitur de Christo, in textibus Græcis semper ponitur cum articulo ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ . Arabicè الابن & Hebraicè ‏הַבֵּן‎ ut pateat ratione prorsùs diversa, Christum Filium Dei appellari, ac cæteros, qui hoc nomine vocati sunt. Sed de hoc inferiùs redibit sermo.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Christus vocatus fuit à Deo Electus, cùm audita est vox de Cœlo à Joanne in Jordane : Hic est Filius meus dilectus, quem elegi. Sed electus, est quid passivum, & ostendit rem creatam : ergo Christus non est Deus, sed servus Dei.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Apud omnes Euangelistas haberi non, quem elegi  : sed, in quo mihi benè complacui. Verùm concedimus & nos Christum à Deo electum fuisse, non quoad divinitatem, sed quoad humanitatem.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Christus eguit baptismate Joannis : ergo non fuit Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Christum non eguisse baptismate Joannis, sed spontè illum suscepisse, ut ostenderet perfectissimæ humilitatis exemplum, & ob alias causas sibi notas.
                                                                                                                                                                                                                                    VII. Joannes vir tantus apud Deum, & prædicatus à Christo excellentissimus omnium prophetarum ; & qui audierat in Jordane vocem cœlitus delapsam, dubitat de Christo, quis sit.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Non potuisse Joannem dubitare quis esset Christus, cùm audisset è Cœlo vocem illam Dei : Hic est Filius meus dilectus  : ut supponit etiam Adversarius ; & id constat ex aliis quoque Euangelii locis : sed voluisse discipulos suos testes esse oculatos divinitatis illius. Itaque missio illa & interrogatio discipulorum Joannis non fuit propter Joannem, sed propter discipulos ejus, qui de Christi divinitate fortassè ambigebant.
                                                                                                                                                                                                                                    VIII. Christus non respondit Joanni, se esse Deum, vel Dominum, vel Creatorem : imò præmonuit discipulos ejus ne errarent, & scandalum paterentur in persona sua.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Ea quæ Christus fecit coram discipulis Joannis, satis ostendere, illum fuisse Deum, Dominum, & Creatorem. Neque verò ex eo, quòd Christus non dixerit hoc, proptereà negavit : & aliundè habemus illum talem fuisse ex verbis ipsius. Eorum verò verborum : Et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me, non est sensus : Beatus qui non erraverit in æstimando me Deum, vel Creatorem : sed omninò oppositus : nimirùm. Beatus, qui videns me ita humilem, & abjectum, non despexerit me, neque crediderit me non esse verum Messiam, Deum scilicet simul & hominem. Hunc sensum exigit naturaliter locus ille : & ita semper intellectus & expositus fuit à Doctoribus Christianis.
                                                                                                                                                                                                                                    IX. Joannes nihil dixit in laudem Christi, quod excedat consuetudinem etiam superiorum erga inferiores. Contrà verò Christus non minùs honorificè locutus est de Joanne, quàm Joannes de Christo.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Falsum hoc esse omninò, ut patet ex ipsis Euangelii verbis. Christus enim dixit de Joanne ; inter natos mulierum non surrexisse majorem illo : & prætereà appellavit eum Prophetam, & plusquam Prophetam : & denique affirmavit eum esse Angelum, seu nuncium suum, qui viam antè se erat præparaturus : per quod sine dubio ostendit, se esse illo longè superiorem. At Joannes dixit de Christo, esse Agnum Dei, qui tollebat peccata mundi : tollere autem peccata est proprium Dei. Prætereà vocavit illum Filium Dei, affirmans eum fortiorem esse se, factum ante se, & fuisse priorem se. Quæ ultima verba non obscurè indicant illum esse Deum : nam Christus conceptus fuit sex menses post Joannem : ergo non potuit esse ut homo prior Joanne, neque factus, i. genitus, ante illum. Asseruit prætereà, se non esse dignum, qui procumbens solveret corrigiam calceamentorum ejus : & alia hujusmodi. Verùm quidquid dixerit vel Joannes de Christo, vel Christus de Joanne, non excludit id, quod non dixit, & aliundè manifestè habetur.
                                                                                                                                                                                                                                    X. Christiani dicunt, Christum descendisse de Cœlo, ut salvaret homines, & tolleret peccatum, & alligaret Satanam. At nihil horum videmus factum.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hæc omnia à Christianis ex sacrarum scripturarum testimonio credi, & affirmari. Nam quòd Christus è Cœlo descenderit, ipsemet de se testatus est apud Joannem dicens : Descendi de Cœlo, non ut faciam voluntatem meam ; & nemo ascendit in Cœlum, nisi qui descendit de Cœlo, filius hominis, qui est in Cœlo. Quòd attulerit salutem hominibus, dixit Angelus, Matthæi cap. 1. Ipse enim salvum faciet populum suum à peccatis eorum  : & proptereà Jesus, i. Salvator seu salus appellatus fuit. Quòd tolleret peccata, dixit Joannes Baptista illis verbis : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Quòd alligaverit Satanam, i. represserit vires ejus, & potentiam : patet ex parabola illa apud Matth. cap. 12. Si autem ego in Spiritu Dei ejicio Dæmones, igitur pervenit in vos regnum Dei. Aut quomodò potest quisquam intrare in domum fortis, & vasa ejus diripere, nisi priùs alligaverit fortem ? & tum domum illius diripiet. At enim non videmus hanc salutem : & Satanas solutus & violentus est ut priùs, & peccata non cessaverunt. R. hanc salutem esse Spiritualem, neque oculis corporeis videri ; sitamque esse in emundatione animæ à peccatis, in acquisitione divinæ gratiæ & gloriæ æternæ : quæ omnia Christus confert, legem ac præcepta sua servare volentibus. Satanas porrò non ita alligatus est, ut nullam ampliùs habeat facultatem homines tentandi. Sed est sicut canis ligatus, qui latratibus suis minatur, & territat transeuntes : non tamen mordere potest, nisi se se illi ultrò offerentes. Non potest autem negari, post Christi adventum, Dæmonis vires valdè defecisse, illiusque tyrannicum regnum imminutum fuisse, verosque Christi fideles magnam gratiam experiri, ad Satanæ illecebras rejiciendas, & conatus evincendos : licèt fortassè Dæmones vehementiùs illos, quàm cæteras gentes aggrediantur : quia nimirùm hos suos hostes agnoscunt : illas verò, tanquam jam sui Juris, quietiùs vivere sinant, nec multùm curent, si moralibus quibusdam virtutibus floreant : hæ siquidem sine fide Christi ad salutem æternam nihil prosunt. Denique abstulit peccata mundi, primò quia per baptismi Sacramentum, omnes homines ab originali culpa emundantur : & per Sacramentum pœnitentiæ ab actualibus peccatis expiantur.
                                                                                                                                                                                                                                    II. quia post Christi adventum, per idololatriæ abolitionem, & veræ fidei propagationem plurima peccata cessaverunt.
                                                                                                                                                                                                                                    III. quia abstulit debitum pœnæ peccati ; quæ etiam justos amplectebatur, impediens eos ab ingressu in Cœlum, & ab æterna beatitudine perfruenda.
                                                                                                                                                                                                                                    XI. Christus usque ad annum trigesimum ita vixit, ut à cæteris hominibus non distingueretur. Ubi verò post annum trigesimum cœpit legem suam promulgare, licèt multa signa ediderit, non tamen talia fuerunt, ut probarent illum esse Deum : cùm plures Prophetæ similia, atque etiam majora patraverint.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Falsum prorsùs esse, Christum usque ad annum trigesimum nihil habuisse peculiare à cæteris hominibus. Nam præter admirabilem illius conceptionem, plenamque prodigiis nativitatem (quæ duo Mahumetani nobiscum fatentur), stella etiam mirabilis illum infantem honoravit, atque ad eum adorandum orientales Reges adduxit, qui humi prostrati, pretiosa illi munera obtulerunt. Prætereà dum in templum post quadragesimum à Nativitate diem deferretur, à Simeone justo, & aliis, tanquam verus Messias, & Salvator agnitus, & cum veneratione exceptus est. Duodennis verò in eodem Templo in medio Doctorum, cœlestem divinamque Sapientiam demonstravit. Mahumetani plura referunt miracula ac prodigia ab illo ante annum trigesimum, & præsertim in adolescentia patrata. Post annum verò trigesimum quamvis non fecerit quædam ex prodigiis, quæ de Moyse, & aliis præcedentibus prophetis referuntur, quia scilicet nulla erat causa ea faciendi, talia tamen ac tanta edidit miracula, quæ satis essent ad testandam illius divinitatem. Alioquin petemus à Mahumetanis, cur Mahumetus cùm & Moyse, & Christo, & cæteris Prophetis major ab eis habeatur ; nullum mortuum suscitaverit, nullum verè cæcum illuminaverit ; nunquam mare per medium sciderit : nunquam flumina imperio suo regredi coegerit. Cur etiam usque ad annum circiter quadragesimum, juxta legitimas eorum historias, non solùm nihil miri gesserit, sed peccator etiam, & idolorum cultor perseveraverit ?
                                                                                                                                                                                                                                    XII. Si Christus Deus erat, cur coram eo non trepidabant montes ? Cur non retrocedebant maria ac flumina ? Cur non incedebat supra dorsum aeris, & super pennas ventorum ? cur etiam non incendebat igne, sicut Elias, adversarios suos ?
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hæc non convenisse statui illi, in quo divina natura unita cum humana cupiebat homines ad sese allicere, non terrere ; eosque humilitatem, patientiam, ac modestiam docere, non potentiam ac majestatem præseferre. Cæterùm poterat super aerem ac ventos ambulare, qui super undas maris incessit : poterat efficere, ut flumina ac maria retrocederent, qui imperavit ventis ac mari, & eorum impetus ac furores voce sedavit : poterat adversarios igne cœlesti consumere, qui armatam cohortem, dicendo tantummodò : Ego sum, in dorsa prostravit ; & qui Petrum pro se pugnare volentem, cohibuit dicens : Nonne possum rogare Patrem meum, & exhibebit mihi modò plusquàm duodecim legiones Angelorum ?
                                                                                                                                                                                                                                    §. 3.
                                                                                                                                                                                                                                    Argumenta alia contra Christi divinitatem è Sacris Literis à Mahumetanis petita.
                                                                                                                                                                                                                                    Multa alia congerunt Mahumetani è Sacris Scripturis argumenta contra Christi divinitatem, quæ etiam Ariani adversus Catholicos disserentes usurpabant. Sed nullum eorum est contra nos, qui distinguimus in Christo duplicem naturam, divinam scilicet & humanam ; & fatemur sacras literas aliquandò loqui de Christo ut de Deo, aliquandò ut de homine. Libet tamen non nulla ex his in medium proferre, verbis ipsis Ahmedi filii Abdolhalimi, præsertim cùm potiùs faciant pro nobis quàm contra nos.
                                                                                                                                                                                                                                    I.  Sæpè Christus rogavit Deum, ut cùm Lazarum resuscitavit : cùm esset in Cruce : cùm oraret in horto : & alibi. At non potest Deus orare vel rogare aliquem.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hæc fecisse Christum non ut Deum, sed ut hominem.
                                                                                                                                                                                                                                    II.  Dixit Christus : Pater major me est : & à me non possum facere quidquam.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hæc etiam Christum dixisse de se quatenùs homo erat, non verò Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    III.  Dixit etiam Christus, Deus non generat, neque generatur : neque comedit, neque bibit, neque dormit ; neque vidit eum unquam ulla creaturarum suarum : neque videt eum ullus, quin moriatur.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Falsò allegari verba prædicta ex Euangelio tanquam à Christo prolata, cùm sint confarcinata partim ex Alcorano, partim ex nonnullis sacrarum scripturarum sententiis. Sed quamvis omnia vera essent, non tamen probarent Christum non esse Deum. Licèt enim genitus fuerit ex Virgine, & comederit, & biberit, & dormierit, & visus fuerit à suis creaturis, absque eo quòd ulla earum moreretur : hæc tamen omnia illi convenerunt non ut Deo, sed ut Homini. Quamvis etiam ut Deus à Patre genitus fuerit ante omnia sæcula, eo modo, quo superiùs explicavimus, non quem intendit Alcoranus, dum negat Deum generare aut generari, quia nimirùm Deus non habet uxorem, neque indiget successore.
                                                                                                                                                                                                                                    IV.  Dixit etiam Deus Altissimus in Euangelio Joannis : Utique vos cùm exaltaveritis Filium hominis, tunc cognoscetis, quia ego sum : & à me ipso nihil facio : sed omnia facio sicut docuit me Pater meus.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hunc locum ostendere Christi divinitatem : nemo enim verè dicere potest, Ego sum, seu ut habent Arabica ab Ahmedo allegata اني انا هو certè ego, ego ipse, nisi Deus, prout Deus ipse de se ad Moysem locutus est : Ego sum qui sum. Arabes etiam pro هو ipse, intelligunt absolutè Deum  : & in suis precibus sexcenties repetunt هو هو هو ipse, ipse, ipse, usque ad spumam ex ore effundendam. Miror verò Ahmedum asserere supradicta verba prolata fuisse à تعالي i. Altissimo, i. Deo (est enim unum ex nominibus veri Dei tàm apud Arabes, quàm apud Hebræos) cùm dicta fuerint ab ipso Christo. Sed solent Arabes omnia verba sacrorum librorum, à quocunque tandem dicta sint, dum ea allegant, Deo tribuere ; per quod fatetur Ahmedus Euangelium Joannis esse librum sacrum, & traditum à Deo. Neque obstant verba sequentia : & à me ipso facio nihil : sed sicut docuit me Pater, hæc loquor (ita enim habetur in Euangelio). Nam Christus etiam ut Deus nihil facit à semetipso, quia accipit suum esse & operari à Patre, à quo gignitur ac procedit. Et ideò Christus ipse dixit in eodem Joannis Euangelio cap. 5. Non potest filius à se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem : quæcunque enim ille fecerit, hæc & filius similiter facit. Quibus verbis Christi divinitas manifestissimè ostenditur.
                                                                                                                                                                                                                                    V.  Et dixit Joannes : Sicut Pater habet vitam in semetipso, ita dedit filio habere vitam in semetipso. Atqui ille, cui aliquid datur, opponitur danti sine dubio, sicut agens patienti.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Hunc locum esse contra adversarios, & ostendere apertè Christum esse Deum, dum affirmat illum habere vitam in semetipso, sicut habet Pater. Neque obstat quòd dicatur, Patrem hoc illi dedisse : non enim dedit per creationem (hoc enim repugnat, cùm nulla creatura possit habere vitam in semetipsa, sicut habet Deus) sed per æternam generationem. Et licèt etiam hoc modo sit oppositio inter generantem & genitum, hæc tamen non tollit, quin filius sit verè Deus, & ejusdem naturæ cum Patre : quemadmodùm etiam in naturalibus oppositio, seu relatio inter Patrem & filium non obstat, quin filius sit ejusdem naturæ cum patre ; quamvis comparatio adæquatè non militat, quia inter Patrem & Filium in humanis est una natura specificè, non numericè, in divinis autem est numericè.
                                                                                                                                                                                                                                    VI.  Et dixit David in psalmo 110. Dixit Dominus Domino meo. Juxta originem hebraicam : Sede ad dexteram meam, donec ponam inimicos tuos scabellum pedibus tuis. Ex quibus verbis conatur probare Ahmedus, Christum, de quo David loquitur hìc, non esse Deum : quia quamvis dicatur Dominus, habet tamen Dominum majorem se, qui dat ei omnia, quæ in hoc psalmo illi tribuuntur ; in quo etiam vocatur Sacerdos  ; & juxta quamdam versionem allegatam etiam à S. Epiphanio, Puer  : quæ nomina Deo minimè conveniunt.
                                                                                                                                                                                                                                    R. Benè se habere, quòd Mahumetani cum Christianis & sapientioribus Hebræis sentiant, psalmum illum loqui de Christo : Sed ita tamen de eo loquitur, ut simul Deum & hominem esse illum ostendat. Deum quidem, cùm Dominum appellat, & sedere à dextris Dei, & genitum esse à Deo in splendoribus sanctitatis ante luciferum, idest ab æterno (hoc enim significant hi modi loquendi in sacris litteris : ante luciferum, ante solem, ante lunam, antequam crearetur terra & orbis &c.) affirmat. Porrò si est genitus à Deo ex utero, idest ex intellectu, qui uteri nomine Hebraicè significatur, non potest esse nisi Deus ; cùm generatio sit origo, seu emanatio viventis à vivente in similitudinem naturæ. Hominem autem demonstrat, cùm vocat eum sacerdotem, & asserit eum bibiturum de torrente in via, & alia hujusmodi, quæ divinæ naturæ non possunt convenire. Non est hìc prætereundum, David vocare Christum Dominum suum  : quod non faceret, præsertim dum loquitur de illo sociatim cum Deo, nisi agnosceret ipsum etiam esse Deum, eò magis quò Christus erat ejus filius, & per consequens minor illo. Hoc argumento usus est ipse Christus contra Judæos, ad probandam divinitatem suam, apud S. Matthæum cap. 22. Itaque Adversarius hanc Davidis auctoritatem pro se allegando, suo se gladio jugulavit.
                                                                                                                                                                                                                                    VII.  Dixit Simon Petrus Princeps Apostolorum in 2. cap. Actuum eorumdem : O viri Israelitæ scitote, quòd Deus constituit Jesum, quem occidistis, Dominum & Messiam. At ille, qui constituitur, est creatus & factus. Nec refert, quòd vocetur Dominus : nam & Joseph in psalmis dicitur Dominus, verbis illis : Constituit eum dominum domus suæ.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo, hoc ipsum, quòd Deus constituit Jesum Dominum & Messiam, esse argumentum evidens divinitatis ejus. Nam titulus Domini, qui hoc loco Arabicè est ربّ non tribuitur, quandò ponitur absolutè, in sacris literis nisi soli Deo. Concedimus igitur, Christum quatenùs homo erat, constitutum fuisse à Deo Messiam & Dominum, sed ratione adjunctæ divinitatis, itaut supremum Domini nomen, quod Christo competebat tantummodò ut Deo, communicatum fuerit etiam ipsius humanitati ob unionem hypostaticam, per quam unius naturæ idiomata de altera prædicantur. Exemplum Joseph non est ad rem : non enim constitutus fuit à Deo absolutè Dominus, sed à Pharaone dominus domus suæ : neque Arabicè scribitur ربّ  : sed سيد  : quod nomen competit cuilibet homini, etiam inferioris conditionis.
                                                                                                                                                                                                                                    VIII.  Et dixit David in psalmo. 8. alloquens Deum, & encomia texens de Christo : Quis est vir ille, cujus memor fuisti : & homo ille, cui imperium dedisti, & posuisti eum paulò inferiorem Angelis & induisti eum gloria & honore ? Et in psal. 2. dixit : Dominus dixit ad me : filius meus es tu, & ego hodiè genui te. Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam. Cùm autem dicat, genui te ; ostendit illum esse recentem ac novum, non antiquum & æternum : atqui omne novum est creatum. Deindè confirmat hoc, dum dicit hodiè ; & limitavit ad hodiè nativitatem ejus, tollens per hoc dubitationem, quòd ipse fuisset ante hodiè. Cùm verò dixit : Postula à me, & dabo tibi : ostendit opus esse illi postulatione, & indigere, ut ei detur.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo benè esse, quòd Mahumetani sentiant nobiscum prædictos psalmos loqui de Christo. Porrò ea quæ in illis habentur partim respiciunt Christum ut hominem, ut cùm dicitur Minuisti eum paulò minùs ab Angelis  : revera enim natura humana in Christo inferior est natura Angelica. Et in illis verbis : Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam. Partim verò respiciunt tantùm divinitatem : ut Filius meus es tu, ego hodiè genui te  : ibi enim, hodiè, ponitur pro æternitate, quæ est simul tota præsens, nec habet heri , aut cras. Quædam denique ita referuntur ad humanitatem, ut non conveniant illi, nisi ratione hypostaticæ unionis cum divinitate : ut omnia subjecisti sub pedibus ejus  : atque etiam illa : dabo tibi gentes hæreditatem tuam.
                                                                                                                                                                                                                                    Deindè objicit sibi ipsi Adversarius loca quædam scripturarum, quæ Christiani pro Christi divinitate proferre consueverant, eademque dissolvere licèt frustrà, conatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Primus locus est, quòd Christus sæpè vocat Deum patrem suum, per quod ostendit se esse Filium Dei. Et respondet primò, etiam amicos in usu consueto loquendi vocari filios 2. Deum in Pentateucho appellasse Israelem filium suum primogenitum : & Davidem in psalmis filium suum, & dilectum suum : & Christum in Euangelio dixisse Apostolis : Ascendo ad Patrem meum, & Patrem vestrum, vocans Apostolos filios Dei. Ergo per hoc quòd Christus vocetur Filius Dei, non probatur esse Deus : alioquin supradicti omnes fuissent Dii.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Christus aliquandò fecit miracula tanquam ex propria auctoritate, absque eo, quòd preces præmitteret, aut invocationem Dei : per quod videtur declarasse, se esse Deum. Sed respondet, etiam Elisæum mundasse Naaman Syrum à lepra, absque eo, quòd preces præmitteret, aut Deo supplicaret. Et prætereà Christum non semel antequam miracula faceret, preces ad Deum fudisse.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Christus peccata dimittebat, quod est proprium solius Dei. Respondet etiam Angelos dimittere peccata, cùm Deus dixerit Moysi : Egredere tu & populus tuus, quem eduxisti de Ægypto : & ego ponam vobiscum Angelum, qui dimittat peccata vestra.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Christus appellatur Dominus, qui titulus videtur convenire soli Deo. Respondet, Loth in Pentateucho vocasse Dominos duos Angelos : & prætereà Joseph, & alios homines in sacris scripturis Dominos appellari.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Christus appellatur Deus apud Isaiam præsertim, dum dicitur Emmanuel , idest nobiscum Deus. Respondet primò Christum appellari Emmanuel, eodem modo, quo multi illustres viri eodem nomine vocantur. 2. etiam Moysem in Pentateucho vocari Deum Pharaonis. Et de Judicibus David scriptum esse : Ego dixi : dii estis.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Christus dixit in Euangelio : Ego & Pater meus unum sumus : & qui videt me, videt & Patrem meum.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondet, etiam legatum alicujus Principis dicere : Ego & qui misit me unum sumus : & procuratorem : ego, & qui constituit me procuratorem, unum sumus : quia scilicet in eo quòd præstat, tenet locum, & exercet vices illius. Verba autem illa, qui videt me, videt & Patrem meum, idem valere ac : qui ex vobis recipit præceptum Dei, recipit præceptum meum.
                                                                                                                                                                                                                                    VII. Christus dixit : Antequam Abraham fieret, ego sum  : at non potuit esse ante Abraham, nisi ratione divinitatis. Respondet satis insulsè, etiam Salomonem in lib. Sapientiæ dixisse : Ego sum ante mundum, & eram cum Deo, quandò extendebat terram. Et David etiam dicere in psalmis : Memor fui tui ab initio. Deindè recoquit crambem circa illud nomen Emmanuel, his verbis. Æquum est, ut hoc nomen Emmanuel, postquam inditum fuit Christo, significet ipsum enunciasse de se : Deus noster nobiscum : nimirùm, quòd Deus erat cum eo, & cum populo ejus auxiliator, & defensor. Patet hoc ex eo, quòd vos vocamini eo nomine. Quòd si significaret id, quod vos vultis, nulli liceret eo appellari, quemadmodùm nulli fas est nominari Christum, cùm sit proprium & peculiare ipsius.
                                                                                                                                                                                                                                    VIII. Discipuli Christi operati sunt miracula in nomine ejus : quod arguit, illum fuisse Deum. Ad hoc ita respondet : Jam dixit. Deus gloriosissimus Joanni filio Zachariæ : roboravi te Spiritu Sancto ; & virtute Eliæ : & hæc erat virtus operandi miracula : & retulit virtutem ad Eliam. Quòd si vos putatis Christum esse Deum, quia facta sunt miracula in nomine ejus, in quo differetis ab eo, qui dicat Eliam esse Deum ob eandem rationem ?
                                                                                                                                                                                                                                    IX. Per Christi crucem mortuus suscitatus fuit, cùm illi admotus fuisset : quod argumentum est, illum esse Deum. Respondet, haberi etiam in libro Regum, hominem mortuum ad vitam rediisse, cùm tetigisset ossa Elisæi.
                                                                                                                                                                                                                                    X. Christus conceptus, & natus fuit ex Virgine sine opera viri : quod argumentum magnum videtur illius divinitatis. Respondet, in hoc potiùs apparere potentiam Creatoris, quàm Christi divinitatem. Prætereà majus miraculum fuit, Evam creari ex masculo sine fœmina : & Adam creari ex pulvere, quàm aliquem nasci de Virgine.
                                                                                                                                                                                                                                    Postremò regrediens ad primum locum, probare contendit, ex nomine filii non posse deduci Christum esse Deum ; cùm Christus ipse interrogatus à discipulis de die Judicii, responderit, diem illam neminem nosse, neque Angelos in Cœlo, neque etiam Filium, sed solum Patrem. Et hoc est , (inquit) testimonium apertissimum, quod ipse nesciat omnia quæ scit Deus. Nam si esset Deus, sciret id, quod scit Deus de omnibus rebus.
                                                                                                                                                                                                                                    Ut ad singula respondeam : primò dico nomen Filii Dei in Christo importare absolutè divinitatem ex rationibus superiùs allatis, & infrà afferendis.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Christum miracula quædam patrasse præmissis precibus ad Deum, ut se hominem ostenderet : quædam verò absoluto imperio, & auctoritate propria fecisse, ut manifestaret, se esse Deum. De Elisæo, non constat nullas illum preces, saltem mentales, ante Naamani curationem præmisisse, sed non potest dici, illum solo imperio Naamanum curasse, cùm præceperit ei, ut lavaretur septies in Jordane, per quod posset à lepra mundari. Et licèt non repugnet sanctos viros miracula aliqua sine præviis precibus, solo vocis imperio, patrare, certum tamen est id non proprio nomine & auctoritate facere, sed ex beneplacito & auctoritate Dei.
                                                                                                                                                                                                                                    Ex modo autem, quo Christus miracula patrabat, patet discrimen inter ipsum & alios sanctos, in miraculis solo imperio faciendis.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Ex eo quòd Christus remitteret peccata, illius divinitas convenientissimè comprobatur. Nam Judæi ipsi doctiores, quales erant Scribæ & Pharisæi, id confessi sunt verbis illis : Quis est hic, qui etiam peccata dimittit ? Quis potest remittere peccata, nisi solus Deus ? Et ratio est manifesta, quia nullus inferior potest injuriam superiori factam condonare, cùm nullum habeat jus in superiorem. Verum quidem est hanc potestatem habuisse Christum non solùm ut Deum, sed etiam ut Hominem ; Sed ut Homo habuit à Deo communicatam ratione divinitatis unitæ, cum potestate eam aliis communicandi, sicut communicavit Apostolis, & Sacerdotibus novæ legis. Fallitur verò Ahmedus, dum scribit, Angelum datum fuisse à Deo Israelitis, qui eorum peccata dimitteret. Oppositum prorsùs est : ita enim in Originali Hebræo legimus Exodi cap. 23. Ecce ego mitto Angelum meum coram te, ut custodiat te in via, & introducat te in locum, quem præparavi : observa te à facie ejus, & audi vocem ejus : ne sis rebellis in eum, quia non parcet prævaricationi vestræ. Et eodem modo legunt omnes translationes. Et profectò nullibi in Scripturis sacris invenimus aliquem absolutè remisisse peccata, nisi Deum & Christum : homines autem non nisi ex parte Dei, ut cùm dixit Nathan Davidi : Dominus transtulit peccatum tuum.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Ex titulo Domini, Arabicè الربّ optimè probatur Christi divinitas. Nam, ut suprà diximus, hoc nomen absolutè positum, ut fatentur etiam Doctores Mahumetani, soli Deo convenit : unitum autem cum aliis rebus, sæpè nihil valdè dignum sonat, sicut ربّ البيت Dominus Domus, quo nomine vocatus fuit Joseph, & vocatur etiam quicumque habet curam domus, diciturque Græcè οἰκονόμος  : Angeli verò vocati sunt à Lot non domini simpliciter, sed domini mei, & domine mi. Nihilominùs concedimus Angelos aliquandò in scripturis vocari absolutè Dominos, imò nomine ipso proprio unius Dei ‏יהוה‎ nuncupari, sed quatenùs tantùm gerunt personam ipsius Dei. Atqui nullus homo in scripturis invenitur gessisse personam Dei, itaut dixerit : Ego sum Deus, vel Dominus, sicut legimus Angelos non semel dixisse. Soli Christo tribuitur titulus Domini & Dei, quia revera talis erat propter divinam naturam.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Titulus etiam Dei in scripturis Christo tributus, ostendit illum fuisse Deum. Nec obstat, quòd alii etiam Dei nomine appellentur : nam nunquam id absolutè sit, sed cum talibus circumstantiis, ut intelligatur non esse sermonem de vera divinitate. Ita Deus dixit Moysi : Ecce constitui te Deum Pharaonis  : limitans nomen Dei in Moyse ad solum Pharaonem : cùmque talis constitueretur à Deo, constat non potuisse esse verum Deum. Porrò notandum est, inter alia Dei nomina unum esse ‏אלהים‎, quod significat Deum, Deos, Angelos, Judices, Principes. Et ideò tribuitur tàm Deo vero, quàm Angelis, & hominibus : & hoc nomine vocatus est Moyses, & Judices Davidis, & alii. Quædam verò sunt nomina, quæ non nisi uni veroque Deo tribuuntur, ut ‏יָהּ יְהוָה אֵל‎  : & hæc etiam Christo tribui reperimus. Quare fallitur Ahmedus, dum putat per nomen Emmanuel significari hominem principem & illustrem. Ridiculum verò se ostendit, dum vult Christum hoc nomine vocatum fuisse, quia dicturus erat hominibus : Deus est mecum, & vobiscum : sicut ridiculum esset asserere, Christum vocandum fuisse Jesum, seu Salvatorem, quia dicturus erat hominibus, Deus salvabit vos. Porrò Christiani imponunt nomen Emmanuelis aliis hominibus, non autem Christi, quia illud ut nomen proprium, quòd liberè possit cuique imponi, usu communi receptum fuit : hoc autem est agnomen summæ dignitatis, & supremi honoris, non solùm apud Christianos, sed etiam apud Hebræos & Mahumetanos, inter quos nullus audet eo appellari.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Per ea verba Christi : Qui videt me, videt & Patrem meum : & : ego & Pater unum sumus  : Luculenter probatur Christum esse Deum, & æqualem Patri. Et quantum ad prima verba, insulsa prorsùs est explicatio Ahmedi, nimirùm : Qui recipit præceptum meum recipit præceptum Dei : vel ; Qui videt opera, quæ ego facio, videt opera Patris mei. Nam Christus ipse apertè ostendit, se loqui de identitate sua in essentia cum Patre, dum addidit ; Non creditis quia ego in Patre, & Pater in me est ? Et quia Apostoli hoc videre non poterant, sed credere debebant, ideò subdit : Alioquin propter opera ipsa credite. Credite, scilicet, me esse Deum, ut est Pater, propter opera, quæ facio : non enim potest ea facere nisi Deus. Multò magis probant Christum esse Deum verba illa : Ego & Pater unum sumus  : & ita intellexerunt ea Judæi ipsi, qui proptereà insano zelo adacti, sustulerunt lapides, ut lapidarent eum  : ut habetur Joan. cap. 10. Et reddentes rationem dixerunt. De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia : & quia tu homo cùm sis, facis te ipsum Deum. Neque Christus negavit se esse talem : neque respondit : Non dixi me esse Deum : vel ego non sum Deus : sed, Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi : si autem facio, & si mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis, quia Pater in me est, & ego in Patre. Porrò etiamsi concederemus Ahmedo, morem loquendi inter homines, ut v. g. procurator Petri dicat : Ego & Petrus unum sumus. Et amicus dicat de alio amico : Ego & amicus meus unum sumus : hic tamen loquendi modus non usurpatur inter valdè dispares : neque præco Regis dicet : Ego & Rex unum sumus : imò ne Legatus quidem Pontificis, licèt plenissima fultus auctoritate, dicet unquam : Ego & Pontifex unum sumus. Multò minùs conveniet homini, imò & Angelo dicere : Ego & Deus unum sumus : vel : qui videt me, videt Deum. Quare fateatur adversarius, his loquendi modis manifestissimè ostendi, Christum esse Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    VII. Verba à Christo prolata : Antequam Abraham fieret ego sum  : vel ut citat Ahmedus : Ego sum ante Abraham  : sunt unum ex potissimis testimoniis divinitatis Christi : itaut Judæi ipsi ex illis deduxerint, Christum affirmare se esse Deum : & proptereà tanquam blasphemum illum falsò existimantes, sustulerint lapides, ut jacerent in eum. Nullo enim modo poterat verè dicere Christus, se fuisse ante Abraham, qui minor natu quinquaginta annis erat, nisi esset Deus : aliter enim quomodò esse poterat, antequam Abraham fieret ? Et notandum est, quòd non dixit : Antequam Abraham fieret, ego factus sum, vel ego fui, vel ego eram : sed, ego sum  : per quod propriè ostendit se esse Deum, qui solus dicere potest, ego sum, sicut dixit Moysi : Ego sum qui sum, & sum misit me ad vos  : Græcè : ὁ ὢν Arabicè الكاين vel هو  : Ridiculum verò est effugium Adversarii, dum tribuit Salomoni de se ipso, id quod Salomon dixit de Sapientia æterna, quæ est ipsum Verbum, seu Filius Dei, ut patet ex cap. 8. Proverbiorum Salomonis. Verba verò David ex psalmo 77. non faciunt ad rem : legimus enim ibi Hebraicè : Commemorabo ab initio mirabilia tua, & meditabor in omni opere tuo. Non potest autem, ab initio referri ad, Commemorabo, quod respicit tempus futurum : sed ad, mirabilia tua ; ut sensus sit : Commemorabo mirabilia tua, recolens ea ab initio ipsorum. Huc accedit, ab initio, Hebraicè ‏מִקֶּדֶ֭ם‎ non semper significare ab æterno, sed à quocumque principio alicujus temporis determinati.
                                                                                                                                                                                                                                    VIII. Magnum etiam est argumentum divinitatis Christi, quòd in nomine ipsius, discipuli & asseclæ ejus miracula patrarent : nemo enim in Scripturis Sacris invenitur fecisse miracula in nomine ullius, quàm Dei. Ineptissimum verò est exemplum, seu probatio, quam affert Ahmedus ex Joanne filio Zachariæ : quasi verò habere à Deo Spiritum & virtutem Eliæ, seu similem illi, quam habuit Elias, esset idem, ac facere miracula in nomine Eliæ. Prætereà ex Euangelio habemus, Joannem nullum fecisse miraculum, nec unquam legimus ab eo invocatum fuisse Eliam.
                                                                                                                                                                                                                                    IX. Fatemur etiam nos, suscitationem mortui per contactum Crucis Christi, non esse argumentum sufficiens ad probandam ejus divinitatem : sed non desunt alia plura, quæ eam sufficienter probent.
                                                                                                                                                                                                                                    X. Quòd Christus conceptus & natus fuerit ex Virgine sine opera viri ; est argumentum non quidem certum, sed satis validum divinitatis ejus. Etenim tàm novum nativitatis genus non videtur convenire puræ creaturæ. Utrum verò mirabilior fuerit ortus Christi ex Virgine, an creatio Adæ ex terra, vel Evæ ex viro sine muliere, nolo hìc exquirere, neque decidere : puto tamen, Christum in hoc Adam & Evam longè superasse.
                                                                                                                                                                                                                                    Postremò ad id, quod objicitur ex cap. 13. Marci, filium, nempè Christum, nescire diem & horam supremi Judicii, sed solum Patrem : respondeo, Filium eo loco, cùm sit indifferens ad Filium Dei, & Filium hominis, posse accipi pro Christo, ut homine : ut homo autem potest nescire diem & horam Judicii, quamvis ut Deus sciat omnia, quæ scit Pater, cùm una eademque sit utriusque scientia. Nonnulli ita explicant verba Christi, ut hoc loco, nescire sit ita scire, ut nulli velit vel debeat revelare. Et ita licèt humanitas Christi, & fortassè etiam Angeli sciant illum diem, non tamen possunt illum hominibus manifestare : & ideò respectu eorum idem est, ac si nescirent. Porrò nisi ex aliis Scripturis certam haberemus Christi divinitatem, posset hìc aliquis fortassè de illa ambigere. Quamobrem debemus accipere hunc locum tamquam unum ex iis, quæ Arabicè dicuntur متشابهة idest assimilata, nempè obscuriora, & interpretationis egentia, cujusmodi in sacris literis non pauca reperiuntur, in quorum nonnullis ipsi Deo alicujus rei notitia videtur denegari ; ut quandò idem Deus dixit Gen. cap. 18. Clamor Sodomorum, vel Gomorræ multiplicatus est. Descendam, & videbo, utrum clamorem, qui venit ad me, opere compleverint, an non est ita, ut sciam. Et cùm ibidem cap. 11. dicitur : Descendit autem Dominus, ut videret civitatem & turrim, quam ædificabant filii Adam. Possunt tamen prædicta Euangelii verba etiam hoc modo exponi. Cùm Christus, etiam ut Deus, nullam habeat scientiam, nisi scientiam Patris ; verè dici potest, solum Patrem scire diem Judicii, quatenùs Pater est fons scientiæ divinæ, quam communicat Filio. Et ideò alibi dixit Christus : Mea doctrina non est mea, sed ejus, qui misit me. Ubi doctrinam suam dixit non esse suam, quia, ut exponit S. Augustinus ; quæ est doctrina Patris, nisi Verbum Patris ? Ipse ergo Christus doctrina Patris, si Verbum Patris. Sed quia Verbum non potest esse nullius, sed alicujus : & suam doctrinam dixit se ipsum, & non suam, quia Patris est Verbum. Quid enim tàm tuum, quàm tu : & quid non tàm tuum, quàm tu, si alicujus est quod es ? Idem vel simile dici potest hoc loco. Cùm enim Filius sit scientia Patris, potest eodem modo dicere : Scientia mea non est mea : & proptereà cum veritate asserere, se nescire diem Judicii, & solum Patrem illum scire. Alios similes loquendi modos habemus in Euangelio, in quibus Christus videtur idem de se ipso affirmare, & negare.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 4.
                                                                                                                                                                                                                                    Dissolvuntur alia Mahumetanorum argumenta contra Christi divinitatem.
                                                                                                                                                                                                                                    Auctor quidam nomine لبحسن ابن ايوب Hasanus filius Ajubi, seu Jobi, Apostata à Christiana fide ad perfidiam Mahumetanam, à quo Ahmedus sua arma desumpsit ; alia non pauca ex sacris libris congerit argumenta, quibus probare conatur Christum non esse Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    Primò : Cùm quidam dixisset ei : Magister bone  : ille respondit : cur me dicis bonum ? nemo bonus est, nisi solus Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo : Ex hoc loco maximè probari Christi divinitatem. Cùm enim idem Christus non semel seipsum bonum appellaverit, ut cùm dixit : Ego sum Pastor bonus : nunc asserens, nullum esse bonum, nisi solum Deum, manifestè infert se esse Deum : & ideò adolescenti vocanti se bonum, nec tamen credenti esse Deum, respondit : Cur me dicis bonum, cùm nullus bonus sit, nisi solus Deus, & tu tamen non credis me esse Deum  ?
                                                                                                                                                                                                                                    Secundò : Cùm Petrus petiisset à Christo, ut concederet sibi ambulare super aquas, & Christus annuisset : ille incipiens ambulare, mox ingruente vi ventorum, cœpit mergi. Per hoc (inquit Apostata) manifestè apparet defectus potentiæ in Christo, cùm non potuerit perfectè præstare id, quod ab eo Simon Cephas petierat. Prætereà, cùm homo quidam attulisset filium suum obsessum à Dæmone ad Christi discipulos, illi non potuerunt liberare eum : quamvis Christus jam concessisset eis, ut possent facere hoc, & alia miracula. Ex hoc arguit Hasanus defectum potentiæ in Christo, quòd non potuerit tribuere discipulis perfectè eam potestatem patrandi miracula, quam intendebat.
                                                                                                                                                                                                                                    Verùm spontè & malignè cæcutit homo impius, dum tribuit defectum illum potentiæ Christi, quem Euangelium manifestè ostendit fuisse fidei Petri, & cæterorum discipulorum. Quemadmodùm enim Deus ita vult homines salvare, ut ipsi mala opera fugiant, ac benè operentur, & præcipuè fidem conservent : neque argui potest defectus potentiæ in Deo, si malè operantes, & fidem deserentes pereant illi, quos ipse ex parte sua volebat salvos fieri : eodem modo Christus ita miracula patrare decreverat, ut ii, quorum bono patranda erant, fidem haberent : qua si caruissent, non ex impotentia Christi, sed ex defectu ipsorum miracula non fiebant. Innumera sunt quæ Deus in Sacris Scripturis promittit se facturum ; & tamen minimè facit ex defectu hominum : neque inde ulla Dei impotentia, aut defectus virtutis potest deduci.
                                                                                                                                                                                                                                    Tertiò : Christus requisitus à Matre filiorum Zebedæi, ut alteri eorum sedem à dextris, alteri à sinistris concederet in regno suo, respondit, quemadmodùm allegat Auctor : Non est hoc possibile : nam non est meum dare hoc, sed cui promisit Pater meus. Per quod patet Christum non posse omnia, & per consequens non esse Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondeo, nequaquam dixisse Christum, se non posse dare filiis Zebedæi sedes in regno suo : imò asseruit suum esse dare illas, verùm non cuilibet, sed illis tantùm, quibus paratæ essent à Patre suo, nempè merentibus illas : talibus enim parantur sedes à Deo in Cœlo ; divinæque justitiæ repugnat illas indignis tribuere. Cæterùm etiamsi Christus dixisset absolutè, non esse suum sedes illas dare, loquutus fuisset de se, ut de homine, non ut de Deo.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Dixit Christus discipulis suis Lucæ cap. 22. Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus, ut comedatis, & bibatis super mensam meam in Regno meo. Ex hoc concludit Adversarius, Christum non posse esse Deum, qui una cum Apostolis comesturus & bibiturus sit in Paradiso, quod Deo minimè convenit.
                                                                                                                                                                                                                                    R. hoc loco, comedere & bibere, metaphoricè, ac spiritualiter sumenda esse ; quod patet ex aliis scripturæ locis, in quibus excluditur à regno Dei cibus omnis, & potus. Sed Hasanus confundit Euangelium cum Alcorano, & Paradisum Christi spiritualem, cum Paradiso Mahumeti carnali.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Christus in symbolo fidei dicitur المولود genitus, seu, natus  : ex quo ita argumentatur Adversarius : Si hic filius est æternus, sicut dicitur in symbolo vestræ fidei : ergo non est genitus, aut natus. Si autem est genitus, aut natus, ergo non est æternus, quia nomen æternitatis cadit super eum, qui caret principio & fine : genitus verò significat recenter productum, & factum : omne autem factum habet principium.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondemus non esse idem genitum ac factum  : nam factum supponit suum agens prius tempore : genitum autem non ita : sufficit enim inter generantem, & genitum prioritas originis. Sed Hasanus mensuravit divinam generationem cum humana, & putavit Deum non posse gignere filium, nisi post aliquot annos ætatis suæ. Potest comparatione res explicari. Sol producit seu gignit lucem, & ignis calorem : & tamen nec lux est posterior tempore sole, nec calor igne : & si, ut quidam falsò existimaverunt, sol esset æternus, lux quoque ejus esset æterna. Porrò Deus ab æterno cognovit seipsum, & produxit conceptum sui ipsius, qui est Verbum, seu Filius ipsi coæternus, licèt Pater sit prior prioritate originis, quæ non repugnat æternitati. Ex hoc patet responsio ad aliam objectionem similem factam ab Adversario his verbis : Quare vocatis Patrem patrem, & Filium filium ? Nam si convenit Patri esse patrem ratione æternitatis, etiam Filio convenit idem, cùm sit ipse quoque æternus. Et si Pater habet scientiam & potentiam, filius quoque est sciens & potens sicut ille. Porrò, si Pater & filius æquales sunt in æternitate & potentia, ob quod privilegium, vel potestatem Pater exercet supra filium jus præcipiendi & prohibendi : & Pater mittit, filius verò mittitur : & filius sequitur Patrem & obedit illi, non autem è converso ? Respondemus enim, licèt Pater & Filius sint æterni, & æquè sapientes ac potentes, filium tamen procedere ac generari à Patre, & Patrem esse priorem filio origine, non tempore : filium verò accipere ab æterno suum esse à Patre per generationem, & habere idem omninò esse cum Patre. Dicitur autem Pater mittere, & filius mitti ; primò quatenùs filius procedit & oritur à Patre, ut dictum est. 2. quatenùs filius est homo : nam, ut homo mittitur verè à Patre tamquam subditus, & subjacet, atque obedit Patri.
                                                                                                                                                                                                                                    Sextò Christus appellatur à Christianis بكر الخلايق Primogenitus creaturarum : ex quo sequitur non posse esse æternum : nam in nullo idiomate, (inquit) invenimus, Primogenitum significare, nisi eum, qui major natu sit inter fratres. Itaque Primogenitus Creaturarum non erit, nisi ex creaturis : sicut Primogenitus virorum, aut mulierum non est, nisi ex genere eodem.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondemus, Christum in sacris literis appellari Primogenitum omnis creaturæ, in quantum est homo & creatura : neque dicitur Primogenitus ratione temporis, sed dignitatis & excellentiæ. Et hoc nomine appellavit eum S. Paulus in epist. ad Colossenses cap. 1. sicut S. Joannes in Apocalypsi cap. 1. appellavit eum Primogenitum mortuorum, quia primus resurrexit à mortuis gloriosus & immortalis. Cæterùm potest Christus etiam, ut Deus dici aliquo modo Primogenitus omnis creaturæ, idest, genitus à Patre ante omnem creaturam, scilicet ab æterno. Ita in lib. Ecclesiastici cap. 24. Sapientia Dei, nempè filius, dicit de se : Ego ex ore Altissimi prodivi primogenita ante omnem creaturam. Sed tunc, genitus, non accipietur univocè, sed analogicè : itaut uno modo intelligatur de Christo, ut Deo, alio de creaturis. Neque hoc est alienum à modo loquendi scripturarum, in quibus apud Job cap. 38. Deus asserit se esse Patrem pluviæ, & gignere stillas roris  : Et Israeliticus populus dicitur Primogenitus Dei. Exodi cap. 4. nimirùm primo loco gignere est producere, seu creare. Secundo loco, eligere & specialiter amare. At in Christo intelligitur strictè & propriè : & ita idem erit hìc, Primogenitus omnis creaturæ, ac genitus à Patre, atque etiam dilectus ante productionem omnis creaturæ. Ita Deus dicitur Ens primum omnium entium , licèt ens dicatur de Deo, & de Creaturis analogicè, non autem univocè. Itaque ad illud, quod asseritur, unumquodque dici primogenitum respectu generis vel speciei suæ : respondemus id verum esse, cùm genitus sumitur univocè, non autem cùm sumitur analogicè.
                                                                                                                                                                                                                                    Septimò Nomen Messiæ, seu Christi ostendit illum esse hominem & creatum : Nam hoc nomen (inquit) inditum fuit illi, quia unctus fuit ad Prophetiam & ad felicitatem : unxitque eum Deus benedictus & excelsus. Jamque David in suis psalmis testatur hoc ipsum dicens : Proptereà unxit te Deus Deus tuus, magis quàm unxerit consortes tuos. Per quod ostendit David significationem hujus nominis Messiæ ; eo quòd unxerit eum Deus, & elegerit, atque honoraverit eum supra consortes ejus. Nam Deus unxit eum ad Prophetiam, & ad Regnum.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondemus Christum unctum fuisse à Deo in Prophetam & in Regem, quoad humanitatem : hoc tamen non excludit, imò maximè probat ejus divinitatem : etenim tantus honor nulli debebatur, nisi illi, qui simul Deus esset, & homo. Laudem meretur hìc Hasanus, quòd veram Messiæ etymologiam cum Christianis & Judæis agnoscat : nempè ‏משׁיח‎ Messias, à ‏משׁח‎ ungere formatur, ut idem sit, ac Unctus, Græcè Χριστὸς Christus  : cùm Arabes Mahumetani المسيح Messiam, à مسح nempè, manu contrectare velint derivari : eo quòd Christus manu contrectans vultus quorumdam Judæorum, qui ipsum irridebant, eosdem in porcos converterit. Erubuit homo alioqui impudentissimus, suorum congerronum nugas probare, vel etiam commemorare.
                                                                                                                                                                                                                                    Octavò ex eo, quod dicitur in symbolo, Christus natus ex Patre ante omnia sæcula, ita ineptè argutatur Apostata : Necessariò Pater genuit vel aliquid, quod existebat, vel aliquid, quod non existebat. Si dicatis primum : ergo Pater nihil genuit. Si secundum : ergo genuit aliquid de novo, quod non erat : ergo illud erit aliquod creatum.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondimus jam suprà, calorem produci ab igne, & lucem à sole : & tamen neque calorem esse priorem, aut posteriorem igne, neque lucem sole prioritate, vel posterioritate temporis, sed tantùm originis, quæ datur etiam, quamvis excellentiori in infinitum ratione, inter Patrem & Filium, ut jam suprà toties explicavimus.
                                                                                                                                                                                                                                    Postremò concludit Hasanus Thrasonicè : واذا نُظر في الانجيل وكُتب بولص وغيره ممّن يحتجّ به النصاري وُجد نحو من عشرين الف انه كلها تنطق بعبودية المسيح وانه مبعوث مربوب وان الله اختصّه بالكرامة ما خلا ايات يسيرة مشكّدات قد تاولها كل فريق اوليك الذين وضعوا الشريعة على هواهم فاخذوا بذلك التاويل المفاسد وتركوا المعظم الذي ينطق بعبوديته. Cùm autem benè quis inspexerit Euangelium, & Epistolas Pauli, & libros aliorum scriptorum, quibus utuntur Christiani ad suum dogma comprobandum, inveniet circa viginti millia testimonia, quæ omnia loquuntur de esse Christi creato, & servili respectu Dei, & quòd ipse missus est, & subjectus illius dominio, & quòd Deus speciali honore decoravit illum : exceptis paucis locis dubiis, quæ unaquæque secta eorum, qui composuerunt symbolum fidei, interpretati sunt ad libitum suum, & amplexi sunt interpretationes hujusmodi corruptas : & reliquerunt loca præcipua, quæ clarè loquuntur de esse Christi creato & servili.
                                                                                                                                                                                                                                    Pergit deindè exprobrare Christianis falsas hujusmodi interpretationes præsertim loci illius apud S. Joannem cap. 14. Ego sum in Patre & Pater in me est  : & illius cap. 10. Ego & Pater unum sumus  : quasi verò ex his possit Christi divinitas probari, cùm ex aliis Christi verbis cap. 17. argumentum ab illis desumptum refelli possit. Ipse enim alloquens Patrem pro discipulis suis, rogat eum dicens : Pater sancte custodi eos, ut sint etiam ipsi unum, sicut nos unum sumus. Ego sum in eis, & tu in me. Hæc autem verba, (inquit) non significant unitatem essentiæ ejus cum illis, neque unitatem essentiæ aliquorum ex ipsis discipulis cum aliis : sed habent aliam significationem.
                                                                                                                                                                                                                                    Respondemus, quamtumvis hyperbolicè loquatur homo insanus de locis illis, quæ clarè loquuntur de esse Christi servili & creato, ea nobis, nihil officere, qui illud minimè negamus : Asserimus tamen plura alia esse loca, quæ apertissimè de ejusdem Christi esse divino, & increato loquuntur, ut paulò post videbimus. Quod verò attinet ad verba illa Christi apud Joannem : respondemus in comparationibus non requiri identitatem, sed sufficere proportionem aliquam, vel similitudinem. Dixit enim idem Christus discipulis suis : Estote perfecti, sicut & Pater vester cœlestis perfectus est. Et tamen quantacumque sit perfectio creaturæ, infinitè distat à perfectione Creatoris : & imperfectio potiùs, quàm perfectio dicenda est. Eodem modo, cùm Christus oravit Patrem, ut discipuli essent unum inter se, sicut ipse erat unum cum Patre, intelligendum est eum loquutum fuisse de unitate analogica, non univoca. Sicut optimè quis diceret : Quemadmodùm Deus regit, & gubernat orbem : ita Rex gubernat, & regit regnum suum : etiamsi infinita sit inter regimen Dei, & hominis distantia. Eodem modo intelligere debemus ea verba Christi allegata ab Adversario : Pater meus est in me, & ego in vobis : Sicut Pater misit me, & ego mitto vos. Sicut dilexit me Pater, & ego dilexi vos. Semper enim intelligenda est analogia, & aliqua tantùm similitudo : non autem identitas perfecta.
                                                                                                                                                                                                                                    Resumit Ahmedus sermonem Hasani magistri sui, quasi quodam parergo, vel epiphonemate his verbis. ومن اعجب المعجب ان تكون امّة كتابها ودعوتها ومبعوتها واحدا يتمسكون بامر المسيح ع م وتلامذته و و انجيله وسبيله وشرايعه وهم مع ذلك مختلفون فيه اشد الاختلاف فمنهم من يقول انّه اقنومان وطبيعتان وكل منهم يكفر صاحبه ويقول ان الحق في يده وكلهم لا ياتي من الكتاب بحجّة واضحة يثبت بها دءواه ولا من قيامه لنفسه وتاويله بما يصحّ له عند المناظر وانما يرجع في ذينه و اعتقاده الي ما تاوله له المتاولون بما يخالق انجيلهم وكتبهم بالهوا من بعضهم Maximæ verò admirationis est, quòd una gens habeat easdem sacras scripturas, idem prædicet, idem colat, & mordicùs teneat religionem Christi & discipulorum ejus, & Euangelium ejus, & statuta, & leges, ac sanctiones ejus : & ipsi nihilominùs discordes sint in hoc ipso inter se, quantum dici possit. Nonnulli enim ponunt in eo duas personas, & duas naturas : & alii appellant alios hæreticos, & infideles ; asserente unoquoque suam sententiam veram esse. Nemo tamen ex eis profert è sacris scripturis probationem claram, & evidentem, qua confirmet id, quod dicit ; neque ullam regulam ejus, aut analogiam, aut interpretationem, qua id verum ostendat apud disputantes : verùm recurrit in religione sua, & in professione fidei suæ ad interpretationem eorum, qui interpretati sunt contraria Euangelio suo, & scripturis sacris suis, ex voluntate, & cultu quorumdam ex ipsis. Affert deindè responsionem ad hæc quorumdam Christianorum asserentium non in Christiana solùm, sed in cæteris quoque religionibus dissidia, variasque sententias inveniri : & unumquemque veritatem sibi arrogare. Sed respondet, nullam religionem habuisse cultores discordes in articulis substantialibus suæ fidei, quos Arabes vocant الاصول , idest radices, seu truncos  : sed in iis tantùm, quos appellant الفروع idest ramos : nimirùm res levioris momenti, & quæ ad substantiam religionis non pertinent.
                                                                                                                                                                                                                                    Sed in hoc, ut in aliis multis, Adversarius sibi ipsi contradicit. Primò enim affirmat, Christianos habere easdem sacras Scripturas, idem prædicare, idem colere, eandem Christi religionem, & discipulorum ejus, idem Euangelium, easdem leges, ac sanctiones tenere : & quod præcipuum est, unum tantùm Deum colere : & nihilominùs nullam esse, aut fuisse religionem, cujus cultores adeò inter se discordes essent, ut Christiani esse reperiuntur. Neque verò (ut falsò insimulat Ahmedus) dissentiunt in truncis, seu radicibus, cujusmodi sunt Unitas & Trinitas Dei : vera Christi divinitas, & humanitas : ejusdem Christi passio & mors per crucem pro salute humani generis : æterna beatitudo in Cœlis, & supplicium æternum in gehenna, & alia hujusmodi præcipua dogmata, in quibus Christiani omnes conveniunt : dissentientes tantummodò in nonnullis dogmatibus, quæ etiamsi ex ignorantia inculpabili, vel nesciantur, vel minùs rectè teneantur, non impediunt æternam salutem, neque proptereà dici debet aliquis non esse verè Christianus. Inter hæc censeri debet dogma de una, vel duabus naturis, seu personis in Christo. Qui enim asserunt esse in eo unicam naturam, & duas personas, confundunt procul dubio personam cum natura : cæterùm ipsi etiam credunt, & confitentur, Christum esse verum Deum, & verum hominem, cum operationibus distinctis humanitatis, & divinitatis, quemadmodùm nuper Patriarcha Alexandrinus in sua professione, quam transmisit ad Innocentium Undecimum Pontificem maximum apertissimis verbis profitetur. Sed esto nonnulli ex Christianis essent etiam in radicibus : hoc non officit Christianæ religionis veritati, sicut non putant Mahumetani officere suæ sectæ, quòd inter eos sint, qui negent non solùm ea, quæ ipsi certissimè credunt de Alcorano, & Mahumeto, sed etiam de Deo, cùm inter eos non pauci Atheismum profiteantur. Verùm de hoc argumento fusiùs alibi agemus.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 5.
                                                                                                                                                                                                                                    Probatur Christi divinitas ex Sacris Scripturis contra Mahumetanos.
                                                                                                                                                                                                                                    Non sine evidentissimo mendacio pronunciat Ahmedus cum Magistro suo Hasano in Sacris Scripturis nonnulla tantùm obscura, ac dubia pro Christi divinitate testimonia reperiri : cùm ea, quæ illum hominem, & Creaturam fuisse affirmant, innumera sint & apertissima, itaut non nisi per summam impudentiam possint negari. Fatemur nos etiam ingenuè in sacris libris frequentiùs Christum nobis, ut hominem, quàm ut Deum proponi. Id verò duplici de causa factum esse credendum est. Primò, ut nemo dubitaret de vera ejus humanitate, cùm plures futuri essent, qui illum apparenter tantùm, & phantasticè hominem fuisse existimarent : quales fuerunt Marcionistæ, Manichæi, & alii. Secundò, quia, cùm introduceretur Deus factus homo in Mundum, ut homines verbo, & exemplo doceret ; & passione, ac morte sua redimeret : æquum erat, frequentiùs ea, quæ ad humanitatem ejus spectabant, quàm quæ divinitatem respiciebant, proponere. Satis nimirùm erat tantùm attingere divinitatem, quantum necesse esset ad credendum ipsum esse Deum. Et quia hoc credendum erat ; ad majus fidei meritum noluit semper Spiritus Sanctus apertissimis verbis, & valdè frequenter, hoc magnum mysterium à Sacris Scriptoribus proponi.
                                                                                                                                                                                                                                    Non tamen, ut dixi, desunt satis aperta, ac certa testimonia illius divinitatis tàm in veteri, quàm in novo Testamento, quæ Mahumetani nullo modo negare possunt, vel in dubium revocare ; Ea nos breviter percurremus ; poterunt enim ab Apostolicis Missionariis apud Controversiarum Scriptores, qui illa fusiùs pertractant, recognosci.
                                                                                                                                                                                                                                    I. In Psalmo 2. quem non solùm Christiani, sed Judæi quoque, & Mahumetani de Christo loqui fatentur ; Ita Christus ipse de se loquitur : Dominus dixit ad me ; Filius meus es tu : ego hodiè genui te. In quibus verbis Deus affirmat, Christum esse Filium suum, non per adoptionem, electionem, aut gratiam, sed per generationem. Ergo Christus est Deus : nam filius per generationem debet habere eandem naturam cum Patre. Nec obstat, quòd Mohammedus filius Jacobi, auctor Camus, seu Thesauri Arabici dicat hoc loco وَلَدتك genui te, idem esse ac ربّيتك nutrivi te  : Ebn-Athir verò, Auctor item celebris apud Mahumetanos velit legendum esse ولدتك generari feci te, in secunda conjugatione : & prætereà pro بني filius meus, legendum putet نبي propheta meus. Nam hujusmodi interpretationibus repugnant non solùm fontes Hebraici, sed Versiones omnes Græcæ, Latinæ, Syriacæ, Arabicæ, & quotquot inveniuntur : neque in Arabico idiomate reperietur unquam ولد aliud significare, quàm gignere seu generare : nunquam, nutrire.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Isaiæ cap. 35. De Christi adventu hæc leguntur. Deus ipse veniet, & salvabit nos : tunc aperientur oculi cæcorum, & aures surdorum patebunt. Tunc saliet sicut cervus claudus, & soluta erit lingua mutorum. Hæc sive materialiter, sive spiritualiter accipiantur, nonnisi de Christo intelligi possunt, qui hìc absolutè Deus appellatur.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Ibidem cap. 45. ita legimus. Hæc dicit Dominus : labor Ægypti, & negotiatorum Æthyopiæ, & Sabaim viri sublimes ad te transibunt, & tui erunt. Post te ambulabunt, vincti manicis pergent, & te adorabunt, teque deprecabuntur. Tantùm in te est Deus, & non est absque te Deus. Verè tu es Deus absconditus, Deus Israel, Salvator. Hæc si rectè perpendantur, non nisi Christo possunt convenire, qui meritò vocatur Deus absconditus, seu abscondens sese, quia in eo divinitas in humanitate latebat. Nomen verò Salvatoris est proprium nomen Christi. Quòd si objicias, verba præcedentia spectare ad Cyrum Regem Persarum : Respondeo hìc fieri mutationem personæ, cùm hujusmodi verba nullo modo Cyro homini idololatræ possint convenire.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. In lib. Baruch, cap. 3. scribitur. Hic est Deus noster, & non æstimabitur alius adversus eum. Hic adinvenit omnem viam disciplinæ, & tradidit illam Jacob puero suo, & Israel dilecto suo. Post hæc in terris visus est, & cum hominibus conversatus est. Quandonam Deus post datam legem (nam hæc intelligitur nomine omnis viæ disciplinæ) Israelitis visus est in terris, & cum hominibus conversatus ; nisi quandò in Christo univit hypostaticè naturam suam divinam cum humana ? Quamvis autem liber Baruch ab Hebræis inter libros canonicos non numeretur : agnoscunt tamen illum & recipiunt inter eos libros, qui dicuntur scripti fuisse per ‏בַּת קול‎ filiam vocis, idest per divinam inspirationem.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Zachariæ cap. 2. Hæc dicit Dominus exercituum : Post gloriam misit me ad gentes, quæ spoliaverunt vos : qui enim tetigerit vos, tanget pupillam oculi mei (hodiè Hebraicè legitur, oculi ejus). Quia ecce ego levo manum meam super eos, & erunt spolium servis suis : & scietis, quòd Dominus exercituum misit me. Lauda & lætare filia Sion, quia ecce ego veniam, & habitabo in medio tui, ait Dominus. Et adhærebunt gentes multæ Domino in die illa, & erunt mihi in populum : & habitabo in medio tui : & scies, quòd Dominus exercituum miserit me ad te. Videmus hìc Dominum exercituum asserere, se missum fuisse à Domino exercituum. Cùmque vaticinium de Christo accipiendum sit, non potest is, qui missus est esse nisi Deus, & idem Deus cum eo, à quo missus est. Et notandum est ubique esse nomen proprium veri Dei ‏יהוה‎ . Quomodò autem dicatur Deus filius mitti à Deo Patre, jam suprà explicatum est.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Ibidem cap. 3. Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem magnum stantem coram Angelo Domini : & Satan stabat à dextris ejus ut adversaretur ei. Et dixit Dominus ad Satan : Increpet Dominus in te Satan ; & increpet Dominus in te, qui elegit Jerusalem. Hìc manifestè apparet distinctio duarum personarum, dum Dominus dicit Satanæ : Increpet Dominus in te. Utrobique verò Hebraicè est nomen Dei proprium ‏יהוה‎ . Quòd si respondeas Deum imperare sibi ipsi, ut increpet Satanam, nullo modo videtur probari posse hujusmodi responsio.
                                                                                                                                                                                                                                    Verùm his, quæ hactenùs ex veteri Testamento tàm hoc loco, quàm suprà, ubi de arcano divinissimæ Trinitatis Mysterio egimus, à nobis producta sunt, poterunt fortassè Mahumetani aliquid objicere, ut probent alium esse eorum sensum ab eo, quem nos illis tribuimus. Sed quid dicent ad ea ejusdem veteris Testamenti loca, quorum sensus certus & indubitatus ex novi Testamenti expositione tenetur ?
                                                                                                                                                                                                                                    Primus ex his est in lib. Numer. cap. 21. Locutus est populus contra Dominum & Moysem &c. Quamobrem immisit Dominus in populum ignitos Serpentes. S. Paulus Epist. 1. ad Cor. cap. 10. ita locum hunc exponit. Neque tentemus Christum sicut quidam eorum tentaverunt, & à Serpentibus perierunt. Dominus ille, quem tentaverunt Hebræi, erat verus Deus Israel : & tamen S. Paulus pronunciat, hunc fuisse Christum. Ergo Christus est verus Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Exod. cap. 20. Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de Terra Ægypti. Hunc Dominum Deum affirmat S. Judas in Epistola sua fuisse Jesum Christum, dicens : Jesus populum de Ægypto salvans, secundò eos qui non crediderunt perdidit. Angelos verò, qui non servaverunt suum Principatum, sed dereliquerunt suum domicilium, in Judicium magni diei vinculis æternis sub caligine reservavit. Sicut verò Exodi cap. 20. & alibi dicitur Deus salvasse Israelitas ab Ægypto : sic Numer. cap. 14. dicitur eosdem perdidisse propter ipsorum incredulitatem. Porrò Angelos rebelles non ab alio, quàm à Deo punitos fuisse, Mahumetani ipsi ex Alcorani doctrina fateri coguntur. Christus igitur est verus Deus. Quòd si objicias, in epist. Judæ non legi Græcè ὁ Ἰησοῦς Jesus  : sed ὁ Κύριος Dominus  : Respondeo, Textus latinos convenire cum aliis Textibus Græcis antiquioribus, in quibus legitur Jesus, non autem Dominus. Prætereà in novo Testamento, ubi ponitur absolutè Dominus, intelligitur communiter Christus, præsertim in Epistolis canonicis.
                                                                                                                                                                                                                                    Tertiò David psalmo 67. alloquens verum Deum, ait : Ascendisti in altum, cepisti captivitatem, accepisti dona in hominibus. Hæc verba S. Paulus ad Ephesios cap. 4. tribuit Christo, dum scribit : Unicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi : Propter quod dicit : Ascendens in altum, captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus. Quòd autem ascendit, quid est, nisi quia & descendit primùm in inferiores partes terræ ? Patet igitur Christum esse verum Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Psalmo 96. verba illa : Adorate Deum omnes Angeli ejus. idem S. Paulus ad Hebræos tribuit Christo, dicens de Patre : Et cùm iterum introducit Primogenitum in orbem terræ, dicit : Et adorent eum omnes Angeli Dei.
                                                                                                                                                                                                                                    Quintò Verba psalmi 44. Sedes tua Deus in sæculum sæculi, virga directionis virga regni tui. Dilexisti justitiam : & odisti iniquitatem : proptereà unxit te Deus. Idem S. Paulus explicat de Christo : Quem primò David Deum appellat dicens : Sedes tua Deus in sæculum sæculi. Deindè asserit, unctum fuisse à Deo suo, nimirùm secundum humanitatem, ad ostendendum illum Deum simul esse, & hominem. Neque respondeat Mahumetanus, verba illa : Sedes tua Deus &c. esse apostrophen ad Deum abruptam ab antecedentibus, & consequentibus. Nam primò obstat auctoritas S. Pauli 2. cùm in antecedentibus & subsequentibus Propheta faciat apostrophen ad Christum ; importuna esset apostrophe in medio apostrophes, cum continuatione sermonis in secunda persona. Fatetur hoc vel invitus R. Abraham Aben-Ezra, qui ita scribit in hunc locum : Porrò qui dicit, quòd verba illa : Sedes tua Deus &c. sunt referenda ad Deum : attendat, quòd sequens versus hoc denegat, qui ait : Dilexisti justitiam &c. & addit hunc psalmum magis convenire Messiæ, quàm alii.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Verba illa psalmi 101. Initio tu Domine terram fundasti, & opera manuum tuarum sunt Cœli : ipsi peribunt, tu autem permanes &c. Idem S. Paulus loco citato explicat tanquam dicta de Christo : quamobrem sequitur, hunc esse Deum Creatorem Cœli & terræ.
                                                                                                                                                                                                                                    VII. Verba Isaiæ cap. 6. Vidi Dominum sedentem super solium excelsum &c. & dixit Dominus ad me : Dic populo huic : Excæca oculos ipsorum, & cor eorum aggrava  : pertinere ad Christum, asserit S. Joannes cap. 12. Euangelii dicens : Hæc dixit Isaias, quandò vidit gloriam ejus, & locutus est de eo. Neque objicias, verba Joannis referri ad primum locum Isaiæ cap. 53. Domine quis credidit auditui nostro ? &c. Nam primò cap. 53. Non vidit gloriam ejus sed potiùs ignominias & pœnas ejus. Secundò impertinens est, ut, cùm Joannes immediatè post secundum locum Isaiæ subdat : Hæc dixit Isaias &c. Pronomen, hæc, referatur ad primum, & non ad secundum locum.
                                                                                                                                                                                                                                    VIII. Verba ejusdem Isaiæ cap. 80. Dominus exercituum, ipsum sanctificate : ipse pavor vester, & ipse terror vester. Et erit vobis in sanctificationem : in lapidem autem offensionis & petram scandali. &c. Exponunt de Christo S. Lucas in Euangelio ; & S. Petrus, ac S. Paulus in suis Epistolis. Introducit enim S. Lucas cap. 2. Euangelii Simeonem prædicentem de Christo. Ecce positus est hic in ruinam & in resurrectionem multorum in Israel. Et D. Petrus epist. 1. cap. 3. fideles hortatur dicens : Timorem autem eorum ne timueritis ; & non conturbemini : Dominum autem Christum sanctificate in cordibus vestris  : Et cap. 2. loquens de Christo : Vobis honor credentibus : non credentibus autem lapis offensionis, & petra scandali. Denique S. Paulus ad Romanos cap. 9. loquens de perfidia Hebræorum in Christum ait : Offenderunt enim in lapidem offensionis : sicut scriptum est : Ecce pono in Sion lapidem offensionis, & petram scandali.
                                                                                                                                                                                                                                    IX. Verba ejusdem cap. 40. Vox clamantis in deserto parate viam Domino, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri  : esse vaticinium de Christo, cujus adventum præivit S. Joannes Baptista, ut pararet vias ejus, asserunt omnes Euangelistæ. Quemadmodùm etiam locum illum Malachiæ cap. 3. ubi dicit Deus : Ecce ego mitto Angelum meum, & præparabit viam ante faciem meam. Hunc enim Angelum esse Joannem Baptistam, qui præparavit viam ante faciem Christi, asserit ipse Christus Matth. cap. 11. Et confirmat Zacharias pater ejus Lucæ cap. 1. illis verbis : Et tu puer Propheta Altissimi vocaberis : præibis enim ante faciem Domini parare via ejus.
                                                                                                                                                                                                                                    X. Verba ejusdem Isaiæ cap. 45. Ego Deus & non est alius : in memetipso juravi, quia mihi curvabitur omne genu. S. Paulus ad Romanos cap. 14. exponit de Christo dicens : Omnes stabimus ante Tribunal Christi ; Scriptum est enim : Vivo ego dicit Dominus, quia mihi flectetur omne genu. Postremò cùm apud eumdem Prophetam cap. 4. & 44. & 48. Deus ter dicat de se : Ego sum primus, Ego novissimus. Et idem dicat de se ipso Christus in Apocalypsi cap. primo, necessariò fatendum est, Christum esse Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    Satis superque probant testimonia hactenùs allata, Christum quemadmodùm verè est Homo, ita etiam verè esse Deum. Attamen, ut clariùs hæc veritas Mahumetanis appareat, ex variis novi testamenti locis illam directè probemus.
                                                                                                                                                                                                                                    Primò. Matth. cap. 16. S. Petrus Apostolorum Princeps fatetur, Christum esse Filium Dei vivi. Neque obstat quòd in sacris literis, alii etiam filii Dei appellentur. Diverso enim modo convenit hoc Christo, ac cæteris sive Angelis sive hominibus : quemadmodùm diverso modo convenit illi hoc nomen Christi , seu Messiæ, ac aliis qui eodem nomine inveniuntur appellari. Nemo quippè absolutè nuncupatus fuit Messias, quemadmodùm neque filius Dei nisi Jesus. Ex quo patet aliquid singulare importare in illo hæc nomina, quod non competit ulli alii. Probatur hoc primò ex Proverbiis Salomonis cap. 30. ubi dicitur de Deo. Quod est nomen ejus, & quod nomen filii ejus, si nosti ? Certè si hìc nomen filii nihil aliud significaret, quàm adoptionem, aut electionem, interrogatio esset satis levis, & facilis, cùm omnes boni sint hac ratione filii Dei ; & tamen tanquam res ininvestigabilis proponatur. Secundò : Nemo nisi Christus, tanquam proprio, & usitato nomine vocatur in Scripturis Filius Dei. Hoc non indiget probatione : nam omnia Euangelia, & cæteri libri Testamenti novi id manifestissimè demonstrant.
                                                                                                                                                                                                                                    Proptereà cùm, Filius Dei dicitur de Christo, semper in textu originario Græco, quemadmodùm etiam in versione Syriaca, & Arabica ponitur cum articulo, seu modo emphatico : quod ostendit Christum propriè, verè ac singulariter esse filium Dei. Quòd si Mahumetani dicant, Christum propter excellentem electionem ipsius, non autem propter divinitatem, quam habeat, appellari antonomasticè Filium Dei : respondemus ob hanc rationem in sententia ipsorum multò magis Mahumetum, quàm Christum honorandum fuisse à Deo hoc nomine, cùm, licèt falsò, putent electionem illius excellentiorem fuisse, quàm electionem Christi ; ac proptereà absolutè & tanquam proprio nomine vocent eum المصطفى Electum  : & tamen neque in Alcorano, neque usquam apud Arabes obtinuit unquam nomen Filii Dei. Tertiò : Si Christus diceretur filius Dei per adoptionem, vel electionem : non esset, cur Euangelistæ referrent tanquam rem novam, & divinitùs revelatam, quòd aliquis eum agnosceret & fateretur filium Dei : & quòd Christus ipse Petro se talem agnoscenti ac fatenti diceret : Beatus es Simon Bar-iona, quia caro & sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in Cœlis est  : & proptereà constitueret eum Principem Ecclesiæ suæ & traderet illi claves Regni Cœlorum. Quartò : Christus non solùm dicitur filius Dei, sed filius Dei vivi  : quòd sine dubio est ad demonstrandum, illum esse filium Dei naturalem, & ab eo generatum. Generatio enim, ut sæpè diximus, est processio viventis à vivente in similitudinem naturæ : quamvis enim Oseæ cap. 1. prædicatur, Israelitas nominandos esse filios Dei viventis  : non tamen dicitur eos esse verè tales. Neque unquam de ullo singulari homine, præter Christum, dictum vel scriptum fuit, verè esse Filium Dei vivi. Quintò : Non solùm Christus dicitur filius Dei : sed filius Dei unigenitus  : & additur à S. Joanne cap. 1. Qui est in sinu Patris  : per quod manifestè ostenditur, illum esse filium Dei verum, & naturalem. Sextò. Judæi ipsi apertè agnoscebant, Christum vocare se Filium Dei hoc modo, & consequenter fateri se esse æqualem Deo, & Deum verum. Hoc patet ex Joan. cap. 5. ubi cùm dixisset Christus : Pater meus usque modò operatur, & ego operor  : Subjicit Euangelista : Proptereà ergo magis quærebant eum Judæi interficere, quia non solùm solvebat Sabbatum, sed & patrem suum dicebat Deum, æqualem se faciens Deo. Et cap. 10. Cùm Christus dixisset, Deum esse Patrem suum, & consequenter se esse filium Dei : sustulerunt lapides Judæi, ut lapidarent eum. Cùmque de hoc Christus conquereretur ; responderunt ei : De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia : & quia tu homo cùm sis, facis te ipsum Deum. Non dixerat autem Christus, se esse Deum sed Filium Dei : ut patet ex eo, quod sequitur : Vos dicitis, quia blasphemas, quia dixi : filius Dei sum. Intelligebant scilicet, filium Dei absolutè & simpliciter involvere necessariò filiationem Dei naturalem ; & consequenter æqualitatem cum Deo. Proptereà etiam Pontifex Caiphas tàm studiosè exquirebat ab eo, utrum esset Filius Dei vivi.
                                                                                                                                                                                                                                    Cùmque id ille confessus esset, Caiphas scindens vestimenta sua, eumdem blasphemiæ condamnavit. Et Judæi dixerunt ad Pilatum Joan. cap. 19. Nos legem habemus, & secundum legem debet mori, quia filium Dei se fecit. Hoc autem nullo modo fecissent, aut dixissent, si de filiatione per solam gratiam vel adoptionem illum loqui existimassent : nemo enim vel blasphemus, vel morte dignus censeri poterat, qui illam sibi tribuisset. Postremò solus Christus, proprius & verus Dei Filius appellatur : ut in Epistola ad Romanos cap. 8. Quia etiam proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Et in epistola 1. Joan. cap. 5. Dedit nobis sensum, ut cognoscamus verum Deum, & simus in vero filio ejus. Hic est verus Deus & vita æterna. Ex his manifestum est, si Christus est filius Dei non per adoptionem, sed verus, proprius, unigenitus, & naturalis, esse etiam verum Deum.
                                                                                                                                                                                                                                    II. Lucæ cap. 1. dixit Gabriel de Joanne Baptista. Multos filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum : & ipse præcedet ante illum in spiritu & virtute Eliæ. Manifestum est autem Joannem non præcessisse nisi ante Christum : juxta illud S. Pauli in Actis Apostolorum cap. 13. Eduxit Deus Israel Salvatorem Jesum, prædicante Joanne ante faciem Adventus ejus. Neque pronomen demonstrativum, illum , in verbis Gabrielis potest referri ad alium, quàm ad Dominum Deum ipsorum. Est igitur Christus Dominus Deus filiorum Israel. Et confirmatur verbis illis Zachariæ alloquentis filium suum Joannem : Præibis enim ante faciem Domini parare vias ejus.
                                                                                                                                                                                                                                    III. Joannis cap. 5. Judæi quærebant Christum interficere, quia non solùm solvebat Sabbatum, sed etiam Patrem suum dicebat Deum, æqualem se faciens Deo. Quo in loco notandum est, verba illa, æqualem se faciens Deo, non esse Judæorum, sed Euangelistæ, qui sciebat, idem esse habere Patrem Deum, & esse filium ejus naturalem, ac esse æqualem Deo. Porrò si verba illa posuisset Euangelista ex mente Judæorum, & ea falsa existimasset, utique eorumdem errorem confutasset, vel saltem manifestasset, ut aliàs eum sæpè fecissè videmus. Ut cap. 2. cùm dixisset Jesus : Solvite Templum hoc, & in tribus diebus excitabo illud  : & Judæi intellexissent hæc verba de Templo Jerosolymitano : statim Euangelista correxit eorum errorem, dicens : Ille autem dicebat de Templo corporis sui. Et cap. ult. cùm dixisset de Joanne ipso : Sic eum volo manere donec veniam  : & cæteri discipuli putassent per hoc significari, illum nunquam esse moriturum usque ad Christi adventum : corripuit eorum errorem dicens : Et non dixit Jesus non moritur, sed sic eum volo manere donec veniam  : eodem modo cap. 11., cùm dixisset Jesus : Lazarus amicus noster dormit  : & putarent discipuli eum loqui de vero somno ; statim detexit eorum deceptionem, dicens : Dixerat autem Jesus de morte ejus. Si igitur hìc etiam Judæ falsum opinati fuissent, correxisset Joannes eorum opinionem dicens : & non dixit Jesus se esse æqualem Deo  : imò Jesus ipse, quemadmodùm semper eorumdem Judæorum calumnias & mendacia de se refutabat vel negabat, ita hìc quoque, si sibi falsum quid imposuissent, proculdubiò illud rejecisset, atque innocentiam suam manifestasset. Et quemadmodùm hìc non negavit, se esse æqualem Deo, ita neque cap. 10. ubi hoc idem opposuerunt ei illis verbis : De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia : & quia tu homo cùm sis, facis te ipsum Deum , non respondit : Ego non facio me ipsum Deum : imò ratum habuit quod ipsi dixerant, convincens eos illis verbis : Si non facio opera Patris mei (idest opera propria Dei) nolite credere mihi. Si autem facio : & si mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis, & credatis, quia Pater in me est, & ego in Patre  :
                                                                                                                                                                                                                                    Objicies, primò Christum respondisse Judæis : Nonne scriptum est in lege vestra : Quia Ego dixi, dii estis ? Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, & non potest solvi scriptura : quem Pater sanctificavit, & misit in mundum, vos dicitis ; quia blasphemas, quia dixi : filius Dei sum. Per quæ verba videtur ostendi, Christum non alia ratione asseruisse, se esse Deum, vel filium Dei, quàm illa, qua dicti sunt dii, & filii Dei ii, ad quos sermo Dei factus est, nempè per gratiam & adoptionem tantùm. Respondeo Christum argumentatum fuisse contra Judæos à minori ad majus : non secus ac si filius Regis verus & naturalis, sed ignotus, ac sub veste peregrina argueretur temeritatis, quòd vocaret se filium Regis illius, qui etiam domesticos suos famulos appellaret filios : ille verò responderet : Vos arbitramini me temerarium, quòd me ipsum filium Regis appellem, à quo genitus sum, cùm Rex appellet filios etiam servos domesticos suos. Eandem vim habent verba Christi, nimirùm : Si illi, ad quos tantùm sermo Dei factus est, dicuntur dii & filii Dei : quantò magis debetur mihi hoc nomen, quem Pater sanctificavit per unionem hypostaticam divinæ naturæ cum humana (nam id significat hoc loco sanctificare, juxta sensum Doctorum Christianorum) & misit in mundum ? Probat deindè sequentibus verbis, se esse filium Dei non per adoptionem, sed per generationem, & consequenter Deum verum, per opera propria Dei, quæ faciebat.
                                                                                                                                                                                                                                    IV. Joannis cap. 14. dixit Christus Apostolis : Creditis in Deum, & in me credite, per quod ostendit, se esse verum Deum. Alioquin non arrogasset sibi fidem ab Apostolis, quæ Deo debebatur. Quòd si objiciant Mahumetani, etiam Exodi cap. 14. scriptum esse de Israelitis : & crediderunt in Dominum & in Moysem servum ejus  : respondemus ea verba, servum ejus, ostendere, diverso modo accipiendum esse ibi, credere, respectu Dei, & respectu Moysis. Prætereà ibi, credere, non importat actum fidei, sed certitudinis illius, quod promissum fuerat. Quamobrem tàm versio Græca, quàm latina habent : Et crediderunt Deo, & Moysi servo ejus. Arabica autem optimè interpretatur : وامنوا بالرب وصدقوا موسى عبده . Et crediderunt in Dominum, & veracem habuerunt Moysem servum ejus. In Euangelio autem loco jam allegato Arabicè habetur امنوا بالله وامنوا بي Credite in Deum, & credite in me  : non autem وصدّوني & veracem habete me. Patet verò ex verbis sequentibus, eandem fidem hìc tribui Deo, & Christo : sequitur enim paulò post : Ego sum via, veritas, & vita. Quæ verba soli Deo conveniunt, qui Arabicè etiam tanquam proprio nomine dicitur الحق Veritas. Et multò magis ex illis : Si cognovissetis me, & Patrem meum utique cognovissetis. Et amodò cognoscetis eum, & vidistis eum. Certè discipuli cognoscebant Christum, sed nondum agnoscebant esse eundem Deum cum Patre : Quòd si hoc cognovissent, cognovissent etiam Patrem. Quamobrem postulanti Philippo, ut Patrem ipsis ostenderet, respondit : Tanto tempore vobiscum sum, & non cognovistis me ? Philippe, qui videt me, videt & Patrem. Non credis, quia ego in Patre, & Pater in me est ? Certè si Christus non esset Deus idem ac Pater, nullo modo verificari possent hæc verba illius.
                                                                                                                                                                                                                                    V. Joannis cap. 16. dixit Christus : Omnia, quæ habet Pater mea sunt. At quis unquam dicere audeat, vel jure possit : Mea sunt omnia, quæ habet Deus ; nisi etiam sit Deus ? Certè si quis diceret : Omnia quæ habet Rex, mea sunt : apertè ostenderet se etiam esse Regem, vel filium hæredem & successorem Regis. Confirmavit hoc idem Joan. cap. 17. cùm dixit Patri : Et mea omnia tua sunt, & tua mea sunt. Si omnia Patris sunt filii, & omnia filii sunt Patris ; impossibile est filium non esse æqualem Patri, & eundem Deum cum illo. Matthæi etiam cap. 11. dixit : Omnia mihi tradita sunt à Patre meo : & nemo novit filium, nisi Pater : neque Patrem quis novit nisi filius, & cui voluerit filius revelare. Estne ulla creatura, quæ sine blasphemia dicere possit : Deus mihi tradidit omnia : quod idem est ac dicere : Ego habeo omnia, quæ habet Deus : & nemo novit me, nisi Deus : & nemo novit Deum nisi ego : & ego revelo Deum cui volo ? Hæc sanè nemo dicere potest, nisi sit Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    VI. Joan. cap. 20. Thomas Apostolus dixit Christo : Dominus meus, & Deus meus. Et notandum est Græcè esse cum articulo : ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου . Quod ostendit, Thomam confessum fuisse Christum, ut verum Deum, & verum Dominum. Christus verò non solùm de hoc illum non redarguit, sed etiam laudavit & commendavit dicens : Quia vidisti me Thoma credidisti : Beati qui non viderunt & crediderunt.
                                                                                                                                                                                                                                    VII. In epistola ad Romanos cap. 9. loquens S. Paulus de Judæis, ait : Ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus, Benedictus in Sæcula  : Quem locum ita transtulit Interpres Syrus : Et ex ipsis revelatus fuit Christus in carne, qui est Deus, qui est super omnia : cui laus & benedictio in sæcula sæculorum Amen. Quid clarius dici poterat pro vera Christi divinitate ?
                                                                                                                                                                                                                                    VIII. In epist. ad Galat. cap. 1. ita loquitur S. Paulus : Notum vobis facio Euangelium, quod prædicatum est à me ; quia non est secundum hominem, neque enim ego ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Jesu Christi. Quibus verbis Apostolus non obscurè insinuat, Christum non esse purum hominem, sed etiam Deum, dum affirmat, se non accepisse, nec didicisse Euangelium ab homine, sed à Jesu Christo sibi illud revelante. Et confirmatur ex primis ejusdem Epistolæ verbis : Paulus Apostolus, non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum, & Deum Patrem. Ergo Jesus Christus non est purus homo, sed etiam Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    IX. In epistola ad Philippenses cap. 2. dicit D. Paulus de Christo : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem Deo : sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, & habitu inventus ut homo. Porrò forma alicujus rei est essentia ipsius rei : non enim potest hìc esse sermo de forma accidentali, quæ in Deo nullo modo reperitur. Ergo forma Dei erit essentia, seu esse Dei. Ergo Christum esse in forma Dei, erit esse in essentia Dei, seu habere idem esse cum Deo : quemadmodùm esse in forma servi, idest hominis, ut explicat idem Paulus, est habere essentiam, seu esse servi, vel hominis. Confirmatur primò : quia si, cùm esset in forma Dei, accepit formam hominis, & factus est homo, ergo anteà non erat homo. Sed neque erat Angelus. Quid ergo erat cùm erat in forma Dei ? Certè Deus. Sed deitatem abscondens (hoc enim fuit semetipsum exinanire) factus est homo. Confirmatur 2. ex illis verbis : Non rapinam arbitratus est, esse se æqualem Deo. Nam si Christus non arbitratus est, idest non putavit, neque existimavit (hoc enim significat verbum Græcum ἡγήσατο  : non autem meditatus, seu speculatus est, ut falsò, imò impiè vult Erasmus) rapinam esse, assumere sibi æqualitatem cum Deo : ergo putabat, sibique persuadebat, posse eam sibi justè tribuere : id verò minimè fecisset, si non fuisset revera æqualis Deo.
                                                                                                                                                                                                                                    X. In epist. 2. cap. 5. ita scribit S. Joannes ; Et scimus, quoniam Filius Dei venit, & dedit nobis sensum, ut cognoscamus verum Deum : & simus in Vero, in filio ejus Jesu Christo. Hic est verus Deus, & vita æterna  : ita enim habent fontes Græci, & Versio Syriaca, cum quibus latina etiam convenit. Quibus in verbis Christus appellatur Verus, & affirmatur esse verus Deus, & vita æterna. Verus enim, seu Veritas est nomen Dei apud Arabes, & etiam in Sacris literis. Quòd si dicant Mahumetani, pronomen, hic, referri ad verum Deum ante nominatum, non autem ad filium ; Respondemus pronomen demonstrativum, hic, naturaliter referri ad magis propinquum. Ita si dicam : Profectus sum Romam, ut viderem Templum magnificum S. Petri : & Templum S. Pauli ; hoc est Templum magnificum : certè nemo dicet, hoc, referri ad Templum S. Petri : alioquin esset inepta loquutio : idem enim bis frustrà repeteretur.
                                                                                                                                                                                                                                    XI. Euangelium Joannis primis verbis manifestissimè testatur Christi divinitatem, dicens : In principio erat Verbum, & Verbum erat apud Deum, & Deus erat Verbum. Multa possunt Mahumetani, & Ariani alibi cavillari : Sed hìc verba adeò clara sunt, & aperta, ut nihil in contrarium afferre, neque ullo modo tergiversari possint. Apertè enim dicitur Verbum esse Deum : & hoc Verbum non esse recenter productum, sed fuisse antequam quidquam crearetur à Deo : & hoc idem Verbum carnem assumpsisse, & hominem factum fuisse. Neque dici potest, assumendo carnem, desiisse esse Deum : Impossibile enim est Deum deficere in esse suo. Probant etiam evidentissimè Christi divinitatem verba sequentia : Omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil : quod factum est ; in ipso vita erat. &c. Hæc sanè, si de alio, quàm de vero Deo dicantur ; falsò, imò impiè dicentur. Nam, ut optimè observat S. Augustinus, si omnia, quæ facta sunt, per Verbum facta sunt, & nihil est factum, quod non factum sit per ipsum : non potest ipsum Verbum factum esse, seu creatum, alioquin per se ipsum factum esset, quod repugnat : & reperiretur aliquid factum, quod non esset factum per ipsum, quod negat Euangelista. Nec dicant Mahumetani, particulam per ostendere causam instrumentalem : nam causæ etiam principali tribuitur, ut idem sit, per ipsum, ac ab ipso. Patet hoc ex multis exemplis Scripturæ ; ut ex epistola ad Romanos cap. 11. ubi dicitur de Deo : Quoniam ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia. Non potest hìc particula per significare causam instrumentalem. In epist. etiam ad Galatas cap. 1. asserit S. Paulus, se factum fuisse Apostolum per Jesum Christum, & Deum Patrem. In veteri etiam Testamento Oseæ cap. 1. ita loquitur Deus ; Et domui Juda miserebor, & salvabo eos per Dominum Deum suum, & non salvabo eos per arcum, & per gladium  : ubi primo loco particula per nullo modo significare potest instrumentum. Dicitur autem Pater creasse omnia per filium, licèt etiam filius omnia creaverit, quia est Verbum Patris, & persona ab illo procedens. Ita dicitur homo intelligere per intellectum, licèt intellectus etiam ut causa principalis intelligat ; & videre per oculum, operari per manum, seu brachium, licèt tàm oculus, quàm brachium, & manus sint causæ principales, seu comprincipales suarum operationum. Confirmatur hoc ex Euangelio Joannis cap. 5. in illis Christi verbis : Pater meus usque modo operatur, & ego operor. Et paulò post ; Non potest filius à se facere quidquam (quia scilicet per generationem accipit suum esse à Patre, & consequenter etiam omnipotentiam, qua operatur) nisi quod viderit Patrem facientem. Quæcumque enim ille fecerit, hæc & filius similiter facit. Pater enim diligit filium, & omnia demonstrat ei, quæ ipse facit : & majora his demonstrabit opera, ut vos miremini. Sicut enim Pater suscitat mortuos & vivificat, sic & filius quos vult vivificat. Ex quibus patet ita Patrem operari per Filium, ut Filius etiam operetur cum Patre, & eodem modo, quo Pater. Hùc accedit, quod in Scripturis habetur, non solùm omnia facta esse per Christum ; sed etiam facta esse in Christo, idest in virtute, & omnipotentia ejus. Quare in epistola ad Colossenses cap. 1. scribitur : In ipso condita sunt universa in Cœlo, & in terra ; visibilia, & invisibilia ; sive Throni, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates : omnia per ipsum, & in ipso creata sunt, & ipse est ante omnia, & omnia in ipso constant. Hæc si de alio, quàm de Deo dicantur, falsò impièque dicentur. Porrò cùm Mahumetani velint, Christum non esse Deum, sed purum hominem : dicant nobis ; cum juxta S. Paulum, & cæteros sacros Scriptores, imò ipsum Christum, esset ante Mundum, & ante omnem creaturam : dicente eodem in Euangelio Joannis cap. 17. Et nunc clarifica me tu Pater, apud temetipsum claritate, quam habui priusquam mundus esset, apud te  : dicant, inquam, nobis : quid erat tunc ? Erat ne Angelus, an homo, an aliquid aliud creatum ? At ita non fuisset ante omnem creaturam, alioquin fuisset ante seipsum. Si Mahumetani his tàm claris, apertisque testimoniis, & argumentis non convincuntur, in meridiana luce spontè cæcutiunt.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 6.
                                                                                                                                                                                                                                    Aliis argumentis ex Sacris Scripturis petitis Christi divinitas probatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Probatur prætereà Christi divinitas tùm ex nominibus, & attributis, tùm ex operibus propriis Dei, quæ Christo in Sacris literis tribuuntur : tùm demum ex perpetua, communique traditione.
                                                                                                                                                                                                                                    Primum ac præcipuum nomen, quo supremum Numen absolutè, & simpliciter à mortalibus agnoscitur, & colitur, est Deus. Hoc autem nomine Christus insignitur Isaiæ cap. 9. Et vocabitur nomen ejus Admirabilis, Deus, Fortis &c. Et in Actis Apostolorum cap. 20. Attendite vobis, & universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Et ad Romanos cap. 9. Qui est super omnia Deus benedictus in sæcula. Et Apocalypsis cap. 4. Dominus Deus omnipotens, qui est, & qui erat, & qui venturus est. Et Joannis cap. 1. Et Deus erat Verbum. Et cap. 20. Dominus meus, & Deus meus. Et epist. 1. Joan. cap. 3. In hoc cognovimus charitatem Dei, quia ille animam suam pro nobis posuit.
                                                                                                                                                                                                                                    Secundum nomen est Dominus, qui absolutè in Sacris Scripturis dicitur de solo Deo : imò ubi Hebraicè est nomen ineffabile ‏יְהוָה‎ quod de vero tantùm Deo dicitur, Interpretes Græci, Latini, & plerique alii, ferè semper vertunt, Dominus  : Græcè ὁ κύριος  : Syriacè ܡܪܬܝ : Arabicè الرب puto ob eam causam, quia Hebræi non solùm recentiores, sed etiam antiquiores, ubi scriptum erat nomen, ‏יהוה‎ ob reverentiam legebant ‏ארנָי‎ Dominus, non autem Deus  : ut item legit Interpres latinus Exod. cap. 6. itaut potiùs nomen Domini, quàm Dei, proprium supremi Numinis esse videatur. Christum autem hoc nomine vocari jam suprà vidimus. Et ita vocandum esse prædixit Jeremias cap. 23. Et hoc est nomen ejus quod vocabunt eum, Dominus justitia nostra  : ubi Hebraicè est ‏יהוה‎ . Quòd si objiciant Moslemi locum hunc non esse ita certum, cùm ex Hebraico fonte quidam vertendum esse putant : Et hoc est nomen ejus, quo vocabit eum Dominus, Justitia nostra. Respondemus, sufficere pro nobis testimonia superiùs allegata : quibus addi potest illud Isaiæ cap. 9. Et vocabitur nomen ejus, Admirabilis, Deus, Fortis. Ubi nomen Dei Hebraicè est ‏אל‎ quod de uno tantùm, veroque Deo dicitur.
                                                                                                                                                                                                                                    Tertium nomen est Altissimus  : Hebraicè ‏עליון‎  : Arabicè الاعلى  : quo nomine Christus à Zacharia patre Joannis Baptistæ appellatus fuit illis verbis Lucæ cap. 1. Tu Puer Propheta Altissimi vocaberis. Et cùm S. Paulus in epistola ad Philippenses cap. 2. dicat, nomen Christi esse super omne nomen  : & ad Rom. cap. 9. Christum esse super omnia Deum benedictum  ; manifestè ostendit, Altissimi nomen illi jure deberi.
                                                                                                                                                                                                                                    Quartum nomen est Invisibilis  : non tantùm quia nemo potest Deum oculo corporeo videre, quantùm quia nulla est creatura, quæ etiam intellectuali oculo sine speciali ipsius auxilio, & lumine possit eum clarè cognoscere. Christus autem dixit de seipso Matth. cap. 11. Nemo novit filium nisi Pater ; neque Patrem quis novit nisi filius  ; ostendens per hoc, tàm Patri, quàm sibi nomen Invisibilis convenire :
                                                                                                                                                                                                                                    Quintum nomen est, Rex gloriæ, vel Dominus gloriæ. Hoc nomen Christo tribuitur à S. Paulo epist. 1. ad Corinth. cap. 2. ubi scribit : Si enim cognovissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent. Et in psalmo 23. dicitur. Attollite portas Principes vestras &c. & introibit Rex gloriæ  : quæ verba de Christo intelligenda esse, communis semper fuit omnium Christianorum sensus. Neque solùm ibi Christus Rex gloriæ, sed etiam Dominus fortis & potens, & Dominus virtutum, qui tituli soli Deo tribuuntur, appellatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Sextum nomen est, Rex Regum & Dominus dominantium. Quod sicut S. Paulus epist. 1. ad Timotheum cap. 6. Uni vero Deo competere affirmat ; ita S. Joannes in Apocalypsi cap. 17. & 19. Christo expressis verbis tribuit, dicens : Agnus vincet illos, quoniam Rex regum est, & Dominus dominantium. Et : In femore scriptum habet : Rex regum, & Dominus dominantium.
                                                                                                                                                                                                                                    Septimum Dei nomen est, Sum, vel Ens, vel Qui est. Ita habetur Exodi cap. 5. Ego sum qui sum, & Qui est misit me ad vos. Græcè dicitur εἰμὶ, vel ὁ ὢν . Arabicè هو vel الكاين In Euangelio Joannis cap. 8. dixit Christus Judæis : Si non credideritis, quia ego sum, moriemini in peccatis vestris. Et cùm respondissent Judæi : Tu quis es ? Ille ait : Principium, qui & loquor vobis  : idest : ille, qui loquutus sum vobis à principio : nimirùm, Deus. Et paulò post : Cùm exaltaveritis filium hominis, tunc cognoscetis, quia ego sum. Et in Apocalypsi dicitur de eo : Qui est, & qui erat, & qui venturus est.
                                                                                                                                                                                                                                    Tribuuntur etiam Deo non solùm à Mahumetanis, sed etiam à Sacris Scripturis nomina, seu epitheta : Magnus, Unus, Verus, Solus. Et his iisdem Christus non rarò insignitur. Epistola 1. ad Corinthios cap. 8. Nobis est Unus Dominus Jesus Christus. Epist. 1. Joan. cap. 5. Ut simus in Vero filio ejus. Hic est Verus Deus. In epist. Judæ : Solum Dominatorem, & Dominum nostrum Jesum Christum negantes. In epist. ad Titum : Expectantes beatam spem, & adventum gloriæ magni Dei, & Salvatoris nostri Jesu Christi. Uniuntur enim sub eodem articulo in Originali Græco Magni Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi  : Μεγάλου Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ . Quemadmodùm etiam in epistola Judæ. τὸν μόνον Θεὸν, καὶ Δεσπότην τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν . Solum Deum, & Dominatorem Dominum nostrum Jesum Christum. Ubi etiam ponitur Deus, quod nomen in vulgatis latinis desideratur. Porrò si Christus non esset Deus, nunquam Scripturæ appellarent illum, Solum, & Unicum, Dominum : & Dominatorem omnium.
                                                                                                                                                                                                                                    Ex Attributis etiam propriis Dei probatur Christi divinitas : inter illa
                                                                                                                                                                                                                                    Primum est Æternitas : quæ Christo tribuitur Proverbiorum cap. 8. sub nomine sapientiæ, verbis illis : Ab æterno ordinata sum, & ex antiquis. Quæ non possunt intelligi de Sapientia creata, quia nihil creatum est ab æterno : neque de Sapientia essentiali, quæ communis est omnibus personis divinis, cùm dicat se genitam, & egressam ex ore Altissimi, & loquatur tamquam persona distincta ab alia persona divina. Ergo intelligenda sunt de Filio Dei, qui est sapientia genita à Deo. Prætereà Michææ cap. 5. dicitur de Christo. Et egressus ejus ab initio à diebus æternitatis. Et Joannis cap. 1. In principio erat Verbum  : ubi ostenditur Verbum fuisse ante principium rerum omnium, cùm dicitur, quòd in principio jam erat. Et confirmatur ex sequentibus : Et Deus erat Verbum : & omnia per ipsum facta sunt : & mundus per ipsum factus est. Quod probat illum fuisse ante mundum, & ante omnia creata, & per consequens ab æterno. Habemus saltem ex his testimoniis, Christum non incœpisse esse secundum omnia sui constitutiva eo solùm tempore, quo de Virgine conceptus fuit, sed ante ipsam Mundi constitutionem : ex quo necessariò sequitur, Christum habere duplicem naturam : alteram, quam habebat ante omnem Creaturam, & hæc est divina, & æterna : alteram, quam accepit, quandò de Virgine conceptus fuit, & hæc est temporalis, & humana. Innuitur etiam Christi æternitas per ea verba S. Pauli ad Hebræos cap. 13. Jesus Christus, heri & hodiè, ipse, & in sæcula. Tres enim status per hæc verba significantur Æternitatis : nempè æternitas à parte ante per heri  : æternitas præsens per hodiè  : & æternitas à parte post, per in sæcula.
                                                                                                                                                                                                                                    Est etiam proprium Dei attributum Immensitas, quæ Christo tribuitur à Baruch. cap. 3. Magnus est, & non habens finem, excelsus, & Immensus. Esse autem hìc sermonem de Christo, patet ex sequentibus verbis : Post hæc in terris visus est, & cum hominibus conversatus est  ; De quibus jam suprà dictum est. Idem probant verba illa Christi apud Joannem cap. 3. Nemo ascendit in Cœlum, nisi qui descendit de Cœlo, filius hominis, qui est in Cœlo  : Græcè ὁ ὢν ἐν τῷ οὐρανῷ . Illud Ens in Cœlo. Ex quo habemus Christum quandò hæc loquebatur, simul fuisse in Cœlo, & in terra : in Cœlo quidem ut Deum, cujus proprium nomen est ὁ ὢν Ens, seu Qui est  : in terra autem ; ut Deum simul, & hominem. Confirmatur idem ex eo, quod ipse dixit Matthæi cap. 18. Ubi fuerint duo, vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Non dixit, ibi ero, sed ibi sum, ad denotandam divinitatem suam : quod etiam ostendit cap. ult. cùm dixit Apostolis : Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem sæculi. Hæc sanè convenire non possunt nisi illi, qui ob immensitatem suam ubique reperiatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Prætereà inter præcipua Dei Attributa est Omnipotentia  ; quæ in Apocalypsi cap. 1. Christo tribuitur, dicenti de se ipso. Ego sum Alpha, & Omega dicit Dominus Deus, qui est, & qui erat, & qui venturus est, Omnipotens  : quæ verba dici de Christo, patet ex illis aliis cap. 22. Ecce venio citò, & merces mea mecum est reddere unicuique juxta opera ejus. Ego sum Alpha, & Omega, Primus, & Novissimus. Neque dubium est illum, qui venturus est, esse Christum.
                                                                                                                                                                                                                                    Denique tribuitur Christo scientia rerum omnium, quæ soli Deo convenit. Epist. ad Colossenses cap. 2. In Christo sunt omnes thesauri Sapientiæ, & scientiæ Dei. Et Joann. cap. 2. Eo quòd ipse nosset omnes : ipse enim sciebat quid esset in homine. Et cap. 16. Dixerunt Christo Discipuli : Nunc scimus quia scis omnia. Et cap. 21. dixit ei Petrus : Domine tu omnia nosti : tu scis, quia amo te.
                                                                                                                                                                                                                                    Demum ex operibus propriis Dei, divinitas Christi manifestè comprobatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Primò enim tribuitur illi Creatio, quæ soli Deo convenit : ut Joannis cap. 1. Omnia per ipsum facta sunt : & sine ipso factum est nihil. Creatio autem est productio rei ex nihilo. In epist. ad Hebræos cap. 1. intelligit S. Paulus de Christo verba illa psalmi 101. Et tu in principio Domine terram fundasti, & opera manuum tuarum sunt Cœli. De eodem intelligenda sunt verba illa Proverb. c. 8. Quando præparabat Cœlos aderam. Quando appendebat fundamenta terræ ; cum eo eram cuncta componens. Joann. cap. 5. cùm dixit Christus : Quæcumque Pater facit, hæc & Filius similiter facit  : ostendit se universa simul cum Patre creasse.
                                                                                                                                                                                                                                    Conservatio etiam rerum creatarum est propria Dei : quæ tamen Christo quoque tribuitur à S. Paulo in epist. ad Coloss. cap. 1. Omnia in ipso constant. Et ad Hebræos cap. 1. Qui portat omnia Verbo virtutis suæ.
                                                                                                                                                                                                                                    Prætereà proprium Dei est salvare. Quamobrem Isaiæ cap. 43. dicit idem Deus : Non est absque me salvator. Et cap. 45. Et Salvans non est præter me. Porrò ita proprium est Christi salvare, ut Jesus, idest Salvator, seu Salus fuerit proprio nomine appellatus ; dixeritque de eo Angelus : Ipse enim salvum faciet populum suum à peccatis eorum.
                                                                                                                                                                                                                                    Prædictio futurorum, & cognitio cordium, quæ duo in Sacris literis propria Dei esse asseruntur ; Christo quoque tribui videmus. Primum constat ex Euangeliis, in quibus Christus multa ventura prædixit, non ex revelatione sibi ab alio facta, sicut prædicebant Prophetæ, sed ex propria scientia, eò quòd, ut suprà diximus, ipse nosset omnia, & in eo essent omnes thesauri Sapientiæ, & scientiæ Dei. Secundum etiam patet ex Scripturis, in quibus legitur illum cognovisse occultas hominum cogitationes ; ut enim scribit S. Joannes cap. 2. Ipse sciebat quid esset in homine, eò quòd ipse nosset omnes. Et Apocalyp. cap. 2. dixit Christus de se : Et scient omnes Ecclesiæ ; quia ego sum scrutans corda, & probans renes  : quæ verba dicuntur de Deo psalmo 7. Scrutans corda, & renes Deus.
                                                                                                                                                                                                                                    His addi potest operatio miraculorum, quæ propria virtute facere solius est Dei. Sancti verò, & Prophetæ in virtute tantùm Dei miracula patrabant. Porrò Christum propria virtute miracula fecisse, jam suprà ostendimus, Certum etiam est, Apostolos, & alios Sanctos Viros sæpè operatos esse miracula in nomine, & virtute Christi, ut patet ex Actis Apostolorum cap. 3. ubi Petrus claudum sanavit illis verbis : In nomine Jesu Christi Nazareni surge, & ambula. Et Christus ipse Marci cap. ult. prædixit de suis fidelibus : In nomine meo dæmonia ejicient &c.
                                                                                                                                                                                                                                    Nec minorem vim habet ad probandam Christi divinitatem cultus proprius Dei, quo Apostoli, cæterique fideles illum venerabantur adorantes eum, & vocantes absolutè Dominum, seque servos, & ministros ejus appellantes, ut videre est in epistolis S. Pauli, & aliorum, Apostolorum.
                                                                                                                                                                                                                                    Maximum verò divinitatis Christi testimonium censeri debet perpetua Christianorum traditio, communisque totius Mundi sensus, & consensus. Semper enim Christiani crediderunt Christum esse Deum verum, verumque Dei Filium. Illi verò, qui aliter sentirent, tanquam impii, & hæretici damnati sunt. Neque de hoc possunt Mahumetani dubitare, cùm Alcoranus ipse sæpiùs asserat, Christianos credere, & prædicare Christum Deum, & Filium Dei verum, & naturalem. Neque loquitur de aliqua Christianorum secta, sed de universo genere Christianorum. Et confirmatur hoc idem ex fide communi, quam hodiè Christiani omnes Latini, Græci, Armeni, Arabes, Chaldæi, Æthiopes, & cujuscumque sectæ sint, & nationis, etiam Hæretici, & Schismatici profitentur. Omnes enim, ut Ahmedus etiam fatetur (si paucos Atheos, qui Christianorum tantùm nomen habent, excipias) Christum esse Dei Filium, verumque Deum credunt, & fatentur. Quin etiam, si interrogentur aliæ nationes, & sectæ, Judæi, Mahumetani, Ethnici, omnes uno ore, Christianos Christum, ut Deum verum colere testabuntur. Quòd autem aliquod tempus fuerit, in quo iidem Christiani religionem suam (ut Moslemi blaterant) mutaverint : & cùm Christum ut hominem tantùm haberent, cœperint ita universaliter illum ut Deum adorare ; impossibile prorsùs est ; cùm nullum possit hujus mutationis tempus assignari : & non solùm perpetua traditio, sed etiam generalia, & particularia Concilia Christianorum ab ipso religionis exordio ad hæc usque tempora, & Scriptores omnes omnium Nationum manifestè repugnent ; imò oppositum evenisse reperimus : nimirùm, cùm primò omnes Christi divinitatem faterentur ; temporis progressu nonnullos ut Arium, Ebionem, Cerinthum, Mahumetum, & alios, illam, cæteris semper contradicentibus, negavisse. Quamvis autem Arius, qui primus hanc hæresim vel invenit, vel dilatavit, Christum, vel Verbum, æqualem esse Patri, & Deum verum negaverit : non tamen sensit cùm Mahumeto, & quibusdam aliis, Christum fuisse purum hominem, & tunc esse incœpisse, quandò è Virgine Maria conceptus est ; sed credidit antequam conciperetur fuisse Verbum Dei, & Filium Dei, non tamen Deum, neque Deo æqualem, vel ex Deo genitum, sed factum à Deo ante omnem Creaturam : itaque Ariani ipsi aliqua ex parte à Mahumeti errore recedebant, illumque damnabant ; & paucissimi fuere inter Christianos, qui Christum antequam de Virgine conciperetur, non extitisse, vel aliquod esse in cœlo apud Deum non habuisse, auderent affirmare.
                                                                                                                                                                                                                                    Habemus etiam testimonia Scriptorum veterum Ethnicorum, ut Taciti, Suetonii, Plinii, & aliorum, qui primis Christianæ Religionis sæculi scripserunt. Hi omnes testantur Christum ut verum Deum à Christianis creditum cultumque fuisse, & propter hanc fidem eosdem suppliciis, & nece fuisse multatos.
                                                                                                                                                                                                                                    §. 7.
                                                                                                                                                                                                                                    Judæorum veterum testimoniis probatur Christi Divinitas.
                                                                                                                                                                                                                                    Post Sacrum Moysis, & Prophetarum Textum, nihil apud Hebræos majorem habet auctoritatem, quàm Thargum, seu Chaldaica Interpretatio : post eam verò liber Thalmud primum locum obtinet, cujus doctrinam rejicere magna apud eos impietas censeretur. Horum librorum testimoniis Messiæ, seu Christi divinitas evidentissimè comprobatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Primò enim verba illa Isaiæ cap. 28. In die illa erit Dominus exercituum in diadema gaudii, & in sertum ornatus residuo populi sui. Jonathan filius Uzielis sic transtulit Chaldaicè : In die illa erit Messias Domini exercituum in diadema gaudii, & in sertum exultationis residuo populi sui. Vides pro eodem sumi in Thargum Dominum Exercituum, & Messiam Domini exercituum.
                                                                                                                                                                                                                                    2. In Midras Thehillim super psalmum 36. versic. 10. Quoniam apud te est fons vitæ, & in lumine tuo videbimus lumen  : dixit R. Johanan. Ecce lassati sumus subjugationibus, & redemptionibus (quia scilicet Judæi sæpè subjugati sunt à variis gentibus, & sæpè redempti à variis ducibus) : Non quærimus ultrà, ut illucescat nobis caro, & sanguis, sed Deus ipse ; sicut scriptum est psal. 118. Dominus Deus, & illuxit nobis. Et dicitur Isaiæ. cap. 45. Israel salvatus erit in Domino, vel per Dominum, Salvatione æterna. Et confirmatur Expositio hujus Rabbini ex eo, quod dixit R. Abba in Berescith Rabba super illud Genes. cap. 1. In principio creavit Deus Cœlum, & terram  : nimirum : Hoc est quod scriptum est Danielis cap.  2. Et lumen cum eo est : hoc est lumen Regis Messiæ. Et sic etiam dicitur psal. 36. versic. 10 : Quia tecum est fons vitæ, & in lumine tuo videbimus lumen. Patet hìc manifestè, Messiam prædicari, ut Deum, cùm ab eo ventura sit salus æterna Israeli, quæ tamen à Deo ventura esse affirmatur : quemadmodum dixit R. Ammi in Midras Vaicrà, introducens Deum ita loquentem cum Judæis : In futuro ego salvabo vos in substantia mea, sicut dictum est Isaiæ 45. Israel salvatus erit in Domino salvatione æterna. Confirmatur prætereà auctoritate Isaiæ cap. 62. ubi ait : Dicite filiæ sion : Ecce salvator tuus venit. Hic enim Messias prædicitur Salvator : ut autem diximus Salvatoris nomen est proprium Dei.
                                                                                                                                                                                                                                    3. In Midras Seir Hascirim super ea verba cap. 1. Exultabimus, & lætabimur in te R. Abbin exposuit id, quod scriptum est psal. 118. Hic est dies, quem fecit Dominus, exultemus, & lætemur in eo. Dixit R. Abbin. Nesciebant in quo esset lætandum, utrum in eo, an in Domino : donec venit Salomon, & dixit : Exultabimus, & lætabimur in te. In te, in Deo : & in te, in salute tua. Simile autem est hoc Matronæ cuidam, cujus Rex maritus ejus ivit, & filii, & generi ejus ad Civitatem maritimam. Venerunt, dixerunt ei : Venerunt filii tui. Respondit : Quid ad me ? Lætentur nurus meæ. Rursum dixerunt ei : Venerunt generi tui. Respondit : Quid ad me ? lætentur filiæ meæ. Quando verò dixerunt ei : Venit Rex maritus tuus ; ait : Ecce hæc est mihi perfecta, & sufficiens lætitia. Sic futurum fuit, ut venirent Prophetæ, & dicerent ad Jerusalem : Filii tui de longè venient : Isaiæ cap.  60. Et ipsa dixit eis : Quid ad me ? Exultent filiæ Judæ : psalm. 97. Et filiæ tuæ supra latus nutrientur. Isaiæ. 60. Dixit eis : Quid ad me ? lætetur mons sion psalm. 48. Cùm verò dixerunt : Ecce Rex tuus venit justus, & salvatus. Zachar. cap.  9. Et scriptum fuit Zachar.  2. Canta, lætare filia sion, quia ecce ego veniens habitabo in medio tui, ait Dominus : Et congregabuntur gentes multæ ad Dominum in die illo : & erunt mihi in populum, & habitabo in medio tui : & scies quia Dominus exercituum misit me ad te : in illa hora dixit Jerusalem : Gaudens gaudebo in Domino, & exultabo in Deo meo. Isaiæ cap.  60. Et hoc est exultabimus, & lætabimur in te. Huc usque Glossa R. Abbin. Glossa autem R. Salomonis super illud Zachariæ cap. 9. Ecce Rex tuus venit tibi  : hæc habet : Non potest hoc exponi nisi de Rege Messia : dictum est enim hìc : Et dominatio ejus de mari ad mare. Et non invenimus Israeli talem dominatorem in domo secunda. Ex dictis horum Doctorum simul collatis, manifestè apparet, etiam à Sapientibus Hebræis ex Majorum doctrina, Messiam haberi, & prædicari, ut Deum. Cùm enim R. Abbin dicat, Regem illum, quem expectabat synagoga, esse Deum Dominum Exercituum ; & ad hoc probandum afferat locum Zachariæ cap. 2. ubi sine dubio loquitur de Deo vero : & locum ejusdem cap. 9. Qui, ut optimè probat R. Salomon, non potest intelligi, nisi de Messia : manifestè sequitur Messiam esse Deum, Dominum Exercituum.
                                                                                                                                                                                                                                    In Midras Tehillim super psalmum 21. ubi scriptum est : Domine in virtute tua lætabitur Rex. Dixit R. Chanina, in nomine R. Arhà. Ipse Deus Sanctus, benedictus, tribuit Messiæ de gloria, vel honore supremo : hoc est : Domine in virtute tua lætabitur Rex. Dixit R. Nachaman : Quis est iste Rex gloriæ ? Dominus virtutum ipse est Rex gloriæ. Et dixerunt Magistri nostri : Rex carnis, & sanguinis, nullus induitur corona ipsius : Deus verò sanctus donabit eam Regi Messiæ. Rex carnis, & sanguinis, nullus induitur purpura ejus. Et quæ est purpura Dei ? Confessio, auctoritas, reverentia, laus, & decor. Et de Rege Messia scribitur : Magna est gloria ejus in salvatione tua : reverentiam, & decorem pones, vel coæquabis super eum. Rex carnis, & sanguinis, nullus de subditis ejus vocatur Cæsar Augustus : & Deus vocabit Messiam Regem nomine ejus. Et de Rege Messia scriptum est Jeremiæ cap.  23. Et hoc est nomen ejus, quo vocabunt eum : Jehova justitia nostra. Confirmatur hoc idem ex eo, quod scriptum est in Echa Rabbathi cap. 1. vers. 6. Quod est nomen Regis Massiæ ? R. Abba dixit : Jehova est nomen ejus, sicut dictum est Jeremiæ 23. Et hoc est nomen ejus, quo vocabunt ipsum, Jehova justitia nostra. Si ergo Messias habebit coronam Dei, & purpuram ejus, idest gloriam, auctoritatem, reverentiam, confessionem, decorem, & cætera, quæ sunt propria Dei, & vocabitur nomine proprio unius Dei, nempè Jehova ; & Rex gloriæ, & Dominus exercituum ; quomodò negari potest, illum esse Deum ? Frivolum verò est id, quod respondet R. Nalman, etiam Moisen, & Israelitas : imò juxta R. Abba, etiam Jerusalem, & altare Moysis, & Gedeonis, & montem Moria, deos in scripturis appellari : nam neque Moyses, neque Israelitæ appellati sunt nomine proprio Dei Jehova : sed Elohim, quod nomen Principibus, & Idolis non rarò tribuitur. Jerusalem verò, & duo illa altaria, & mons moria vocata sunt nomine Jehova in obliquo tantum, veluti si quis vocaret Templum aliquod, vel inscriberet super valvas ejus : Deus est in loco isto. Porrò, quis est adeò hebes, ut non intelligat, Moysi, & Israelitis, & multò minùs Urbi, altari, & monti non posse convenire divinitatem, neque aliquid horum, quæ superiùs Messiæ ab ipsis Doctoribus Judæis tribui videmus ?
                                                                                                                                                                                                                                    R. Abraham Aben Ezra verba psalmi 44. Sedes tua Deus in sæculum sæculi, &c. vult intelligenda esse de Messia, ita scribens : Porrò qui dicit verba illa : Sedes tua, ò Deus, in sæculum sæculi : referenda esse ad Deum, attendat, quòd sequens versus hoc denegat, qui ait : Dilexisti justitiam, & odisti iniquitatem ; proptereà unxit te Deus, Deus tuus. Sentit hic Doctor apud suos celeberrimus, Messiam esse Deum, cujus sedes manet in sæculum sæculi.
                                                                                                                                                                                                                                    Legitur in libro Sanhedrin in distinctione, quæ incipit : Echàd Dinè Mammoth  : unum de filiis R. Chija, coactum à vino largiùs ebibito, revelasse arcanum sibi creditum à patre suo, ac dixisse : Non veniet Filius David (i. Messias) donec deficiant duæ domus Patrum de Israel, sicut dictum est Isaiæ 8. & erit ad sanctificationem, & ad lapidem offensionis, & ad petram scandali duabus domibus Israel. Cum autem hæc traditio Thalmudica velit verba Isaiæ prædicta intelligenda esse de Messia, patet Isaiam loqui de Deo vero ex verbis præcedentibus : Dominum exercituum ipsum sanctificate.
                                                                                                                                                                                                                                    Verba illa Zachariæ cap. 12. Et respicient ad me, quem transfixerunt  : in Masseheth succà, distinct. quæ incipit : Hahalim Chamiscia , exponuntur de Messia, & tamen ibi ille, qui ea profert, vocatur in principio illius capitis : Dominus extendens Cœlum, & fundans terram, & fingens spiritum hominis in eo. Nihil verò refert, quòd nonnulli ex Rabbinis velint, hæc intelligenda esse de Messia filio Joseph : nam præterquam quòd Messias hic filius Joseph est figmentum Rabbinicum : in Berescith Rabba eadem verba tribuuntur Messiæ filio David, & de eodem à Sapientioribus exponuntur. Alia Sapientum Judæorum testimonia de Christi divinitate omitto. Uno tantùm argumento contentus ero, quod ex eorumdem doctrina desumptum, nervosissimè tractat Illustr. & Reverendissimus D. Joseph Ciantes Romanus, Episcopus Marsicensis, Hebraicæ linguæ omnium ævi nostri peritissimus in tractatu de Incarnatione divini Verbi, clarissimis Hebræorum doctrinis ab eorumdem argumentorum oppositionibus evidenter defensa. Probat in hoc brevi quidem, sed eruditissimo opusculo ex Thalmudicis doctrinis, non repugnare, Deum naturam humanam assumpsisse, & in unico supposito divino, duas simul naturas unitas fuisse : ita ut idem Christus Deus simul sit, & homo. Quia veteres Hebræi docent, & ut rem divinitùs revelatam firmissimè credunt, Deum ab initio decem Intelligentias produxisse, quas ipsi vocant Sephirot, seu Sephiras : quibus ita Deus unitus, & conjunctus fuit, ut ex Deo, & Sephiris constituatur unum totum, sicut ex corpore, & anima unus homo ; ex trunco, & ramis una arbor : ex prunis, & flamma unus ignis : & quidquid dicitur de Deo, dicatur de Sephiris : & è converso quidquid de Sephiris dicitur, de Deo enuncietur : ita tamen, ut omnia, quæ involvunt imperfectionem, cadant supra naturam Sephirarum, quæ verò dicunt tantùm perfectionem, supra naturam divinam. Hanc autem unionem Dei cum Sephiris, ajunt esse omnium unionum perfectissimam. Ideò autem volunt, Deum ita cum Sephiris conjunctum fuisse, ut iis tanquam instrumentis uti posset ad creationem, conservationem, & gubernationem rerum. Cum enim videatur ad hoc requiri mutatio in operante ; Deus verò sit immutabilis : oportuit, ita ipse influeret in hæc omnia, ut omnis mutatio, & imperfectio caderet supra naturam Sephirarum. Sicuti quando radii Solis transeunt per plura vitra diversorum colorum, exeunt varii inter se, sed tota varietas tenet se ex parte vitrorum, cum Sol eodem modo omnes radios producat. Hoc salvantur multa, quæ in Scripturis dicuntur de Deo, quæ nullo modo illi conveniunt, ut dolere, irasci, pœnitere, laborare, affligi, & alia hujusmodi, quæ cum de Deo dicuntur, semper cadunt supra naturam Sephirarum, per quas Deus operatur. Immò mordicùs tenent Judæi, Deum Sephiris unitum, & veluti in illis inclusum, morari cum ipsis in captivitate, & cum ipsis pati, & affligi : & afferunt testimonia scripturarum, quibus hoc ipsum prima facie videtur indicari.
                                                                                                                                                                                                                                    Hac Judæorum veterum doctrina (de cujus veritate modò, neque disputo, neque curo ; nam ad hominem tantum argumentor) coguntur Mahumetani, ne dum Judæi ipsi, credere mysterium Incarnationis Verbi, seu Divinitatis Christi non esse impossibile.
                                                                                                                                                                                                                                    Hùc accedit (quod apud me validissimum est argumentum) sæpè Deum in Sacris Scripturis, ut hominem nobis repręsentari, & ea, quæ sunt propria hominis, exercere, quæ tamen nulla ratione Deo, ut Deo possunt convenire, ut jam dictum est. Prætereà sæpè tribuitur Deo in Sacris Literis corpus humanum : dicitur enim habere manus, pedes, oculos, aures, caput, cor : stare, sedere, ambulare, &c. & ita sub humani corporis specie visus, & descriptus fuit à Prophetis. Hæc omnia evidentissimè probant, nullum esse absurdum, immò valdè probabile, Deum humanam naturam assumpsisse, ac per illam, tanquam per instrumentum, id, quod hominis proprium est, exercuisse. Si enim unitus cum Sephiris, juxtà Rabbinorum Commentum, & spectabilem se exhibens sub corpore aereo, qualem se sæpiùs exhibuisse habemus in scripturis, non dedignatur, ut sibi tribuantur ea, quæ Deo minimè conveniunt, & hominis propria sunt ; quæ implicantia est, quod hoc ipsum faciat hypostaticè unitus vero corpori humano ? Præsertim cum tàm immutabilis perseveret Deus sub corpore aereo, cui accidentaliter unitur, quàm sub corpore humano, cui hypostaticè conjunctus est ?
                                                                                                                                                                                                                                    §. 8.
                                                                                                                                                                                                                                    Mahumetanorum quoque testimonio Christi Divinitas comprobatur.
                                                                                                                                                                                                                                    Certum est, Mahumetanos universaliter Christi divinitatem negare. Ex Alcorano tamen superiùs ostendimus, illam, vel Mahumeto invito, comprobari, dum in eo Christus Spiritus Dei, Deique Verbum appellatur. Sed ne jam dicta repetam, hìc solùm addo, Hajetenses, & Hademienses, quorum alteri Ahmedum filium Hajeti, alteri Phadelum filium Hademi, celeberrimos inter Mohtazelitas, & Discipulos Nadhami, sectabantur, Christo Divinitatem constanter asseruisse ; affirmantes prætereà illum in die Judicii creaturas omnes esse judicaturum. Ita refert Ismael Ebn-Aly in cap. de sectis Moslemorum his verbis : الحايطية والحدمية هم اصحاب احمد بن حايط واصحاب الفضل ابن الحدمي كلنا من اصحاب النظام وطالعا كتب الفلاسفة وخلطوا كلامهم بكلامهم وهم ثلاث بدع الاولى اثبات حكم من احكام الالهية في المسيح وقالوا ان المسيح يحاسب الخلق فى الاخرة Hajetenses, & Hademienses fuerunt Sectatores Ahmedi filii Hajeti, & Phadeli filii Hademi, qui fuerunt Sectatores Nadhami ; & legerunt libros Philosophorum, & commiscuerunt sermones eorum cum sermonibus suis : & habuerunt tres novas opiniones, quarum prima fuit stabilire sententiam de Christi divinitate, quem dixerunt futurum esse judicem creaturarum in futuro sæculo. Idem confirmat Sciaher Settanius relatus à Gregorio Abul-Phargo in sua historia, cui titulus est لمع من اخبار العرب his verbis : ومن المعتزلة احمد بن حايط زعم ان المسيح تدرع بالجسد الجسماني وهو الكلمة القديمة المتجسدة كما يقولون النصارى Et ex Mothazelitis fuit Ahmedus filius Hajeti, qui asseruit Christum induisse corpus humanum, & illum esse Verbum æternum incarnatum, sicut dicunt Christiani. Sed addebat cum suis asseclis satis absurdè, quemadmodum scribunt Almavakephus, & Ebnol-Cassajus للعالم الاهان قديم هو الله تعالي ومحدث هو المسيح او للخلق خالقان احدهما فديم وهو الباري تعالي والثاني محدث وهو المسيح Mundus habet duos Deos ; Æternum, qui est Altissimus Deus, & Recentem, qui est Christus. Seu : Creaturæ habent duos Creatores : alter est æternus ; & est Creator Altissimus : alter recens, & hic est Christus. Neque verò magnum, aut mirum est, si Moslemi concedant Christo divinitatem, qui eam aliis quoque attribuant. Nam idem Ismael loco citato, loquens, de Bajanensibus Sectatoribus Bajani filii Simeonis ita scribit : البيانية اصحاب بيان ابن سمعان النهدي قالوا بانتقال الامامة من بني هاشم اليه وهو من الغلاة القايلين بالااهية لعلي بن ابي طالب كانّه يقول حلّ في علي جزؤ من الالهية واتّحد بجسده فيه لانه كان يعلم الغيب وبه كان يحارب الكفار وله النصر والظفر وبه قلع باب خيبز ثم ادعي بيان المذكور انه قد انتقل اليه االجزؤ الاهي بنوع من التناسخ وكذلك استحق ان يكون امامًا وذلك الجزو هو الذي استحق به ادم سجود الملايكة Bajanenses asseclæ Bajani filii Simeonis Nahadiensis tenuerunt sententiam de translatione Pontificatus à filiis Hascemi ad se. Et ipse fuit ex excedentibus, qui adstruunt divinitatem Aly filii Abutalebi, quippe qui dixerit : Resedit in Aly pars divinitatis, & unita est in eo cum corpore ejus, quia sciebat res arcanas : & ipse per eam oppugnans infideles, vincebat eos, & triumphator redibat, & per eam evulsit fores Arcis Choaiberensis. Et idem Bajanus jactabat partem illam divinitatis translatam fuisse ad se per modum transmigrationis animarum in corpora ; & ita se commeruisse Pontificatum : & per eandem particulam Adamum meruisse, ut ab Angelis adoraretur. Hanc sententiam de divinitate Aly tenuerunt Gholienses, idest Excedentes, de quibus hæc scribit idem Ismael : quæ latinè tantùm brevitatis causa hìc fideliter apponam : Gholatæ, seu Gholienses (idest excedentes) sunt illi, qui modum excesserunt in veneratione suorum Pontificum, ita ut attribuerint illis divinitatem, & exemerint eos à numero creaturarum, nunc similem facientes creaturam Deo, nunc Deum creaturæ. Inter hos sunt Sabajatæ asseclæ Abdallah filii Sabæ, qui dixit τῷ Aly انت انت Tu, Tu : idest tu es Deus : & secuti sunt eum plurimi, qui tenebant sententiam Transmigrationis particulæ Divinitatis in Pontifices successores Aly. Et ex his sunt Alabanitæ asseclæ Alabæ filii Dharai Asadiensis, vel ut alii habent, Dufiensis, qui præferebat Alym Prophetæ Mahumeto, & vocabat eum Deum : & existimabat illum esse, qui miserat Mahumetum, ut vocaret homines ad sequendum Alym : sed Mahumetum obtrusisse se ipsum pro Aly. Et vocata fuit hæc secta Dhamiensium, inter quos quidam tribuebant tàm Mahumeto, quàm Aly divinitatem, in qua tamen concedebant primas partes Mahumeto : & hi vocati sunt Mimienses : inter quos quidam dixerunt, Gabrielem hallucinatum fuisse, dum annunciavit legationem Mahumeto, nam missus fuerat, ut annunciaret eam Aly : sed erravit etiam in Aly, quia Mahumetus & Aly erant inter se magis similes, quàm sit corvus corvo : quamobrem hi vocati sunt Gorabitæ (i. Corvini) Et ex his quidam attribuebant divinitatem quinque personis gloriosis : nempè Mahumeto, Aly, Phatemæ, Hasano, & Hoseino : & asserebant omnes hos quinque esse rem unam. Hæc omnia refert Ismael prædictus loquens de suis Moslemis. Quamobrem immeritò Moslemi ipsi Christianis succensent, quia dicant Christum habere divinitatem, & esse Deum simul, & hominem, cum sapientiores ipsorum tot ϑεανϑρώπου confingant.
                                                                                                                                                                                                                                    Quod si respondeant, hæc tanquam falsa ab ipsis rejici : peto, utrum hæc sint contra radicem, an contra ramos ? Si contra radicem ; ergo falsum est quod suprà Ahmedus filius Abdolhalimi jactabat, in Mahumetana religione non esse dissensiones, quæ tangerent radicem. Si verò contra ramos ; ergo liberum est unicuique ea credere, & profiteri, quemadmodum Ahmedus ipse asserebat.
                                                                                                                                                                                                                                    Probari etiam potest Christi divinitas contra Mahumetanos argumento ad hominem desumpto ex quadam illorum fabula, quam tamen ipsi ut historiam verissimam credunt. Refert eam Ahmedus filius Abdol-Halimi suprà allegatus in sua Apologia pag. mihi 333. his verbis : وروى عنبر ابو نعيم وابو الشيخ وغيرهما عن ابن عبّاس ان الله ارسل الى نبيه ص ملاكا من الملايكة معه جبرايل فقال الملاك ان الله خيّره بين ان يكون عبدًا نبيًّا وبين ان يكون ملاكًا نبيًّأ : قال فالتفت رسول الله ص الجبرايل كالمستشير فاشار جبرايل بيده ان يواضع فقال رسول الله ص لا بل اكون عبدًا نبيًّا : رواه البشاري والبخاري في تاريخه Refert Anbar Abu-Naim, & Abu-Scieich, & alii ex auctoritate Ebn-Abbas, Deum misisse ad Prophetam suum Mahumetum quendam ex Angelis una cum Gabriele. Dixitque Angelus : Deus dat illi (nempe Mahumeto) optionem, ut eligat, utrum velit esse homo Propheta, an Angelus Propheta. Conversus tunc est Mahumetus ad Gabrielem, tanquam consilium circa hoc petiturus. Et innuit ei Gabriel manu sua, ut sese humiliaret. Respondit itaque Mahumetus : Nequaquam : sed ero homo Propheta. Refert hoc Albasciarius & Albacharius in suo Chronico. Quæro hìc à Doctoribus Moslemis, qua ratione poterat Mahumetus Angelus fieri ? An ita, ut nihil remaneret Mahumeti, prorsusque destrueretur : an verò ita, ut aliquid de eo superesset ? Si primum : nimis stultus fuisset Mahumetus, eligendo destructionem sui ipsius. Quid enim profuisset illi esse Angelum, si nihil de hac re erat sciturus, aut sensurus ? Si enim Deus me destruat, nihil mea refert, sive pro me creet Angelum, sive asinum. Si verò remansurus erat Mahumetus ; quæro qua ratione fieri poterat, ut etiam Angelus esset, & cognosceret, se esse simul Mahumetum, & Angelum ? Certè non alio modo, nisi, ut vel Mahumetus assumeret ad suum suppositum naturam Angeli : vel contra, Angelus assumeret ad suum suppositum naturam Mahumeti : ita ut in uno supposito duæ simul naturę Angelica, & humana hypostaticè unitæ reperirentur. Alioquin intelligibile prorsùs est quomodo posset Mahumetus Angelus fieri. Hoc igitur est, quod credunt, & docent Christiani, dum dicunt, Deum factum esse hominem, vel Christum esse simul Deum, & hominem.
                                                                                                                                                                                                                                    Propter has rationes, ut puto, plures Mahumetani non solùm ex veteribus, sed etiam ex recentioribus, & quidem nobilioribus, & Sapientioribus, Christi divinitatem constanter adstruunt, ut optimè norunt illi, qui inter eos versati sunt ; ex quibus auctor alias laudatus, Historiæ Status hodierni Imperii Othomanici lib. 2. cap. 12. hæc habet : Paucis ab hinc annis nova opinio introducta est, quam sequuntur, & cui præcipuè adhærent modestiores, & temperatiores Regalis Curiæ, & valde communis est Constantinopoli. Qui eam profitentur, Cachpmessachi, boni scilicet Messiæ discipuli appellantur. Hi constanter propugnant, Jesum Christum esse Deum, verumque mundi Redemptorem. Juvenes, qui liberalium studiorum causa in Regia detinentur, huic opinioni mordicus inhærent, sed præcipuè honestiores, ac civiliores ; & quos natura melioribus partibus ornavit : adeò, ut cum laudare aliquem inter se volunt, qui hujusmodi qualitatibus universis ornatus sit, unico verbo omnia exprimentes, Cachpmessachisem illum appellent : quæ dictio tantum valet, quantum si dicerent ei : Tu es vir honestus, ac generosus, liberalis, atque ingenuus, qualis esse debet, qui profitetur se cognoscere, ac sequi verum Messiam. Constantinopoli ingens est hujusmodi hominum numerus, inter quos quidam hanc sententiam tàm constanter retinuere, ut mortem pro ea libenter sustinuerint. Neque id prohibet, quin omnes illi, qui cydari alba utuntur, eandem sententiam occultè retineant. Hactenùs Auctor testis oculatus. His pro Christi Divinitate, quam Alcoranus præcipuè oppugnat, prolixiùs pertractatis, quæ in Prodromi part. 3. à cap. 11. etiam fusiùs videri possunt, pergo jam ad reliqua, quæ in hac Sura continentur.
                                                                                                                                                                                                                                      18
                                                                                                                                                                                                                                      21.  Et dicunt Judæi, & Christiani : Nos sumus filii Dei, & dilecti ejus. Responde illis  : Quare ergo punit vos propter peccata vestra ? Quin potiùs vos estis homines ex iis, quos creavit. Ignoscit, cui vult, & punit, quem vult : & Dei est regnum Cælorum, & terræ, & eorum, quæ sunt inter hæc duo : & ad eum erit reditus in die Judicii.
                                                                                                                                                                                                                                      19
                                                                                                                                                                                                                                      22.  O Scripturales, jam venit ad vos Legatus noster (idest Mahumetus) declarans vobis sanctiones religionis in cessatione Legatorum, ne diceretis : Non venit ad nos ullus annunciator, neque comminator 23.  Et jam venit ad vos annunciator, & comminator : & Deus est ad omnem rem potens.
                                                                                                                                                                                                                                      20
                                                                                                                                                                                                                                      24.  Et memento cum dixit Moyses populo suo : O popule meus mementote beneficentiæ Dei erga vos, cum posuit inter vos Prophetas, & constituit vos reges, & dedit vobis id, quod non dedit ulli ex Mundis
                                                                                                                                                                                                                                      21
                                                                                                                                                                                                                                      25.  O popule meus, ingredimini terram sanctificatam, quam præscripsit Deus vobis : & ne regrediamini super terga vestra, ne revertamini perditi
                                                                                                                                                                                                                                      22
                                                                                                                                                                                                                                      26.  Responderunt : O Moyses certè in ea sunt homines gigantes. 27.  Et nos sanè nullo modo ingrediemur eam, donec illi exeant ab ea. Quod si egrediantur ab ea, nos certè ingrediemur
                                                                                                                                                                                                                                      23
                                                                                                                                                                                                                                      28.  Dixerunt duo viri ex iis, qui timebant Deum, super quos gratiosus fuerat Deus : Ingredimini ad eos per portam Urbis  : cumque ingressi fueritis per eam, certè vos vincetis. 29.  Et in Deo confidite, si estis fideles.
                                                                                                                                                                                                                                      24
                                                                                                                                                                                                                                      30.  Responderunt : O Moyses, nos certè nullo modo ingrediemur eam unquam, quandiù permanserint illi in ea. Vade ergo tu, & Dominus tuus, & pugnate : nos certè hic residebimus.
                                                                                                                                                                                                                                      25
                                                                                                                                                                                                                                      31.  Dixit Moyses : Domine mi, certè ego non possideo, nisi meipsum, & fratrem meum : divide ergo inter nos, & inter homines prævaricatores.
                                                                                                                                                                                                                                      26
                                                                                                                                                                                                                                      32.  Respondit illi Deus  : Certè hæc (idest terra ) interdicta erit illis quadraginta annos, ne ingredi possint in eam  : errabunt vagantes in terra : ne ergo cura angaris propter homines prævaricatores
                                                                                                                                                                                                                                      27
                                                                                                                                                                                                                                      33.  Et recita illis, ò Mahumete, historiam duorum filiorum Adam cum veritate ; Cùm obtulissent oblationem, & acceptata fuisset ab uno eorum, & non acceptata fuisset ab altero, dixit illi  : Certè ego occidam te. Respondit ille  : Profectò acceptat Deus oblationes à piis.
                                                                                                                                                                                                                                      28
                                                                                                                                                                                                                                      34.  sanè si extenderis in me manum tuam, ut occidas me ; non ego extendam manum meam in te, ut occidam te : ego enim timeo Deum Dominum sæculorum.
                                                                                                                                                                                                                                      29
                                                                                                                                                                                                                                      35.  Equidem volo, ut redeas cum iniquitate mea, & iniquitate tua, occidendo me, & sis cum habitatoribus Ignis : nam hæc est remuneratio iniquorum
                                                                                                                                                                                                                                      30
                                                                                                                                                                                                                                      36.  Et persuasit illi animus suus cædem fratris sui, occiditque eum : quamobrem factus est ex perditis.
                                                                                                                                                                                                                                      31
                                                                                                                                                                                                                                      37.  Misitque Deus corvum, qui scalpebat unguibus terram, ut ostenderet illi, quomodò absconderet ignominiam fratris sui, idest sepeliret cadaver ejus. Dixit : O væh mihi ! An impotens sum ad hoc, ut sim sicut hic corvus, ut cooperiam ignominiam fratris mei ? Itaque factus est ex pænitentibus.
                                                                                                                                                                                                                                      32
                                                                                                                                                                                                                                      38.  Propter hoc præscripsimus filiis Israel, quod, qui occiderit animam unam, absque anima alia (idest hominem unum tantùm ) aut absque corruptione terræ latrocinia, & cædes exercendo in ea, erit, ac si occidisset homines universos. Qui autem vivificaverit eam, abstinens ab ejus occisione, erit ac si vivificasset homines universos. Et jam quidem venerunt ad eos (i. Israelitas ) Legati nostri cum demonstrationibus miraculorum  : tum sanè multi ex illis post hoc fuerunt in terra certè exorbitantes.
                                                                                                                                                                                                                                      33
                                                                                                                                                                                                                                      39.  Porrò retributio eorum, qui pugnant contra Deum, & Legatum ejus, & studiosè curant in terra corruptionem, erit ut occidantur, aut crucifigantur, aut abscindantur manus eorum, & pedes eorum ex opposito, aut expellantur è terra. Hoc sit illis vilipendium in hoc mundo : & ipsis in futuro sæculo erit supplicium magnum.
                                                                                                                                                                                                                                      34
                                                                                                                                                                                                                                      40.  Sed qui resipuerint, antequàm prævaleatis contra eos : scitote quod Deus erit illis indulgens, misericors.
                                                                                                                                                                                                                                      35
                                                                                                                                                                                                                                      41.  O qui crediderunt, timete Deum, & satagite ad eum appropinquare, & decertare pro via ejus, ut vos felices sitis.
                                                                                                                                                                                                                                      36
                                                                                                                                                                                                                                      42.  Porrò qui infideles fuerint, etiamsi esset ipsis, quod est in terra totum, & simile illi cum eo (idest tantundem ), ut redimerent sese cum eo à pœna diei resurrectionis, non susciperetur ab eis : & ipsis erit pœna discrutians.
                                                                                                                                                                                                                                      37
                                                                                                                                                                                                                                      43.  Desiderabunt egredi ab igne, sed non egredientur ab eo, & ipsis erit pœna stabilis.
                                                                                                                                                                                                                                      38
                                                                                                                                                                                                                                      44.  Et furator, & furatrix, abscindite manus utriusque in retributionem ob id, quod perpetraverunt : supplicium exemplare à Deo : & Deus est præpotens, sapiens.
                                                                                                                                                                                                                                      39
                                                                                                                                                                                                                                      45.  Sed qui resipuerit post iniquitatem suam, & correxerit se, utique Deus convertetur super eum, quippe Deus est indultor, misericors.
                                                                                                                                                                                                                                      40
                                                                                                                                                                                                                                      46.  An non nosti, quòd Dei est regnum Cœlorum, & terræ ? Punit, quem vult, & parcit, cui vult : & Deus est ad omnem rem potens.
                                                                                                                                                                                                                                      41
                                                                                                                                                                                                                                      47.  O Legate, non contristent te, qui certatim festinant in infidelitate, ex iis, qui dicunt credidimus : sed dicunt hoc tantùm oribus suis : nec tamen crediderunt corda eorum : ex iis, qui sunt Judæi auditores mendacii ; auditores etiam tui, propter homines alios (nempe Judeos ). 48.  Qui nondum venerunt ad te : dimovent sermonem (idest verba Pentateuchi ) de post loca sua : dicunt : Si allatum fuerit vobis hoc (idest si Mahumetus recitaverit vobis hoc eo modo, quo nos corrupimus ) suscipite illud : si autem non fuerit allatum hoc vobis, cavete illud. Et cujus voluerit Deus seductionem ; non obtinebis ei à Deo quidquam, ut non seducatur. Illi, quorum noluerit Deus purificare corda eorum ; ipsis erit in hoc mundo ignominia : & ipsis in novissimo sæculo supplicium magnum.
                                                                                                                                                                                                                                      42
                                                                                                                                                                                                                                      49.   Hi sunt auditores mendacii, comestores illicitorum. Quod si venerint ad te, ut judicentur  ; vel judica inter eos, vel longè recede ab eis. Quòd si longè procùl recesseris ab eis, nequaquam nocebunt tibi quidquam. Si autem judicaveris ; judica inter eos cum justitia : quippe Deus amat justitiam servantes.
                                                                                                                                                                                                                                      43
                                                                                                                                                                                                                                      50.  Sed quomodò eligent te in judicem, cum apud ipsos sit Pentateuchus, in quo est judicium Dei : tum tergiversabuntur post hoc ; & non sunt hi credentes.
                                                                                                                                                                                                                                      44
                                                                                                                                                                                                                                      51.  Nos certè demisimus Pentateuchum : in eo est directio, & Lux. Judicabant per eum Prophetæ, qui sequebantur religionem Elsam, eos qui erant Judæi : & Doctores, & Pontifices etiam judicabant per id, quod commissum fuerat custodiæ eorum ex Libro Dei : & erant de eo testes. Ne ergo timeatis homines, ò Judæi  : sed timete me ; & ne vendatis signa mea ob pretium modicum. 52.  Et qui non judicaverit juxta, quod demisit Deus : hi sunt infideles.
                                                                                                                                                                                                                                      45
                                                                                                                                                                                                                                      53.  Et scripsimus super eos in illo (idest Pentateucho ) : quod anima reddatur pro anima ; & oculus pro oculo, & nasus pro naso, & auris pro aure, & dens pro dente : & vulnera compenset pœna talionis. Sed qui eleemosynam fecerit de ea (idest pæna ), hæc erit expiatio illi, (idest. Si læsus condonet hanc injuriam lædenti, hæc condonatio inserviet pro expiatione peccati lædentis, seu illius, qui læsus fuit. ) Et qui non judicaverit secundùm quod demisit Deus : hi sunt iniqui.
                                                                                                                                                                                                                                      46
                                                                                                                                                                                                                                      54.  Et subsequi fecimus vestigia eorum (idest Prophetarum ) Iesum filium Mariæ confirmantem, quod traditum fuerat ante eum de Pentateucho : & dedimus illi Euangelium, in quo est directio, & Lux ; & confirmante id, quod traditum fuerat ante ipsum de Pentateucho : & directionem, & commonitionem timentibus Deum.
                                                                                                                                                                                                                                      47
                                                                                                                                                                                                                                      55.  Et judicet familia Euangelii juxtà id, quod tradidit Deus in illo. Et qui non judicaverit juxtà id, quod tradidit Deus, hi sunt Prævaricantes.
                                                                                                                                                                                                                                      48
                                                                                                                                                                                                                                      56.  Et demisimus ad te Librum Alcorani cum veritate, confirmantem id, quod traditum fuerat ante eum de Libro (idest Pentateucho, & Euangelio ) : & testimonium perhibente de illo. Judica ergo inter eos ( idest scripturales ) juxta id, quod tradidit Deus : & ne secteris desideria eorum, declinando ab eo, quod venit ad te de veritate. Cuique dedimus ex vobis legem, & viam patentem, ò Gentes. Et si voluisset Deus, certè fecisset vos gentem unam (idest unius legis ) : sed divisit vos per diversas leges, ut experimentum vestri caperet in eo, quod dederat vobis (idest in ea lege ). Itaque prævenite vos mutuò ad bona. Ad Deum erit reditus vestrum omnium : & tunc enarrabit vobis id, in quo discordes fuistis.
                                                                                                                                                                                                                                      49
                                                                                                                                                                                                                                      57.  Et judica inter eos juxtà id, quod revelavit Deus, & ne secteris desideria eorum ; & cave ab eis, ne errare te faciant ab aliquo eorum, quæ demisit Deus ad te : quod si tergiversati fuerint, scito porrò, quòd certè vult Deus plectere eos propter aliqua delicta eorum : & quidem multi ex hominibus sanè sunt Prævaricantes.
                                                                                                                                                                                                                                      50
                                                                                                                                                                                                                                      58.  An ergo judicium Ignorantiæ (idest temporis idololatriæ ) desiderant ? Et quis melior est, quàm Deus in judicando apud homines, qui firmiter credunt ?
                                                                                                                                                                                                                                      51
                                                                                                                                                                                                                                      59.  O qui crediderunt, ne accipiatis Judæos, & Christianos in socios : alii eorum sint socii aliis. Qui autem acceperit eos in socios ex vobis, certè hic evadet, sicut unus ex illis. Profectò Deus non diriget gentes iniquè agentes.
                                                                                                                                                                                                                                      52
                                                                                                                                                                                                                                      60.  Videbis itaque eos, quorum in cordibus est morbus infidelitatis certatim festinare inter eos, ut sibi eos amicos concilient  : dicent illis  : Timemus, ne incidat nobis adversa fortuna contra id, quod promisit nobis Mahumetus. Verum facile eveniet, ut Deus afferat victoriam Mahumeto, aut præceptum à conspectu suo de detegendis, & confundendis his impiis  ; ita, ut fiant de eo, quod celabant in cordibus suis, pœnitentes.
                                                                                                                                                                                                                                      53
                                                                                                                                                                                                                                      61.  Et dicunt, qui crediderunt : An hi sunt, qui juraverunt per Deum validissimo juramentorum suorum, quòd ipsi sanè forent vobiscum ? Vana facta sunt opera eorum, & evaserunt pereuntes.
                                                                                                                                                                                                                                      54
                                                                                                                                                                                                                                      62.  O qui crediderunt : qui recesserit ex vobis à religione sua : mox adducet Deus pro illis alios homines : amabit eos Deus ; & ipsi amabunt eum : mansuetos erga fideles, terribiles erga infideles. 63.  Decertabunt in via Dei : neque timebunt vituperationem vituperantis. Hæc erit liberalitas Dei : dabit illam, cui voluerit : & Deus est amplus, sciens.
                                                                                                                                                                                                                                      55
                                                                                                                                                                                                                                      64.  Certè socius auxiliaris vester est Deus, & legatus ejus, & ii, qui crediderunt, qui persolvunt orationem, & præbent eleemosynam, & ipsi sese incurvant ad orandum.
                                                                                                                                                                                                                                      56
                                                                                                                                                                                                                                      65.  Et qui in adjutores acceperit Deum, & legatum ejus, & eos, qui crediderunt : utique qui sunt factio Dei, ipsi erunt Victores.
                                                                                                                                                                                                                                      57
                                                                                                                                                                                                                                      66.  O qui crediderunt, ne accipiatis eos, qui habent religionem vestram in derisum, & ludum, ex iis, quibus traditæ sunt Scripturæ ante vos, & Infideles, socios : & timete Deum, si estis fideles.
                                                                                                                                                                                                                                      58
                                                                                                                                                                                                                                      67.  Et neque eos, qui cum vocaveritis ad orationem, accipiunt eam in derisum, & ludum : hoc autem fit, quia ipsi sunt homines, qui non intelligunt.
                                                                                                                                                                                                                                      59
                                                                                                                                                                                                                                      68.  Dic : O Scripturales, an retrahitis vos à nobis, nisi quia credimus in Deum, & in id, quod demissum est ad nos (idest Alcoranum ), & in id, quod demissum fuit antea ( idest Pentateuchum, & Euangelium ) & quòd plerique vestrum sunt prævaricantes ?
                                                                                                                                                                                                                                      60
                                                                                                                                                                                                                                      69.  Dic : An enarrabo vobis aliquid pejus hoc circa retributionem pœnæ apud Deum ? Ille, cui maledixit Deus, & iratus est contra eum, & fecit ex eis simias, & porcos, & coluerunt Tagut (idest satanam ) hi sunt pejores loco, & magis errantes ab æquitate viæ.
                                                                                                                                                                                                                                      61
                                                                                                                                                                                                                                      70.  Et cum venerint ad vos, dicunt : Credidimus : sed jam intraverunt cum infidelitate ad vos  ; & ipsi jam egressi sunt à vobis cum illa. At Deus optimè noverat id, quod celabant.
                                                                                                                                                                                                                                      62
                                                                                                                                                                                                                                      71.  Et videbis multos ex eis certatim festinare in iniquitate, & transgressione, & comedere ipsos illicita. Porrò veh id, quod fecerint.
                                                                                                                                                                                                                                      63
                                                                                                                                                                                                                                      72.  Nisi prohibeant eos magistri, & Pontifices eorum à loquendo eos iniquitatem, & comedendo eos illicita ; veh sanè id, quod egerint.
                                                                                                                                                                                                                                      64
                                                                                                                                                                                                                                      73.  Et dixerunt Judæi : Manus Dei est alligata. Alligentur manus eorum, & maledicantur ob hoc, quod dixerunt. Quinimmò manus ejus extensæ sunt : dilargitur quomodò vult : & quidem augebit multos ex ipsis id, quod demissum est ad te à Domino tuo, exorbitantia & infidelitate : & conjecimus inter eos inimicitiam, & odium usque ad diem resurrectionis. Quotiescumque accenderit ignem ad bellum contra te, extinguet illum Deus : & discurrent in terra corrumpendo eam  : & Deus non amat corruptores.
                                                                                                                                                                                                                                      65
                                                                                                                                                                                                                                      74.  Quod si porrò Scripturales crediderint in Mahumetum & timuerint Deum  ; certè expiabimus ab eis mala eorum, & certè introducemus eos in hortos voluptatis.
                                                                                                                                                                                                                                      66
                                                                                                                                                                                                                                      75.  Et si porrò ipsi observaverint Pentateuchum, & Euangelium, & quod demissum fuit ad eos à Domino istorum : certè comedent de suprà se, & de sub pedibus suis (idest bonis omnibus abundabunt. ) Inter eos est gens recta via incedens : sed multi ex eis malum est, quod operantur.
                                                                                                                                                                                                                                      67
                                                                                                                                                                                                                                      76.  O Legate, annuncia totum id, quod demissum fuit ad te à Domino tuo. Quod si non feceris ; ne quidem annunciaveris id, quod tibi mandatum fuit per legationem ejus  : & Deus servabit te immunem ab hominibus : quippè Deus non diriget gentes infideles.
                                                                                                                                                                                                                                      68
                                                                                                                                                                                                                                      77.  Dic : O Scripturales, non estis fundati supra rem ullam, donec observetis Pentateuchum, & Euangelium, & quod traditum est vobis à Domino vestro. Et quidem augebit multos ex illis id, quod demissum est ad te à Domino tuo, exorbitantia, & infidelitate. Sed ne contristeris propter homines infideles.
                                                                                                                                                                                                                                      69
                                                                                                                                                                                                                                      78.  Certè illi, qui crediderunt & qui Judæi sunt, & Sabæi, & Christiani : qui crediderit in Deum, & diem novissimum, & operatus fuerit rectè ; non erit timor super eos, neque ipsi contristabuntur.
                                                                                                                                                                                                                                      70
                                                                                                                                                                                                                                      79.  Et jam quidem accepimus pactum filiorum Israel, & misimus ad eos legatos. Quotiescumque venisset ad eos Legatus cum eo, quod non cupiebant animæ eorum ; partem mendacii insimulabant, & partem occidebant.
                                                                                                                                                                                                                                      71
                                                                                                                                                                                                                                      80.  Et putaverunt, quòd non foret propter hoc ipsis ulla pœna : atque adeò cæci facti sunt, & obsurduerunt. Tum conversus est Deus super eos, deinde cæci facti sunt, & obsurduerunt multi ex ipsis : & Deus inspiciens erat in id, quod faciebant.
                                                                                                                                                                                                                                      72
                                                                                                                                                                                                                                      81.  Jam quidem infideles fuerunt, qui dixerunt : Certè Deus est Messias filius Mariæ. Et dixit Messias : O filii Israel, servite Deo Domino meo, & Domino vestro. Certè qui socium posuerit Deo, jam interdixit Deus illi Paradisum ; & receptaculum ejus erit Ignis ; & non erit iniquè agentibus ullus ex adjutoribus.
                                                                                                                                                                                                                                      73
                                                                                                                                                                                                                                      82.  Jam quidem infideles fuerunt, qui dixerunt : Certè Deus est tertius trium (idest trinus ) Et non est Deus aliquis, nisi Deus unus. Quod si non abstineant ab eo, quod dicunt, procul dubio attinget eos, qui sunt infideles ex ipsis, tormentum dolorificum.
                                                                                                                                                                                                                                      74
                                                                                                                                                                                                                                      83.  An ergo non convertentur ad Deum, & veniam petent ab eo ? Et Deus est indultor, misericors.
                                                                                                                                                                                                                                      75
                                                                                                                                                                                                                                      84.  Non est Christus filius Mariæ, nisi Legatus ; jam præcesserunt ante eum Legati : & Mater ejus fuit verax. Ambo comedebant cibum. Aspice quomodò declaramus illis signa unitatis divinæ  : deinde aspice quomodò avertantur à veritate.
                                                                                                                                                                                                                                      76
                                                                                                                                                                                                                                      85.  Dic : An servietis præter Deum illi, quod non obtinebit vobis nocumentum, neque utilitatem ? Et Deus, ipse est Audiens, sciens.
                                                                                                                                                                                                                                      77
                                                                                                                                                                                                                                      86.  Dic : O Scripturales, ne excedatis in religione vestra sine veritate : neque sectemini desideria hominum, qui jam erraverunt anteà, & errare fecerunt multos : & erraverunt ab æquitate viæ.
                                                                                                                                                                                                                                      78
                                                                                                                                                                                                                                      87.  Maledicti sunt, qui infideles fuerunt ex filiis Israel per linguam David, & Jesu filii Mariæ. Hoc evenit eis, quia rebelles fuerunt, & prævaricati sunt.
                                                                                                                                                                                                                                      79
                                                                                                                                                                                                                                      88.  Non prohibebant sese mutuò ab illicito, quod faciebant : veh certè, quod faciebant.
                                                                                                                                                                                                                                      80
                                                                                                                                                                                                                                      89.  Videbis multos ex eis assumere in socios eos, qui sunt infideles. Veh certè, quod præmiserunt ipsis animæ eorum, quòd iratus fuerit Deus contra eos, & in tormento ipsi perpetuò commoraturi sint.
                                                                                                                                                                                                                                      81
                                                                                                                                                                                                                                      90.  Quòd, si credidissent in Deum, & Prophetam Mahumetum, & quod demissum fuit ad eum ; non accepissent eos in socios, sed multi ex eis sunt prævaricantes.
                                                                                                                                                                                                                                      82
                                                                                                                                                                                                                                      91.  Utique invenies vehementissimos Hominum in hostilitate adversus eos, qui crediderunt, esse Judæos, & eos qui associant (idest idololatras Meccanos ). Et certè invenies propinquissimos eorum (idest hominum ) in charitate erga eos, qui crediderunt, esse eos, qui dicunt : Nos sanè sumus Christiani. Hoc fit, quia ex his sunt presbyteri, & Monachi : & quia ipsi non eriguntur in superbiam.
                                                                                                                                                                                                                                      83
                                                                                                                                                                                                                                      92.  Et cum audierint id, quod demissum fuit ad legatum (idest Alcoranum ) videbis oculos eorum profundere lacrymas ob id, quod cognoverunt de veritate, dicentes : Domine noster credimus : scribe ergo nos cum testificantibus veritatem Mahumeti, & Alcorani.
                                                                                                                                                                                                                                      84
                                                                                                                                                                                                                                      93.  Et quod est nobis causæ, ut non credamus in Deum, & quod venit ad nos de veritate : & optemus, ut introducat nos Dominus noster cum hominibus recta operantibus ?
                                                                                                                                                                                                                                      85
                                                                                                                                                                                                                                      94.  Itaque in prœmium dedit illis Deus ob id, quod dixerunt, hortos ; currunt de sub ipsis flumina : perpetuò commoraturi sunt in illis : & hæc est merces Benefacientium.
                                                                                                                                                                                                                                      86
                                                                                                                                                                                                                                      95.  At qui increduli fuerint, & mendacii arguerint signa nostra, hi erunt socii Inferni.
                                                                                                                                                                                                                                      87
                                                                                                                                                                                                                                      96.  O qui crediderunt, ne prohibeatis bona (idest cibos bonos ), quæ concessit Deus vobis : & ne transgrediamini terminos positos à Deo  : quippè Deus non amat transgredientes.
                                                                                                                                                                                                                                      88
                                                                                                                                                                                                                                      97.  Et comedite ex eo, quod præbuit in alimentum vobis Deus, licitum, bonum : & timete Deum in quem vos estis credentes.
                                                                                                                                                                                                                                      89
                                                                                                                                                                                                                                      98.  Non puniet vos Deus ob dictum inconsideratum in juramentis vestris : sed puniet vos propter id, quo obstrinxistis juramentum, jurantes cum intentione, & advertentia. Porrò expiatio hujus juramenti erit cibare decem pauperes ex mediocri cibo, quo cibatis familias vestras ; vel vestire eos, vel liberare cervicem (idest captivum fidelem ). Qui verò non invenerit id, quo possit hæc præstare, imponitur illi jejunium trium dierum. Hæc erit expiatio juramentorum vestrorum, cum juraveritis falsum. Observate autem juramenta vestra. Ita declarat Deus vobis signa sua, ut vos gratias agatis.
                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : NOTÆ.
                                                                                                                                                                                                                                      XXI.  Quare ergo punit vos ] Gelal. ولا يعذب الاب ولده ولا الحبيب حبيبه وقد عذبكم الله فانتم كاذبون  : non enim punit pater filium, neque dilectus dilectum suum : sed Deus jam punivit vos : ergo vos estis mendaces.
                                                                                                                                                                                                                                      XXII.  In cessatione legatorum ] Arabicè الفترة est, juxta Gelal, tempus, quod intercessit بين محمّد وبين عيسى ومدّة ذلك خمسماية وستّون سنة inter Mahumetum, & Jesum per spatium quingentorum, ac sexaginta annorum  : in quo nullus fuit legatus, aut Propheta juxta falsam Mahumetanorum opinionem.
                                                                                                                                                                                                                                      XXVIII.  Dixerunt duo viri ] Gelal وهما يسوع وكالب erant hi Josue, & Caleb.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXII.  Errabunt vagantes in terræ  : idest in deserto, quod Ebn-abbas asserit fuisse latitudinis, seu spatii تسعة فراسخ  : novem parasangarum. Est autem parasanga spatium trium millium passuum. Addit Gelal : fertur, ipsos dùm noctu iter agerent cum omni celeritate, mane inventos fuisse ibi, ubi noctu iter inceperant : & eodem modo vespere ibi repertos fuisse, unde mane erant profecti, donec omnes extincti sunt, præter eos, qui perveniebant ad ætatem viginti annorum. Fuerant autem sexcenta millia : mortuique sunt Moyses, & Aaron in deserto.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXIII.  Duorum filiorum Adam ] Gelal vocat eos corruptè هابيل ةقابيل  : Habil, & Cabil  : & scribit Habelem obtulisse arietem ; Cainum verò fruges : & Deum acceptasse sacrificium Habelis, immittendo ignem è Cœlo, qui consumpsit illud.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXV.  Cum iniquitate mea, & iniquitate tua ] Explicat Gelal : باثم قتلى واثمك الذى ارتكب من قتلى  : cum iniquitate occisionis meæ (idest quam committerem occidendo te) & iniquitate tua, quam perpetrabis occidendo me. Addit idem Gelal, cùm Cain Habelem occidisset, sustulisse cadaver ejus in humeros suos, ut absconderet illud. Cumque hęsitaret, Deum immisisse Corvum vivum gestantem corvum mortuum, qui unguibus, ac rostro effodiens terram, sepelivit in ea corvum mortuum : ut disceret Cain exemplo Corvi sepelire cadaver fratris sui.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXVII.  Ignominia ] Explicat Gelal جيفة cadaver.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXIX.  Porrò retributio eorum ] Gelal : نزل في العربيين لما قدموا المدينة وهم مرضى فاذن لهم النبي ص ان يخرجوا الى الابل ويشربوا من ابوالها والبانها فلما صحّوا قتلوا راعى النبى ص واستاقوا الابل hęc revelata sunt propter Arabes, cùm pervenissent Medinam. Cùm enim essent ęgroti, concessit illis Mahumetus, ut irent ad Camelos suos, & biberent ex lotio, & lacte eorum. Illi verò, cùm convaluissent, occisis pastoribus Mahumeti, Camelos abegerunt. Lotium Cameli erat ad Medicinam.
                                                                                                                                                                                                                                      Ex opposito Arabicè من خالاف explicat Gelal اى ايديهم اليمنى وارجلهم اليسرى idest manum eorum dexteram, & pedem eorum sinistrum. Addit Interpres, occidendos esse eos, qui solùm occiderint : crucifigendos verò, qui occiderint, & abstulerint simul pecunias, aut res : abscindendos autem, qui deprædati fuerint, sed non occiderint : ejiciendos demùm in exilium, qui tantùm injecerint terrorem viatoribus. Sed non conveniunt cæteri Interpretes, & Juris consulti.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXXIV.  Furator, & Furatrix ] Contendit Gelal, abscindendam illis esse manum dexteram à carpo, seu ab extremitate cubiti : & addit : وابينت السنة ان الذي يقطع فيه ربع دينار فصاعدًا وانه ان عاد قطعت رجله اليسرى من مفصل القدم ثم اليد اليسرى ثم الرجل اليمنى بعد ذلك يعزر  : Declaravit Consuetudo, abscissionem manus dextrę non esse faciendam, nisi propter furtum quatuor nummorum, vel majoris quantitatis. Quòd si fur redeat ad furandum, abscindatur illi pes sinister à talo : deinde manus sinistra : deindè pes dexter, & posteà virgis cędatur absque ulla lege, & modo.
                                                                                                                                                                                                                                      XXXXV.  Sed resipuerit ] Gelal فالا يسقط بتوبته حق الادمى من القتل وردّ المال  : Sed propter pęnitentiam ejus, non excidit lex humana abscissione ejus, & restitutione rei furto ablatę. Condonatur tamen abscissio, juxta Sciapejensem, si pars ignoscat ei, antequam deferatur ad Judicem.
                                                                                                                                                                                                                                      LI.  Et Doctores ] Arabicè est الربانيون Rabbanii  : puto idem esse, ac Rabbini, voce desumpta à Siriis, qui magistros, ac doctores حدا Rabbone appellant.
                                                                                                                                                                                                                                      LIII.  Sed qui eleemosynam fecerit de ea, hęc erit expiatio illi. Interpres Alcorani impressi Basileę, sic vertit : Hoc tamen condonans, Dei misericordiam, peccatique decrementum accipiet. Videtur vera, & genuina translatio : nempe Silęsus condonet pęnam lęsori, hoc sufficiet pro expiatione culpę lędentis : vel potiùs hoc proderit lex condonanti, ad remissionem suorum peccatorum. Interpres Gallus vertit : celuy, qui l’observera fera bien ineptè.
                                                                                                                                                                                                                                      LVI.  Et viam patentem  : طريقا واضحة في الدين viam claram, & patentem in religione.
                                                                                                                                                                                                                                      LIX.  Ne accipiatis Judęos, & Christianos in socios ] Arabicè ولى non solùm significat socium, sed etiam amicum, protectorem, patronum, & auxiliatorem. Utinam Christiani Principes ita saperent, & intelligerent.
                                                                                                                                                                                                                                      LXIX.  Ille, cui maledixit Deus ] Intelligit Judęos transgressores sabbathi conversos in simias ob maledictionem David : & mutatos in porcos à Christo ob violatam ejus mensam, vel ob ipsum Christum derisum. De primis superiùs diximus ; de secundis inferiùs dicemus.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXIII.  Manus Dei est alligata ] Idest juxta Gelalis expositionem : مقبوطة عن ادرار الرزق علينا coarctata à prębendo nobis alimenta.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXV.  Observaverint Pentateuchum, & Euangelium ] Gelal بالعمل بما فيها وميه الايمان بالنبي  : faciendo ea, quæ habentur in utroque, inter quę est, ut credant in Mahumetum.
                                                                                                                                                                                                                                      Quidam via recta incedunt ] Gelal recenset inter hos Judæorum quemdam præcipuum, nomine Abdallah filium Salam, & socios ejus.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXVI.  Quòd si id non feceris ]. Est manifesta Tautologia : nam idem est, ac si dicat : Si non feceris, idem erit, ac si non feceris. Gelal ad excusandam Prophetæ sui oscitantiam, hac utitur explicatione. وان لم تفعل اى لم تبلغ جميع ما انزل اليك فما بلغت رسالته بلافرد والجمع لان كتمان بعضها كتمان كلها
                                                                                                                                                                                                                                      Quod si non feceris, idest non annunciaveris omnia, quę tradita sunt tibi, ne annunciaveris quidem legationem, seu epistolam ejus per partes, & in totum ; nam abscondere partem ejus, est abscondere eam totam. Violenta, & inepta expositio.
                                                                                                                                                                                                                                      Servabit te immunem ab hominibus ] Gelal explicat ان يقتلوك ne occidant te. Et addit : وكان صلى الله عليه و سلم بحرس حتى نزلت فقال انصرفوا فقد عصمني ربّي رواه الحكم Propheta Mahumetus utebatur custodia militum, donec traditus fuit hic versiculus. Tunc autem dixit custodibus : Recedite : nam immunem, ac tutum fecit me Dominus meus. Refert hoc Alhakem.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXVIII.  Neque ipsi contristabuntur ] Nimirùm, ut exponit Gelal في الاخرة in futuro sæculo.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXXII.  Deus est Tertius trium ] Glossa Gelalis ثالث آلهة ثلاثة اى احدهما و الاخران عيسى وامه وهم فرقة من النصارى tertius trium Deorum, idest unus ex illis ; ita ut alii duo sint Jesus, & Mater ejus. Fuit hæc secta quædam Christianorum.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXXIV.  Mater ejus fuit verax ] Gelal مبالغة في الصدق summę veracitatis : neque dixit unquam, se esse Deum, aut Deam. Ita est.
                                                                                                                                                                                                                                      Comedebant cibum ] Gelal : كغيرها من الحيوانات ومن كان كذلك لا يكون الها لتركيبه و ضعفه وما ينشا منه من البول والغايط sicut cętera animantia. Qui autem est hujusmodi, non est Deus propter compositionem, & infirmitatem suam, & propter excrementæ, quę egrediuntur ab eo.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXXVII.  Per linguam David, & Jesu ]. Quia nimirùm Jesus mutavit eos in porcos ; David autem in Simias.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXXXI.  Utique invenies ] His verbis ostendit, Judæos fuisse Mahumetanis infensissimos, Christianos autem amicissimos prę cęteris gentibus.
                                                                                                                                                                                                                                      XCII.  Et cum audierint ] Gel. نزلت في وفد النجاشى القادمين من الحبشة قرءَ ص عليهم سورة يس فبكوا واسلموا وقالوا ما اشبه هذا بما ينزل على عيسى Hęc revelata sunt, quandò advenerunt ex Æthyopia legati Regis Æthiopum, quibus cùm Mahumetus legisset suram Alcorani, quę inscribitur Jas, cęperunt flere, & Mahumetani facti sunt, dic entes : Quàm simile est hoc illi, quod revelatum fuit Jesu. Longa est fabula : sed vide sis, eam in Prodromi p. 1. in synopsi.
                                                                                                                                                                                                                                      XCIII.  Ne prohibeatis bona ] Gel. نزل لما هم قوم من الصحابة ان يلازموا الصوم والقيام ولا يقربوا النسآ والطيب ولا ياكلوا اللحم ويناموا على الفرش dicta sunt hęc, cum quidam ex sociis Mahumeti decrevissent obligare se ad jejunium ad surgendum noctu, abstinendum à fęminis, & unguentis, ad non comedendas carnes, & ad non dormiendum super stratum. Nimirùm hęc omnia rejecit Mahumetus à secta sua, affirmans se nolle in ea institutum Monachorum Christianorum.
                                                                                                                                                                                                                                      LXXXXVIII.  Ob dictum inconsideratum ]. Arabicè اللغو dictum temerè, & sine reflessione prolatum Explicat Gelal هو ما يسبق اليه اللسان من غير قضد الخلق كقول الانسان لا والله وبالى والله cum lingua pręcurrit judicium, & intentionem jurandi, veluti, cùm quis dicit : Non per Deum : vel, Ita per Deum.
                                                                                                                                                                                                                                        R
                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : REFUTATIONES.
                                                                                                                                                                                                                                        I. Falsa prorsùs, & sacris literis contraria est ratio, qua Mahumetus negat Christianos (nam de Judęis non curamus, sunt .n. in diversa causa) esse filios, & dilectos Dei : quia scilicet Deus puniat illos propter peccata ipsorum. Imò ex hoc agnoscuntur peculiariter esse tales, quia Deus iniquitates illorum flagellis puniat, & corrigat. Patet hoc in populo Israelitico, cum adhùc esset populus Dei ; qui ob peccata sua, & præsertim ob idololatriam, flagellis à Deo atterebatur : & in ipso David, qui in psalmo 72. ingenuè de se ipso fatetur : & fui flagellatus tota die, & castigatio mea in matutinis. Et de suis Electis, ac dilectis Deus ipse per eundem loquitur psalmo 88. Si autem dereliquerint filii ejus legitimam, visitabo in virga iniquitates eorum, & in verberibus peccata eorum. Audi etiam Salomonem Proverb. cap. 30. Quem diligit Dominus corripit : & quasi pater in filiis complacet sibi. Et Paulum ad Hebręos cap. 12. Quem diligit Dominus castigat : flagellat autem omnem filium, quem recipit. Ex opposito habemus in iisdem scripturis, Deum sępè concedere peccatoribus quietem, & felicitatem : ut in eodem psalmo 72. ubi conqueritur David : Zelavi in peccatoribus, pacem peccatorum videns. In labore hominum non sunt, & cum hominibus non flagellabuntur. Sexcenta alia hujusmodi loca sunt in scripturis, quæ Alcorano è diametro opponuntur, & Mahumeti crassitiem plus quam pecuinam ostendunt. Quin & ipsemet non semel fatetur in Alcorano hanc ipsam veritatem, cum scilicet se, & suos adversæ fortunæ expositos videret. Porrò fatemur etiam nos, Christianos esse homines : at hoc nihil obstat, quin sint etiam filii Dei per gratiam, & dilecti illius.
                                                                                                                                                                                                                                        II. Falsum est à Christo usque ad Mahumetum nullum fuisse missum à Deo Prophetam, vel legatum. Ipsi enim Mahumetani non solùm fatentur plures in Christiana religione fuisse Sanctos Viros Prophetiæ dono ornatos, sed etiam illos peculiari veneratione prosequuntur, ut D. Georgium, D. Antonium Abbatem ; & alios, quos ipsi enumerant in الفترة Alphetra, seu Statu cessationis hujusmodi. Neque dicant, hos non fundasse novam religionem, vel novam legem non promulgasse : hoc enim non requiritur ad statum Prophetæ, vel legati ; ut patet in Noe, Lot, Jona, Davide, & aliis. Satis est, si veterem, & jam anteà receptam religionem seu legem prædicent, & miraculis confirment. Ex his autem innumeri fuere in religione Christiana à Christi ævo usque ad Mahumetum, qui non novam religionem fundavit ; sed veterem, veramque destruere conatus est, ut superstitionem suam stabiliret.
                                                                                                                                                                                                                                        III. Quamvis id, quod refertur ex libro Numer. cap. 13. & 14. In substantia cum Pentateucho conveniat, multas tamen habet ineptas appendices, quas Mahumetus è putido cerebro suo deprompsit. Mirum verò, quot ineptias expositores Moslemi hoc in loco excogitaverint. Inter hos Ahmedus filius Mohammedi, cognomento اللستاد Alastadus, hæc habet : Promiserat Deus Moysi, daturum se ei, & populo ejus terram Sanctam, quæ est Syria, quam habitabant Chananæi Gigantes. Pollicitus autem erat, se illos deleturum, & traditurum terram Syriæ in habitationem filiis Israel ..... Et elegit Moyses duces duodecim, & profectus est cum eis, quousque appropinquaverunt terræ Chanaan, quæ est Jericho : inde misit Deus ad eam, ut explorarent, quæ in ea reperirentur. Hactenùs tolerabiliter. Sequuntur jam fabularum monstra : فلقيهم رجل من الجبارين يقال له عوج بن عنق طوله ثلاثة الاف وعشرون ذراع وثلاثة وثلاثون ذراعًا : قاله ابن عمر : وكان عوج يحتجر بالسحاب ويشرب منه الماء ويتناول الحوت في قعر البحر فيشويه لعين الشمس يرفعه اليها ثم ياكله وروي انه اتى نوحا يرم الطوفان وقال له احملني معكم في السفينة فقال اخرج عني يا عدو الله وطبق الماء باعلا الارض من جبل وما علا ركبتي عوج و عاش هوج ثلاثة الاف سنة : Et obvium habuerunt quemdam ex Gigantibus, qui dicebatur Og filius Enac, cujus staturæ altitudo erat viginti trium millium, & trigintatrium cubitorum, ut refert Ebn-Omar. Porrò Og pertingebat lateribus nubes, ex quibus hauriebat aquam ad bibendum : & acceptos pisces è fundo maris elevabat eos ad sphæram Solis : & ibi assatos manducabat. Fertur autem venisse ad Noe tempore diluvii, & dixisse ei. Porta me tecum, & cum tuis in Arca. Cui respondit : Noe : Exi à me, ò inimice Dei. Cum autem aqua cooperiret terram, & elevaretur super eam plusquam ad altitudinem montis, non tamen elevabatur usque ad genua Og : Vixit autem Og tribus millibus annis. Hæc Mahumetanus interpres, & quidem celeberrimus, qui plusquam septuaginta auctores ad ea, quæ scribit confirmanda, producit, ne quis putaret haberi hęc pro fabulis, & quisquiliis. Sed audi reliqua, & risum tene, si potes. Et perdidit eum Deus excelsus per manum Moysi. Habebat autem Moyses castra protensa undique per tria milliaria : venitque Og, ut videret ea. Deinde accedens ad montem, excidit ab eo petram latam quantum castra Moysi, & accepit eam, tulitque, ut super castra projiceret, eadem que tota cooperiret. Sed Deus Excelsus misit ad eum upupam, quæ rostro excavavit petram, quam Og capite gestabat, ita ut petra decideret tanquam torques in collum ejus. Cum autem eo pondere prostratus fuisset, accessit Moyses, qui erat altus decem cubitis, cum hasta item decem cubitorum ; quam cum in altum ad decem alios cubitos evibrasset, non pertigit, nisi ad talos Og, licet prostratus jaceret, & ita occidit eum. Accurrit autem turba multa cum sicis, & absciderunt caput ejus : & cum occisus esset, jacuit protensus usque ad Nilum Ægypti per unum annum : Vocabatur autem mater ejus Enac, quæ dicitur fuisse una ex filiabus Adam, & prima meretrix in terra, cujus unusquisque digitus longus erat tres cubitos, & latus duos, cum geminis unguibus in singulis digitis, veluti serris. Cum autem scortari cæpisset, immisit in eam Deus Leones magnos velut Elephantes, & Lupos velut Camelos, & Aquilas velut Asinos, insilientes in eam, peremerunt, & comederunt eam. Redit deinde ad Og, & exploratores missos à Moyse, & ita prosequitur.... Cum autem occurrisset illis Og portans fascem lignorum in capite, corripuit manu omnes duodecim, & conjecit eos in peram suam : & deferens eos ad conjugem, ait illi : En, vide hos, qui putaverunt se posse pugnare contra nos. Et extractos è pera, projecit ante eam dicens : Vis ne commollam eos pedibus meis ? Illa verò : Dimitte eos, inquit, ut renuncient suis id, quod viderunt. Itaque dimissi tulerunt secum granum unum ex uvis eorum, erat tantæ molis, quantam posset portare camelus. Hæc ex Arabico fidelissimè translata, quæ etiam videri possent in prodr. p. 2. c. 9. pag. 54.
                                                                                                                                                                                                                                        IV. Non est dubium, quin fabulosum sit, & aliquo fortasse Rabbinico Commento erutum id, quod de duobus Adæ filiis narrat Alcoranus. Augent hìc etiam fabulam Expositores, & præsertim Alastadus Thalebiensis ; qui asserit Hevam solitam fuisse geminos semper parere, masculum, & fœminam. Adam verò copulabat conjugio fœminam unius partus cum masculo alterius : atque ita adjungere voluit Habeli sororem Caini, nomine Aclimam : & sororem Habelis Ludam cum Caino. Cum autem Aclima esset pulcherrima, utpotè in Paradiso genita, ac nata : renuebat Cainus cedere eam Habeli. Jussit itaque Adam, utrumque offerre sacrificium ad explorandum circa hoc divinum beneplacitum. Alii scribunt, cum jam Cain adolevisset, Deum effecisse, ut appareret illi puella quædam orta ex Geniis, nomine Gemana, in figura humana. Deum verò inspirasse Adæ, ut conjungeret eam cum Cain, sicut fecit. Cum porrò etiam Habel adolevisset, fecit, ut descenderet ad Adam Heva in figura humana, (puto pro Heva scriptum fuisse aliud nomen alicujus puellæ ex Geniis) quæ genuit illi filiam nomine Bledram, quam aspiciens Habel, vehementer adamavit : & Adam, inspirante Deo, tradidit ei illam in uxorem. Id ęgreferens Cain, conquestus est apud patrem, Bedram sibi tanquam grandiori natu deberi affirmans. Cum igitur jubente Adam, uterque sacrificium ad divinam in hoc voluntatem explorandam obtulisset ; descendit ignis candidus è Cœlo, & absumpsit oblationem Habel : oblationem verò Cain non attigit. Testatur autem Ismael filius Raphei, se ex fama audivisse, natum fuisse Habeli agnum, quem adeò dilexit, ut cunctis opibus eum præferret, & cum in humeris suis portaret. Hunc agnum tunc obtulit Habel ; qui tamen translatus in paradisum, non cessavit in eo liberè vagari, ac pasci, donec Abraham immolavit illum pro filio. Ita referunt Abdallah filius Homar ; & Abdallah filius Raphedi. Cain porrò invidia exagitatus, absente patre venit ad Habel, volens eum occidere. Aperit autem Saddæus, cum Cain constituisset fratrem occidere, venisse ad eum in montem, ubi dormientis caput saxo collisit, ita ut moreretur. Addit Ebno-gerih : Cum nesciret Cain, qua ratione fratrem occideret, apparuit illi diabolus, & accepta ave, posuit caput ejus supra petram, & deinde petra alia contudit caput ejus. Quo viso, Cain compressit caput fratris inter duos lapides, & occidit eum. Hæc summatim, sed fideliter ex Interpretibus Alcorani.
                                                                                                                                                                                                                                        V. Falsum prorsus est, Deum dixisse filiis Israel, eum, qui occidit, vel à cæde servat unum tantum hominem, idem facere, ac si occideret, vel à cæde servaret universos homines. Nusquam hoc in Pentateucho invenitur, & ne inveniri quidem potest, cum sit absolutè falsum, Ebn-abbas pro homine, seu anima una, intelligit, عادلا نبيا او اماما  : Prophetam, aut Antistitem religionis, justè agentem. Inepta prorsus expositio.
                                                                                                                                                                                                                                        VI. Semper cantat eamdem cantionem ; Judæos corrupisse in sacris Scripturis oracula de Mahumeto. Nos verò, eandem semper damus responsionem : Nec fecerunt hoc Judæi, nec facere potuerunt.
                                                                                                                                                                                                                                        VII. Dùm allegat legem de pœna talionis, quæ in Pentateucho statuitur ; addit de suo : Nasum pro naso, & aurem pro aure. Licèt enim hæc etiam duo comprehendantur sub pœna talionis, non tamen leguntur in sacro Textu, neque ponuntur à Deo. Sed Mahumetus plus sapit quàm, Deus.
                                                                                                                                                                                                                                        VIII. Mirum quàm stultus sit Mahumetus, qui approbet Pentateuchum, & Euangelium, & juxta hos libros tanquam à Deo traditos jubeat judicia exerceri ; & tamen velit etiam Alcoranum suum ingerere, tanquam illis conformem, cum adeò sit ab eis difformis. Statuit pro fundamento effati sui ; diversitatem legum, nempe Judaicę, Christianæ, & Mahumetanæ esse à Deo, qui, si voluisset, dedisset omnibus eamdem legem : Sed hoc non fecit, ut experiretur obedientiam uniuscujusque gentis in sua ipsius lege. Verùm in lege divina duo sunt attendenda : unum, quod spectat ad ritus, ac cęremonias, & ad jus merè politicum : alterum, quod veritates æternas, & ad fidem, vel historiam spectantes amplectitur. Primum potest à Deo immutari, ac diversimodè tradi. Secundum semper manet immutabile, & invariabile. Si totum discrimen Alcorani cum Euangelio, & Pentateucho circa primum versaretur ; non esset inter nos, & Moslemos magnum dissidium. Verùm, quod Pentateuchus, & Euangelium multa proponant, quæ vel sunt æternæ veritatis, vel pertinent ad historiam, & ad ea, quæ ita gesta sunt, & Alcoranus eadem neget, vel corruptè referat, hoc nullo modo probari potest : atque adeò intolerabilis est Mahumeti stultitia, qui ex rebus inter se oppositis, seque invicem destruentibus, velit unum quid, atque idem componere, & confarcinare. Hùc accedit, Euangelium non continere materias politicas, neque ritus, aut cæremonias legales : sed totum ex rebus æternæ veritatis, & ex iis, quæ gesta sunt, compactum esse : quamobrem judicia illius nullo modo variari possunt, aut immutari, quemadmodùm judicia Pentateuchi, quæ magna ex parte cæremonialia, vel politica sunt. Porrò si professores Euangelii tenentur ex præcepto divino juxta Euangelium judicare, tenentur etiam judicare contra Alcoranum, cum hic Euangelio in pluribus adversetur. Neque regerat nobis Mahumetanus, Euangelium esse corruptum : nam cum idem nunc sit Euangelium, quod erat tempore Mahumeti, si tunc erat corruptum, neque sincerum extabat ; cur præcipit judicia fieri à Christianis juxta Euangelium, nihil distinguens de corrupto, vel incorrupto ? Sed Euangelium semper idem fuisse, semperque incorruptum, jam superiùs efficaciter demonstravimus. Hæc eadem vide fusiùs tractata in prodromo par. pr. c. 2. & seq.
                                                                                                                                                                                                                                        9. In eo, quod fingit Mahumetus sibi à Deo immunitatem ab hominum injuria in prædicatione Alcorani promissam fuisse, manifestè mendax deprehenditur, dum mulieris Judeæ astu veneno sublatus est, & in prælio Ohod gravissimè vulneratus fuit. Prodr. par. 2. c. 5. pag. 29.
                                                                                                                                                                                                                                        10. Hic etiam §. 38. quemadmodùm superiùs, salutem unicuique in sua religione, sive Christiana sit, sive Judaica, sive alia, quæ unum Deum colat, & supremi judicii diem credat, & bona opera exerceat, pollicetur. Sed vide quæ suprà, & fusissimè in Prodr. par. 3. c. pr. pag. 3. & alibi circa hoc dicta sunt.
                                                                                                                                                                                                                                        11. Oppugnat iterùm Christi divinitatem verbis ex Euangelio mendaciter desumptis : nunquam enim legimus Christum talia verba dixisse. Verùm licèt ea dixisset, nihil facerent contra nos, qui duplicem in Christo naturam, divinam, & humanam agnoscimus. Matrem verò ejus non fuisse Deum, aut Deam, nos etiam ultrò confitemur. Quamobrem ea, quæ hic habet Alcoranus, nullius momenti sunt ad Sanctissimæ Trinitatis mysterium labefactandum. Vide superiùs dicta.
                                                                                                                                                                                                                                        12. Quidquid sit de odio, & hostilitate Judæorum, & propensione, charitateque Christianorum erga Mahumetanos, itemque de laudibus ipsorum Christianorum, præsertim Monachorum, ac Presbyterorum : magnum certè mendacium est, quod asseritur de eorumdem lacrymis in audiendo Alcorano, & præsertim sectione illa, quæ inscribitur Jas  : in qua, cùm propè nihil sit, quod cum Euangelio, vel tantillum conveniat, impossibile est Christianos illos Æthyopes, præsertim Presbyteros, & Monachos, cum iis, quæ in Euangelio habentur, illam ita comparasse. Potuit tamen evenire, ut Christiani aliqui simpliciores, & rudiores, Mahumeti hypocrisi decepti, in illius nassam inciderent. Hodie quoque in Oriente idem non rarò contingit in Christianis Schismaticis, qui utpote à Deo derelicti, eo quòd ab ejus Ecclesia disjuncti sint, ad Mahumetanorum partes facillimè transeunt.
                                                                                                                                                                                                                                        13. Valde deliciosum, ac mollem se ostendit Mahumetus, qui ad suaviorum ciborum usum asseclas suos propemodum compellat, & non-nullos eorum austeriorem vitam amplecti volentibus, ita à proposito deterreat, & ad licentiam, ac libidinem revocare conetur.
                                                                                                                                                                                                                                        14. Absolvit iterum juramenta vana ab omni culpa. Sed de hoc, & aliis, ne eadem repetere cogar, vide, jam superiùs dicta sunt.
                                                                                                                                                                                                                                          90
                                                                                                                                                                                                                                          99.  O qui crediderunt : certè vinum, & alea, & statuæ, & sagittæ sunt abominatio ex opere Satanæ : itaque devitate illud, ut vos felices sitis.
                                                                                                                                                                                                                                          91
                                                                                                                                                                                                                                          100.  Utique vellet Satanas conjicere inter vos inimicitiam, & odium per vinum, & aleam ; & avertere vos à memoria Dei, & ab oratione : an ergo vos abstinebitis ab eis  ?
                                                                                                                                                                                                                                          92
                                                                                                                                                                                                                                          101.  Et obedite Deo, & obedite Legato, & cavete ab opposito  : nam si contumaces fueritis, scitote, quòd ad legatum nostrum pertinet tantummodò annunciatio clara veritatis.
                                                                                                                                                                                                                                          93
                                                                                                                                                                                                                                          102.  Non est iis, qui crediderunt, & fecerunt bona, piaculum ullum ob id, quod gustaverunt ex illicitis, si timuerint Deum, & crediderint, & fecerint bona : tùm timuerint, & crediderint : tùm timuerint, & benefecerint : nam Deus amat benefacientes.
                                                                                                                                                                                                                                          94
                                                                                                                                                                                                                                          103.  O qui crediderunt, certè experimentum vestri faciet Deus in aliqua re circa venationem, quam capiant manus vestræ, & hastæ vestræ ; ut sciat Deus, quis timeat eum in occulto (idest, quandò nemo ipsum videt ). Qui ergo transgressus fuerit post hoc interdictum circa venationem, illi erit pœna dolorifica.
                                                                                                                                                                                                                                          95
                                                                                                                                                                                                                                          104.  O qui crediderunt, ne occidatis venationem, cùm vos estis in sacris peregrinationibus : & qui occiderit eam ex vobis, habens intentionem occidendi, certè retributio ejus erit, veluti, si occidisset aliquod jumentum domesticum. Judicabunt de illo duo præditi justitia ex vobis, & erit pœna ejus munus mittendum ad Caabam : aut expiatio ejus erit cibatio pauperum : aut compensatio hujus peccati erit jejunium, ut gustet pœnam facti sui. Ignoscit Deus id, quod præteriit. At qui reversus fuerit ad illud, ultionem capiet Deus de eo : & Deus est præpotens, habens vim ulciscendi.
                                                                                                                                                                                                                                          96
                                                                                                                                                                                                                                          105.  Concessa est vobis venatio maris quocunque tempore  : & cibus ejus ad usum vobis, & ad viaticum itinerantibus : & prohibita est vobis venatio terræ, quandiù manseritis sacræ peregrinationi addicti : & timete Deum, ad quem congregabimini in die judicii.
                                                                                                                                                                                                                                          97
                                                                                                                                                                                                                                          106.  Constituit Deus Caabam domum sacram, stationem hominibus : & mensem sacrum, & Donarium ovis, quæ offertur ad Meccam, & appensoria, quæ illi apponuntur. Hoc fecit, ut sciretis, quòd Deus novit id, quod est in Cœlis, & id, quod in terra, & quòd Deus in omni re est sciens.
                                                                                                                                                                                                                                          98
                                                                                                                                                                                                                                          107.  Scitote, quòd Deus est vehemens in puniendo, & quòd Deus est indultor, misericors.
                                                                                                                                                                                                                                          99
                                                                                                                                                                                                                                          108.  Non spectat ad Legatum, nisi prædicatio : & Deus scit id, quod manifestatis, & id, quod absconditis.
                                                                                                                                                                                                                                          100
                                                                                                                                                                                                                                          109.  Dic : Non adæquabitur malum, & bonum, etiamsi placuerit tibi multitudo mali, timete itaque Deum, ò præditi cordibus, ut vos felices sitis.
                                                                                                                                                                                                                                          101
                                                                                                                                                                                                                                          110.  O qui crediderunt, ne interrogetis de rebus, quæ, si manifestantur vobis, molestiam allaturæ sunt vobis ; & si interrogetis de eis, quandò revelatur Alcoranus, manifestabuntur vobis. Condonat Deus vobis culpam ob interrogationem de illis : nam Deus est indulgens, benignus.
                                                                                                                                                                                                                                          102
                                                                                                                                                                                                                                          111.  Jam interrogavit de illis gens, quæ fuit ante vos : deinde facti sunt in eas non credentes.
                                                                                                                                                                                                                                          103
                                                                                                                                                                                                                                          112.  Non statuit Deus aliquid de Bahira, neque Saiba, neque Vasila, neque Hamo : sed, qui infideles erant, commenti sunt circa hæc adversus Deum mendacium : & plerique eorum non intelligebant.
                                                                                                                                                                                                                                          104
                                                                                                                                                                                                                                          113.  Et, cùm diceretur illis venite ad id, quod revelavit Deus, & ad Legatum : respondebant : Sufficit nobis id, in quo invenimus esse patres nostros. An sufficeret hoc illis, etiamsi patres eorum non scivissent quidquam, neque directi fuissent.
                                                                                                                                                                                                                                          105
                                                                                                                                                                                                                                          114.  O qui crediderunt : super vos animæ vestrę (idest attendite vobis ipsis ). Non nocebit vobis, qui erraverit, dum vos directi fueritis : ad Deum erit reditus vestrum omnium, & enarrabit vobis id, quod operati fueritis.
                                                                                                                                                                                                                                          106
                                                                                                                                                                                                                                          115.  O qui crediderunt, testimonium sit inter vos, cum advenerit alicui vestrum mors, tempore condendi testamenti ; sint duo testes præditi justitia ex vobis : aut alii duo non ex vestris, cùm vos iter habueritis in terra, & inciderit vobis accidens mortis : claudetis ambos in custodia post orationem meridianam, & jurabunt per Deum, si dubitaveritis de eorum fide ; & dicent  : Non accipiemus pro hoc pretium, etiamsi fuerit habens cognationem : neque abscondemus testimonium Dei : nam nos profectò essemus ex iniquis.
                                                                                                                                                                                                                                          107
                                                                                                                                                                                                                                          116.  Quod si constiterit, quòd ambo admiserint iniquitatem : alii duo stent loco utriusque ex iis, contra quos admissa est iniquitas, propinquiores mortuo  : jurentque per Deum : Certè testimonium nostrum verius est, quàm testimonium horum duorum ; neque prævaricati sumus : nam nos certè essemus ex iniquis.
                                                                                                                                                                                                                                          108
                                                                                                                                                                                                                                          117.  Hoc erit facilius, ut dicant testimonium contra faciem illius testimonio prioris, vel timeant, ne feratur juramentum aliud post juramentum ipsorum, quo deprehendatur falsitas illius. Timete itaque Deum, & audite præcepta ejus : nam Deus non dirigit gentes prævaricantes.
                                                                                                                                                                                                                                          109
                                                                                                                                                                                                                                          118.  Die quadam congregabit Deus Legatos, & dicet illis : Quid responsum fuit vobis, quandò prædicastis populis. Respondebunt : Non est scientia nobis de hoc  : tu sanè es cognitor arcanorum.
                                                                                                                                                                                                                                          110
                                                                                                                                                                                                                                          119.  Cùm dicet Deus : O Jesu fili Mariæ, memento beneficentiæ meæ erga te, & erga Genitricem tuam, cùm corroboravi te spiritu sanctitatis, ut alloquereris homines, dum esses in cunabulis, & senex : & cum docui te Scripturam, & sapientiam, Pentateuchum, & Euangelium : & cùm creabas ex luto veluti figuram volucris ex concessione mea, & insufflabas in ea, & fiebat avis ex concessione mea ; & sanabas cæcum à nativitate, & leprosum ex concessione mea : & cùm educeres è sepulchris mortuos ex concessione mea : & cùm cohibui filios Israel à te, ne occiderent, cùm venisses ad eos cum demonstrationibus miraculorum. Et dixerunt, qui increduli erant ex eis : Si est hæc, nisi magia manifesta.
                                                                                                                                                                                                                                          111
                                                                                                                                                                                                                                          120.  Et cùm inspiravi Apostolis, dicens  : Credite in me, & in legatum meum Jesum  : Responderunt : Credimus : & testificare, quòd nos sumus Moslemi.
                                                                                                                                                                                                                                          112
                                                                                                                                                                                                                                          121.   Memento, cùm dixerunt Apostoli ; O Jesu fili Mariæ, an poterit Dominus tuus demittere ad nos mensam de Cœlo ? Respondit : Timete Deum, si estis fideles.
                                                                                                                                                                                                                                          113
                                                                                                                                                                                                                                          122.  dixerunt : Volumus comedere ex ea, & quieta esse corda nostra ; & scire, quòd jam dixeris nobis vera ; & esse super eam ex testificantibus ( idest assistere eidem mensæ. )
                                                                                                                                                                                                                                          114
                                                                                                                                                                                                                                          123.  Dixit Jesus filius Mariæ : O Deus Domine noster, descendere fac super nos mensam è Cœlo, quæ sit nobis in diem festum, primo nostrum, & novissimo nostrum, & in signum à te : Et nutri nos : nam tu es optimus nutrientium.
                                                                                                                                                                                                                                          115
                                                                                                                                                                                                                                          124.  Dixit Deus : Equidem descendere faciam illam ad vos : at qui infidelis fuerit posteà ex vobis ; certè ego puniam eum pœna, qua non puniam a ullam ex creaturis.
                                                                                                                                                                                                                                          116
                                                                                                                                                                                                                                          125.  Et memento, cùm dicet Deus Jesu in die Judicii  : O Jesu fili Mariæ, tu ne dixisti hominibus ; accipite me, & matrem meam in duos Deos præter Deum ? Respondebit : laus tua : non b convenit mihi dicere, quod non est mihi in veritate : si hoc dixissem, jam certè scivisses illud. Tu scis id, quod est in me ; & ego nescio id, quod est in te. Tu certè es Cognitor arcanorum.
                                                                                                                                                                                                                                          117
                                                                                                                                                                                                                                          126.  Non dixi eis, nisi quod præcepisti mihi : Colite Deum Dominum meum, & Dominum vestrum : & fui super eos testis (idest custodivi ) quamdiù commoratus sum cum eis. Postquam verò fungi fato fecisti me, fuisti tu custos super eos : nam tu super omnem rem es testis.
                                                                                                                                                                                                                                          118
                                                                                                                                                                                                                                          127.  Si punieris eos, ipsi certè sunt servi tui : & si peperceris eis, certè tu es Præpotens, Sapiens.
                                                                                                                                                                                                                                          119
                                                                                                                                                                                                                                          128.  Dicet Deus : Hac die proderit veracibus veracitas eorum : ipsis erunt horti, currunt sub illis flumina : perennes erunt in illis semper : complacuit sibi Deus in eis, & ipsi complacuerunt sibi in eo : hæc erit felicitas magna.
                                                                                                                                                                                                                                          120
                                                                                                                                                                                                                                          129.  Dei est regnum Cœlorum, & terræ, & eorum, quæ sunt in ipsis : & ipse est super omnem rem potens.
                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : NOTÆ.
                                                                                                                                                                                                                                          LXXXXIX.  Certè Vinum, & alea, & statuæ, & sagittæ ]. De vino, alea, & sagittis jam satis supra disserui. Statuarum nomine, Arabicè الانصاب , Gelal. Jahias, Zamchascerius, & Thalebiensis intelligunt الاوثان idola, quæ Arabes colebant. Sed alii ve riùs intelligunt latrunculorum ludum, quos vulgò Scaccos appellamus ; & quo Arabes præcipuè delectantur. De vino est hìc addendum, non prohiberi à Mahumeto, juxtà Gelalem, nisi المسكر الذي يخامر العقل , illud, quod inebriat, ac perturbat intellectum ita, ut vina leviora, ac suaviora ; vel etiam generosiora, si in tàm modica quantitate sumantur, ut inebriare non possint, juxta hunc Doctorem, non sunt illicita. Sed Jahias contraria sentit ; ait enim فجآء تحريم الخمر فى هذه الاية قليلها وكثيرها منها وما لم يسكر  : Prohibetur hic vinum absolutè, sive multum sit, sive parvum, sive inebriet, sive non. Idem Auctor ex assertione Mohammed filii Abu-Hamid scribit Mahumetum ipsum dixisse : من شرب الخمر ثم لم يسكر اعض الله عنه اربعين ليلة شرب الخمر ثم اسكر لم يقبل الله عنه صرفًا ولا عدلا اربعين ليلة فان مات فيها مات كعابد الاوثان ومن كان حقا على الله ان يسقيه يوم القيامة من طينة الخبل قيل يا رسول الله وما طينة الخبل قال عصارة اهل النار . Qui biberit vinum, nec inebriatus fuerit, longè recedet Deus ab eo per quadraginta dies. Qui autem bibens inebriatus fuerit, non acceptabit ab eo Deus conversionem, neque justitiam per quadraginta dies : &, si eo tempore mortuus fuerit, inter idololatras reputabitur : erit debitum Deo potare illum die resurrectionis, luto corruptionis. Dictum fuit ei : O Legate Dei, quid est lutum corruptionis ? Respondit : Sanies expressa è corporibus damnatorum. Thalabiensis alia prophetæ sui contra vinum dicta commemorat ex Othman filio Aplam, Abu-loreira, Ebn-abram, Ebn-abbas, & aliis antiquis Moslemis per traditionem accepta ; inter quæ hæc sunt. ان الله لا يجمع بين الخمر والايمان في جرف امراء ابدا مدمن الخمر كعابد الاوثان : من شرب الخمر في الدنيا ثم لم يتب منها حرمها في الاخرة : من شرب الخمر في الدنيا سقاه الله من سمّ الاساود ومن سم العقارب من شربها تساقط لحم وجهه فى الاناء قبل ان يشربها فاذا شربها ففسخ لحمه كالجيفه يتانى به اهل الجمع ثم يؤمر به الى النار : الا و شاربها وعاصرها و معتصرها وبايعها ومبتعاها وحالها والمحمولة اليه وآكل ثمنها سوآء في اثمها وعارها ولا يقبل الله من صلاة ولا صيامًا ولا حجا ولا عمرة حتى يتوب فان مات قبل ان يتوب منها كان حقا على الله ان يسقيه لكل جرعة شربها في الدنيا وشربه من صديد جهنم الا وكل مسكر خمر وكل خمر حرام : لعن الله الخمر وشاربها وساقيها وبايعها ومبتاعها وعاصرها و معتصرها والمحمولة اليه واكل ثمنها : اجتنبوا الخمر فانها مفتاح كل شر Non uniet Deus simul in interiori hominis vinum, & fidem. Assiduè vino indulgere æquiparatur idololatriæ. Qui biberit vinum in hoc mundo, neque egerit pœnitentiam de hoc, arcebitur ab eo bibendo in sæculo futuro. Qui biberit vinum in hoc mundo, potabitur à Deo veneno serpentum, & scorpionum, sed, antequam bibat illud, concidet caro faciei ejus in vase illius postquam verò biberit illud, computrescet caro ejus in morem cadaveris, ex cujus fętore omnes offenduntur : & deinde projicietur in ignem. Prætereà bibens vinum, premens uvas ad illud exprimendum, videns, emens, portans, recipiens illud, & comedens de pretio ejus ; omnes rei sunt ejusdem culpæ, & pœnę : non acceptabit Deus ab eis preces, jejunia, peregrinationem, & visitationem Meccanam, donec pœnitentiam agant. Quòd si quis ex his sine pœnitentia obierit, debitum est Deo potare illum pro filiis calicibus vini, quòs biberit in hoc mundo, totidem potionibus ex putore, seu sanie corporum damnatorum. Prætereà quidquid inebriat, reputabitur vinum, & omne vinum est prohibitum. Maledixit Deus vino, & bibentibus, propinantibus, ementibus, vendentibus, calcantibus uvas, & exprimentibus illud ; item recipientibus illud, & comedentibus pretium ejus. Evitate vinum, quia est clavis omnium malorum. Hæc Thalebiensis. Sed Mahumetus canit fabulam surdo, & pulsat lyram asino, dum tàm rigidè vinum suis prohibet.
                                                                                                                                                                                                                                          CII.  Non est iis, qui crediderunt ]. Versiculi hujus sententia juxta Gelalem est : Nullum piaculum amisisse discipulos Mahumeti bibendo vinum, aleisque ludendo, antequam Deus hæc prohiberet ; dummodò post prohibitionem ab his abstineant. Jahias putat sermonem esse de illis, qui jam defuncti ante prohibitionem vinum biberant, sed hi non poterant in posterum cavere à vino, neque bona opera exercere, quemadmodùm præcipit Alcoranus. Porrò, cùm Mahumetus prohibeat hic vinum, & aleas, & sagittas sortitorias, & idola : & dicat nullum esse piaculum iis, qui ante prohibitionem his rebus usi fuerint : miror interpretes ad vinum solùm, & aleas Alcorani verba restringere, præsertim cum potum vini idololatriæ Mahumetus æquiparet. Deinde cum sortitio illa per sagittas, & idolorum cultus sint suaptè natura mala, & illicita ; ne ante prohibitionem quidem potuerunt sine piaculo exerceri.
                                                                                                                                                                                                                                          CIII.  Certè experimentum vestri faciet Deus ] Quandò, & quomodò hoc factum sit, ita refert Gelal : وكان ذلك بالحديبية وهم محرومون فكانت الوحش والطير تغشاهم في رحالهم  : Cum essent in Hadibiæ, & sacræ peregrinationis ritibus, ac ceremoniis, à venatu prohiberentur ; veniebant spontè feræ, & aves in tàm magno numero, ut camelos & sarcinas eorum operirent. Hoc scilicet erat illis ad tentationem ; nam poterant hastis feras, manibus aves capere, si voluissent.
                                                                                                                                                                                                                                          CIV.  In sacris Peregrinationis, seu peregrinantes ] Arabicè حزم quandò, s. ad eam solitis ritibus pręparamini, vel actu eam exercetis. Porrò qui eo tempore feram aliquam, vel volucrem venatu occidisset, restituere cogebatur domesticum ali quod animal illi simile : Exempli causa ovem pro capra, columbam pro perdice, &c. Hujus autem similitudinis judices erant duo viri ex prudentibus. Porrò ovis illa, vel avis, vel quicquid aliud esset, deferebatur in oblationem ad Meccam. Quòd si quis simile animal non posset restituere ob suam paupertatem, jejunio, vel cibatione unius pauperis mulctabatur.
                                                                                                                                                                                                                                          CV.  Concessa est vobis venatio Maris ] : nimirum piscari, atque vesci ex quolibet genere piscium. Apponit Gelal moderationem : وهو ما لا يعيش الا فيه بخلاف ما يعيش فيه وفى البر كالاسرطان  : intelligitur de his, quæ vivunt tantùm in mari, non autem de his, quæ vivunt simul in mari, & in terra, cujusmodi sunt cancri.
                                                                                                                                                                                                                                          CVI.  Constituit Deus Caabam ] Delubrum Meccanum كعبة Caaba appellatur, à figura cuba, seu quadrata. Dicitur autem Statio hominibus, quia, ut exponit Gelal يقوم به امر دينهم situm est in eo id, quod spectat ad religionem eorum.
                                                                                                                                                                                                                                          *  Mensem sacrum ] Gelal : بمعنى الاشهر الحام ذو القعدة وذو الحجّة والمحرم ورجب i. Menses sacros : nempè, Dhulkaedat, Dhulhoggiat, Moharram, & Rageb. Vocantur autem hi menses Arabicè الحرم idest prohibiti, seu prohibitionis, eo quòd in iis bellum, venatio, & alia nonnulla prohibeantur.
                                                                                                                                                                                                                                          CX.  Ne interrogetis de rebus ] Gelal : نزل لما اكثروا سواله صلى الله عليه و سلم hæc dicta sunt, quia nimis frequentes erant in interrogando Mahumeto. Hortatur itaque eos, ut expectent oracula Alcorani, ex quibus intelligent, quæ interrogant, & fortasse intellecta displicebunt.
                                                                                                                                                                                                                                          CXII.  non statuit Deus aliquid de Bahira ] Pertinent hæc ad superstitionem Arabum redarguendam. Est autem بحيرة Bahira, ut docet Albocharius, camela, quæ ad hoc tantùm deserviebat, ut lac ejus emunctum, diis libaretur. At verò سايبة Sajeba, camela erat, quæ iisdem diis libera dimittebatur, nec onus ullum illi imponebatur. Porrò وصيلة Vasila, erat camela primogenita, quæ simul cum alia camela sine societate masculi dimittebatur. Postremò حام Hamus, camelus erat, qui, cum camelam subegisset ad prolem, usque ad certum tempus libertati suæ relinquebatur.
                                                                                                                                                                                                                                          CXVIII.  Die quadam ] Arabicè يوم  : videtur habere vim τοῦ quandò, vel, illa die qua. Hìc intelligitur dies supremi judicii, ad quam referuntur omnia sequentia, licet in Arabico usurpetur tempus præteritum pro futuro.
                                                                                                                                                                                                                                          CXX.  Quòd nos sumus Moslemi ] Apostolos, quemadmodùm Prophetas, imò & sanctos omnes tùm veteris, tùm novi testamenti, fuisse مسلمين Moslemos, idest Mahumetanæ sectæ professores, Mahumetani constanter tenent cum Alcorano. Hoc autem nomen مسلم Moslemus, propriè significat, Tradens, quasi se totum tradat Deo.
                                                                                                                                                                                                                                          CXXI.  Memento cum dixerunt Apostoli ]. Præcipuum Christianæ Religionis mysterium in fabulam vertit impostor, quam Expositores sexcentis augent nugis, ac figmentis. Placuit hìc referre, quæ Talebiensis habet in loci hujus expositione ; sed quia prolixiora sunt, latinè tantùm, sed fideliter, Arabicis omissis, producam : ait igitur : Fuerunt Apostoli peculiares socii Jesu. Dixit Hasan : Erant fullones. Et dixit Mogiahed : Erant Piscatores. Alii Nautas. alii consiliarios Jesu eos faciunt. Dixit Acrama : ipsi fuerunt Electi, & erant duodecim. Dissentiunt autem Auctores circa hanc Mensam, utrum verè descenderit è cœlo, necne. Dixit Mogiahed : Non descendit Mensa verè : sed hæc est tantum parabola. Et dixit Alhasan : Revera non descendit, quia homines illi cum audissent eam conditionem : Qui autem deinde ex vobis incredulus fuerit : certè puniam illum, &c. deprecati sunt dicentes : Nolumus illam. Verum certior sententia est, eam verè descendisse, propter verbæ apertissima Alcorani. Dixit Kaab : Descendit die Dominica, quam proptereà Christiani solemnem habent : sed non conveniunt in modo descensionis, & pertinentibus ad Mensam. Refert Omar filius Jadas, Mahumetum dixisse : Descendit cum pane, & carne : & hoc, quia ipsi petierunt à Jesu cibum, qui non deficeret unquam : dixitque illis Jesus : Certè perseverabit Mensa, donec nihil abscondatis, vel auferatis ex ea. Si autem hoc feceritis, puniet vos Deus. Et dixit Isaac filius Abdallah : Quidam eorum furati sunt ex ea dicentes : fortasse non descendet semper, sed auferetur à nobis : & transmutati sunt in simias, & porcos. Et dixit Ebn-Abbas : Dixit Jesus filius Mariæ faustę memoriæ filiis Israel : Jejunare triginta dies ; deinde petite à Deo id, quod vultis, & dabit vobis. Id cum fecissent, dixerunt : O Jesu, si cui operam nostram navavissemus, perfecto jam operè, sanè cibavisset nos. At nos jejunavimus, & fame affligimur : roga ergo Deum, ut demittat mensam è cœlo super nos. Attulerunt igitur Angeli mensam, in qua erant novem placentæ, & novem pisces magni ; posueruntque eam ante illos, & comederunt ex ea ita primus, ut ultimus. Dixerunt Zadan, & Meisera : Cum apposita fuisset Mensa illa filiis Israel, variabantur super eos manus è cęlo cum omni cibo pręter carnem. Et dixit Said filius Giovoir ex auctoritate Ebn-Abbas. Demittebatur super Mensam omnis esca, præter panem, & carnem. Et dixit Atta : Demittebantur super eam omnia præter pisces & carnem. Et dixit Attia Auphiensis : Demissus est è Calo unus piscis, in quo erat sapor omnium rerum. Et dixit Omar, & Cottada : descendebat Mensa è Cœlo, in qua erant fructus ex arboribus Paradisi : Et dixit Vaheb filius Monabbeh : Demisit Deus pastillos hordeaceos, & pisces. Dictum autem fuit τῷ Vaheb : Quid hęc proderant eis ? Respondit : Nihil : sed Deus duplicavit illis benedictionem : & comedebant homines, & egrediebantur, donec comederent omnes. Dixit Calebi, & Mokatel ; Exaudivit Deus Jesum, & dixit : Equidem descendere faciam eam super vos, ut petitis : Sed qui comederit ex eo cibo, & deinde non crediderit maledicam ei, & puniam eum in exemplum posteris. Responderunt : Contenti sumus de hoc. Vocavit autem Jesus Simonem fullonem, qui erat Apostolorum præstantissimus, & dixit ei : Habesnè apud te cibum ? Respondit : Utique : sunt apud nos duo pisces, & septem liba. Affer, inquit, ea ad me. Et allata, concidit in parva frusta, jussitque eos assidere in prato denos, & denos. Deinde surgens oravit Deum, qui exaudivit eum, & descendere fecit super ea benedictionem, & evaserunt panis perfectus. Deinde surgens Jesus posuit in singulis decuriis quantum digiti ejus ferre poterant ; tum dixit : Comedite in Nomine Dei. Cępit autem cibus multiplicari, donec pervenit usque ad genua eorum ; comederuntque quantum voluit Deus, & superfuerunt quinque cophini. Erant autem plusquam quinque millia hominum : dixeruntque omnes : Testamur te esse servum Dei, & legatum ejus. Deinde rogaverunt eum alia vice, & oravit Jesus, & demisit Deus panem, & piscem ; quinque scilicet liba, & duos pisces ; & evenit, sicut prima vice. Cum autem reversi fuissent ad Urbes suas, & hoc divulgassent, riserunt illi, qui non fuerant præsentes, & dixerunt ; Fascinavit oculos eorum. Deus autem stabilivit eos, quibus voluit bonum, in eo, quod viderant. Illi autem, quorum voluit perversionem, reversi sunt ad infidelitatem suam, & transmutati sunt in porcos : non erat inter eos puer ullus, aut mulier : & ita permanserunt per aliquos dies, deinde perierunt ; & non comedebant, neque bibebant. Et dixit Kaab : Descendit Mensa deorsùm inversa è Cœlo, quam ferebant Angeli volantes inter Cœlum, & terram. Erat autem super eam omne ciborum genus præter carnem. Et dixit Cottada : Descendebat super eos mane, vespere, ubicunque fuissent, sicut Manna, & coturnices filiis Israel. Et dixit Jemam filius Riab. Comedebant ex ea quantum volebant. Et dixit Salman : Cum rogassent Jesum Apostoli, ut descendere faceret super eos Mensam, indutus est veste lanea, & flens dixit : O Deus, Domine noster, demitte super nos Mensam, & pone in ea aliquid, quod comedamus : tu enim es optimus Nutrientium. Descendit autem Mensa rubra inter duas nubes, & delabebatur cum sonitu, videntibus ipsis. Jesus autem flevit, ac dixit : O Deus fac, ut simus tibi grati : O Deus, fac, ut sit nobis ad misericordiam ; & ne sit nobis ad pęnam, & ad exemplum supplicii. Judæi autem intuebantur in illam, & nihil unquam tale viderant, sicut in ea, nec senserant odorem tam suavem, qualis erat odor illius. Dixitque Jesus : Surgat optimus vestrum, & discooperiat eam, & invocato Nomine Dei comedat. Respondit Simon caput Apostolorum : Tu es ad hoc omnium dignissimus, tunc surrexit Jesus, & cum se ablutione purificasset, prolixè oravit, ubertimque flevit, & ablato linteo, quo Mensa cooperiebatur, dixit : In nomine Dei, qui est optimus Nutrientium. Et ecce ibi piscis assus, sine squamis, & spinis, stillans pinguedine ; & ad caput ejus erat sal, & juxta caudam acetum ; & in circuitu ejus omnis species olerum præter porrum. Erant etiam in ea quinque placentæ. Super primam erant oleæ : super secundam Mel : super tertiam ovum : super quartam caseus : super quintam caro siccata. Dixit Simon : O Spiritus Dei, est ne cibus hic ex hoc Mundo, an ex altero ? Respondit Jesus faustę memoriæ. Ex his, quæ hìc videtis, nihil est ex hoc Mundo, neque ex altero, sed totum creavit Deus potentia prædominante. Comedite ex eo, quod petitis ; nam roborabit vos, & augebit Deus gratia sua. Dixerunt Apostoli : Vellemus, ut ostenderes nobis in hoc miraculo aliud miraculum. Tunc ait Jesus : O piscis, vive per voluntatem Dei Altissimi. Cœpitque piscis motitare se se, & reversæ sunt ad eum squamæ, & spinæ, ita ut Apostoli timore percellerentur. Quibus dixit Jesus : Cur petistis illud, quod, cùm obtinuistis, refugitis ? Tunc iterùm dixit. O piscis, revertere qualis, eras anteæ, per voluntatem Dei. Et reversus est piscis assus. Illi verò dixerunt ei : O spiritus Dei ; tu primus comede ex eo ; deinde nos etiam comedemus. Respondit Jesus : Avertat Deus, ne comedam ex eo : sed comedat ex eo qui id petiit. Illi verò timuerunt ex eo comedere. Et vocavit Jesus pauperes, & ægrotos, & mutilos, ac mancos, & claudos, & miserabiles, & ait illis : comedite alimoniam Dei ; nam vobis erit in bonum, cæteris autem in malum. Comederunt igitur ex ea mille, ac trecenti viri, & mulieres, qui omnes erant pauperes, annosi, ægroti, & ærumnis pressi, & omnes saturati sunt. Deinde respexit Jesus in piscem ; & ecce erat in eadem forma, qua missus fuerat è Cœlo. Deinde a volavit Mensa sursùm in Cœlum, aspicientibus ipsis, & abscondita est ab eis : nullusque ex ea comedit illa die ætate confectus, qui non convalesceret : nullus infirmus, qui non sanaretur : nullus ærumnosus, qui non levaretur : nullus pauper, qui non ditesceret, & dives perseveraret usque ad mortem. Et pęnituit Apostolos, & cęteros, quòd non comedissent ex ea. Cùm autem descendebat Mensa è Cœlo, congregabantur divites, & pauperes ; pusilli, & magni ; viri, ac mulieres ; & sese comprimebant, ut ad eam accederent. Jesus autem per vices ad eam illos admittebat. Perseveravit autem quadraginta dies, mane hora prandii descendens è Cœlo ; & stabat fixa usque ad declinationem umbræ meridianæ, ita ut omnes comederent eo tempore ex illa : & tunc elevabatur sursùm, cunctis videntibus umbram ejus, & abscondebatur ab eis. Descendebat autem alternis diebus, sicut Camela Themudi. Et revelavit Deus Jesu dicens : Pone Mensam meam, & alimoniam meam pauperibus sine divitibus. Et dubitare cœperunt circa illam, an verè descenderet è Cœlo : Et dixit eis Jesus : Peristis : præparate vos ad pœnam Dei.
                                                                                                                                                                                                                                          Hactenùs Auctor, cum quo cæteri expositores in pluribus consentiunt. Has verò ineptias libuit ad majorem Alcoranicorum verborum intelligentiam hoc loco referre.
                                                                                                                                                                                                                                            R
                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : REFUTATIONES.
                                                                                                                                                                                                                                            I. Iam supra Mahumeti stultitiam in prohibendo vino demonstravimus. Quòd, si id ex temperantiæ amore fecisset, laudem fortasse mereretur ; quamvis in hoc etiam esset improbandus : nam Temperantiæ virtus refugit ab extremis ; neque in omnimoda abstinentia, sed in discreto, ac moderato vini usu consistit : quamvis & ab illo aliqui ad carnem magis spiritui subigendam, & ad peccatorum suorum pœnam à seipsis exigendam, laudabiliter prorsus abstineant. Atqui nihil horum Impostorem movit ad proscribendum vinum ; sed illud tantùm, quòd Diaboli opus esset inventum, & suaptè natura malum, & illicitum, quantumvis ex illius usu bona nonnulla provenirent. Hoc autem, quàm falsum sit, ex eo potissimùm probatur, quòd in pluribus sacræ scripturæ libris, vinum non solùm non damnatur, verum etiam tanquam Dei donum commendatur. Quòd si aliqui eo abutuntur ad luxuriem, & ebrietatem ; non sequitur esse tanquam malum absolutè fugiendum. Nulla res est tàm bona, ac sancta, ut non aliqui saltem ea abutantur, vel abuti possint ad malum. Hùc accedit Mahumetum ipsum, multo tempore vinum suis permisisse, quod nullo modo facere poterat, si suaptè natura malum erat, & illicitum, & رجس من عمل الشيطان abominatio ex opere Satanæ  : quasi Satanas aliquid creaverit, quod proptereà sit ex se malum, ut volebant Manichæi. Illud verò ridendum, quod vini potatores in hoc mundo, à vini potu in futuro sæculo arcendos esse affirmet, in quo inter alia flumina, unum vino fluiturum constans est inter Mahumetanos fides. Si vinum in Paradiso reperitur, & à Beatis bibitur (quod ne Homerus quidem concessit) qua ratione opus Satanæ appellat illud Alcoranus ? Verùm, ut jam diximus, credunt, ac docent prudentiores Moslemi, non vinum, sed nimium, & immoderatum vini usum esse damnandum, quidquid blateret Alcoranus, quem plerique Mahumetani, & præsertim Persæ in hoc parùm, aut etiam nihil curant, dum sese vino ad ebrietatem usque liberrimè ingurgitant. Circa prohibitionem vini, & aleæ vide Prodr. p. 4. cap. 14. pag. 37.
                                                                                                                                                                                                                                            II. Mahumetus tàm hìc, quàm aliis in locis Alcorani, (quos Abul-Kasem Habat-Allah, in tractatu في الناسخ والمنسوخ de abrogante, & abrogato, centum viginti quatuor esse affirmat) profitetur, se esse tantummodò prædicatorem, & commonitorem : nihil aliud ad se spectare : nullum se cogere ad religionem suam sectandam : credant Infideles, sive non credant, nihil sua interesse : ad Deum id tantummodò pertinere. Imò fatetur non semel, Judæos, & Christianos, & alios hujusmodi, qui in Deum verum credunt, & in diem Judicii, & rectè juxta propriam legem operantur, salutem consequi sempiternam. Postremò Mahumeti in Alcorano est illud لا كره فى الذين Ne sit coactio in religione  : seu, Nemo invitus trahatur ad religionem, ita loquebatur homo versipellis, cùm nondum sese viribus, & armis confirmasset. At postquam, Mecca expugnata, vidit se hostibus suis superiorem, & sectam suam posse per vim inter Arabes introduci, palinodiam cantavit, Sura illa, quæ in Alcorano est nona (sed juxta Albocharium, & alios, fuit ultimo loco tradita, nempè anno nono Hegiræ, devicta jam Mecca, & Coraisitis subactis, cùm Mahumetus jam cœperat esse potentior) Vocatur autem Sura illa البرآء Immunitas, vel التوبة Pęnitentia  ; qua, non jam prædicatione, aut verbis ; sed bello, & armis se cum infidelibus usurum esse denunciat, ut in illius refutatione videbimus. Interim vide Prodr. p. 4. c. 23. pag. 59.
                                                                                                                                                                                                                                            III. Cùm omnis lex debeat esse conformis rationi, videtur esse prorsùs contra rationem, ut tempore peregrinationis prohibeatur venatio animalium terrestrium, & concedatur aquatilium piscatio : utraque enim poterat peregrinos à religionis operibus divertere. Hùc accedit mercaturam multò magis, quàm venationem animum à pietate distrahere ; & nihilominùs hanc Mahumetus in Meccana peregrinatione concedit. Patet igitur prohibitionem venationis terrestris, meram esse superstitionem ab Arabibus idololatris observatam. Circa hunc, & alios peregrinationis Meccanæ vanissimos ritus vide Prodr. p. 4. c. 8. pag. 23. c. 13 pag. 35.
                                                                                                                                                                                                                                            IV. Nullibi in Sacris Libris legimus, Deum aliquid constituisse de Caaba, seu delubro Meccano, vel de Mensibus sacris, aliisve quisquiliis ab Alcorano propositis. Mirum verò Mahumeti apparet acumen, dùm ex eo, quòd hæc Deum constituisse affirmat, vult suos Moslemos intelligere, Deum cognoscere Cœlestia omnia, & terrestria, omniumque rerum habere scientiam. Ineptissimæ hujusmodi consequentię perpetuæ ferè sunt in Alcorano.
                                                                                                                                                                                                                                            V. Constat Mahumetum fuisse in eo errore, quo quidam putaverunt, homines post mortem amittere memoriam eorum, quæ viventes fecerunt, vel cognoverunt ; dùm introducit legatos interrogatos in die judicii à Deo, quid ipsis responderint populi, quibus prædicaverunt ; asserere se, hoc nescire ; Sed hujus rei scientiam penes ipsum esse. Neque excusat Mahumeti errorem Gelalis explicatio, nimirum, ذهب عنهم علمه لشدّة هول القيمة  : amittent scientiam illius, quod sibi responsum fuerat, ob vehementiam terroris diei Judicii. Nullus erit ibi terror legatis, utpotè justis, ac sanctis : & ne impiis quidem terror illius diei auferet eorum, quæ in vita perpetraverunt, memoriam.
                                                                                                                                                                                                                                            VI. Crambem recoquit, introducens Deum in die Judicii quasi exprobrantem Christo beneficia à se ipsi collata, & præsertim potestatem ea miracula patrandi, quæ jam superiùs in alia Sura commemoravit, quorum pleraque tanquam fabulosa, ac ficta rejecimus. Illud verò ridiculum, quod faciat Apostolos Moslemos, seu Mahumetanicæ legis professores. Porrò, ut in Notis indicavimus, cùm non possent Mahumetus, & Mahumetani negare sanctitatem, & miracula Apostolorum, ac primorum Christianorum, ac proptereà illos in vera religione fuisse : per summam impudentiam finxerunt, omnes illos Moslemos fuisse, & à modernorum Christianorum religione penitùs alienos. In hoc autem Impostor sibi manifestè contradicit : nam Sura 6. quæ inscribitur الانعام Pecudes §. 13. ipse de se testatur انّي امرت ان اكون اول من اسلم Certè ego jussus sum, esse primus Moslemorum, & §. 160. وانا اول المسلمين  : & certè ego sum primus Moslemorum. Idem repetit Sura 39. الزّمر Catervæ. §. 14. امرت لان اكون اول المسلمين المسلمين . Præceptum mihi fuit, ut sim primus Moslemorum. Quòd si ipse fuit primus Moslemorum, quomodò ante eum Apostoli, & Christiani Sancti fuerunt Moslemi ? Respondet Gelaleddinus, Mahumetum fuisse primum Moslemum non absolutè, sed من هذه الامة ex hac gente  : scilicet Arabum. Sed contra. Quia plures fuerunt Sancti Christiani in Arabia ante Mahumetum, & inter alios illi, qui sub Dunaan Tyranno Judæo pro Christo in foveis combusti sunt, quos Alcoranus ipse commendat, ut suo loco videbimus. Si igitur Mahumetus fuit primus Moslemus, vel in Arabia, quo pacto hi Moslemi esse potuerunt ?
                                                                                                                                                                                                                                            VII. Quid porrò dicemus de portentosa illa Mensa, quæ huic Suræ nomen dedit ? Si ad sola Alcorani verba respiciamus, tot Expositorum nugis detractis, putabimus Mahumetum ad Eucharisticam Christi Mensam alludere, quamvis ipse nesciret, quid diceret, & ex confusa tantùm notitia, quam à Christianis de tanto mysterio hauserat, loqueretur. Certè, quæ hìc dicuntur de hac Mensa, nonnisi magnæ alicui rei, ac prorsùs divinæ conveniunt, nec materiali ulli, quantumvis lautissimæ Mensæ possunt adaptari : Sacramentalis verò ita propria esse videntur, ut illius veritas ex ipsis Alcorani verbis facilè possit Mahumetanis non solùm insinuari, sed etiam persuaderi. Expositores autem Alcorani, ne cogerentur altissimum hoc Christianæ fidei Mysterium ex Alcorano ipso fateri, ex pluribus Euangelii locis, (superadditis cerebri sui deliriis) chimæram confinxere, simul permiscentes, & confundentes ultimam Christi cœnam, quam cum Apostolis celebravit ; miraculum, quo idem Christus quinque panibus, & duobus piscibus turbas in deserto saturavit ; parabolam cœnæ ab eodem propositam, ad quam primò divites, ac nobiles ; deindè pauperes, claudi, cæci, & alii miserabiles vocati sunt : miraculum patratum ad mare Tyberiadis, in quo discipuli viderunt prunas positas, ac piscem superpositum : & piscem illum, ex cujus ore S. Petrus extraxit staterem ad solvendum didrachma, ut habetur Matthæi cap. 16. Hoc modo ab Alcorano, atque illius expositoribus obtruditur nobis historia.
                                                                                                                                                                                                                                            . . . Cujus, velut ægri somnia, vanæ
                                                                                                                                                                                                                                            Finguntur species ; ut nec pes, nec caput uni
                                                                                                                                                                                                                                            Reddatur formæ.
                                                                                                                                                                                                                                            VIII. Satis importunè, atque omninò gratis inducit Mahumetus Deum in die Judicii, interrogantem Jesum, utrum se, matremque suam, tanquam duos deos, præceperit adorari. Esto enim, Jesus sese Deum verum verbis, factisque probaverit, ac proptereà, ut talem se agnosci, & adorari voluerit : nunquam tamen matrem suam, ut Deum, vel deam, coli jussit ; semperque à tanta impietate Christiani abhorruere. Prima in re, non rapinam arbitratus est Jesus, esse se æqualem Deo, & Deum, cùm verè talis esset ; ut suprà latissimè probavimus. In secunda, rapinam revera commisisset, si (quod absit) divinitatem puræ creaturæ, qualis mater ejus erat, tribuisset. Quòd si in Arabia aliqui, & præsertim mulierculæ Beatam Mariam, ut deam coluerunt, eique sacrificia obtulerunt ; id non Christi doctrinæ, sed Dæmonis fraudi, hominumque perfidiæ tribuendum est.
                                                                                                                                                                                                                                              ←|→
                                                                                                                                                                                                                                              Du Ryer, 1647Context
                                                                                                                                                                                                                                              X
                                                                                                                                                                                                                                              LE CHAPITRE DE LA TABLE,
                                                                                                                                                                                                                                              contenant cent vingt versets, escrit à la Medine.
                                                                                                                                                                                                                                              AU nom de Dieu Clement & Misericordieux.
                                                                                                                                                                                                                                              1
                                                                                                                                                                                                                                              O vous qui croyez en Dieu satisfaites à ce que vous promettez, il vous est permis de manger des animaux qui sont mondes, excepté de ce qui vous
                                                                                                                                                                                                                                              Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                              sera declaré cy-apres. La chasse vous est deffenduë pendant le temps que vous ferez le pelerinage de la Meque, Dieu ordonne ce qu’il veut.
                                                                                                                                                                                                                                              2
                                                                                                                                                                                                                                              O vous qui croyez ne dites pas qu’il est permis de faire ce que Dieu a prohibé, faites ce qui vous est ordonné pendant le mois du pelerinage, ne donnez point d’empeschement à ceux qui portent des presens à la Meque, ny à ceux qui prennent des coliers
                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Les anciens Arabes mettoient à leur col des feuïlles & des branches d’arbres par devotion, en façon de coliers, comme font les païsanns des herbes de S. Jean en plusieurs lieux de France. Voy kitab el tenoir.
                                                                                                                                                                                                                                                , & n’empeschez pas les pelerins d’y aller demander la grace de Dieu & sa misericorde. Il vous est permis de chasser lors que vous aurez finy vostre pelerinage, prenez garde que quelques personnes ne vous fassent pecher, & ne vous empeschent d’aller à la Meque pour vous obliger à les mal-traiter, mettez vostre appuy en la justice & en la crainte de Dieu, & non pas au peché & en la haïne de vostre prochain, craignez Dieu il est grief en ses chastimens.
                                                                                                                                                                                                                                                3
                                                                                                                                                                                                                                                Il vous est deffendu de manger de la
                                                                                                                                                                                                                                                charogne,
                                                                                                                                                                                                                                                Correction of : charongne,
                                                                                                                                                                                                                                                du sang, de la chair de pourceau, & de tout ce qui n’est pas tué en proferant le nom de Dieu, il vous est deffendu de manger des animaux estouffez, estranglez, assommez, precipitez, qui se sont tuez heurtant l’un contre l’autre, & ceux que les animaux auront tuez, si vous ne les trouvez avoir encore vie pour les saigner en proferant le nom de Dieu. Vous ne mangerez pas des animaux sacrifiez aux Idoles : Ne consultez pas les Devins ny le sort, c’est un grand peché ; le jour viendra que ceux qui ont abandonné vostre loy seront desesperez
                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Voy Gelaldin.
                                                                                                                                                                                                                                                  , n’ayez pas peur d’eux, & me
                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                  craignez ,
                                                                                                                                                                                                                                                  le jour viendra que j’accompliray vostre loy, & que ma grace sera abondamment sur vous, la loy de salut est la loy que je vous veux donner. Si quelqu’un est en necessité & mange de ce qui vous est deffendu sans volonté de pecher, Dieu luy sera clement & misericordieux.
                                                                                                                                                                                                                                                  4
                                                                                                                                                                                                                                                  Ils te demanderont ce qui leur est permis de manger, dis leur, il est permis de manger de toutes sortes d’animaux qui ne sont pas immondes, & de tout ce qui vous a esté enseigné de la part de Dieu touchant les animaux qui ont esté blessez des lyons & des chiens, mangez des animaux qu’ils vous auront pris, & vous souvenez de Dieu en les saignant, craignez Dieu, il est exact à faire compte ;
                                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                                  Aujourd’huy il vous est permis de manger de ce qui n’est pas immonde, & des viandes de ceux qui sçavent la loy escrite
                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Les Juifs & les Chrestiens.
                                                                                                                                                                                                                                                    , leur viande vous est permise, & la vostre leur est permise. Il vous est permis d’espouser les filles & les femmes de libre condition qui sont de vostre Religion, & les filles & les femmes de libre condition de ceux qui sçavent la loy escrite en leur donnant leur dot avec civilité, ne commettez point de concubinage ny point d’adultere avec elles, ny secretement, ny publiquement, les bonnes œuvres que sera celuy qui reniera vostre loy seront inutiles, il sera au jour du Jugement au nombre des gens perdus.
                                                                                                                                                                                                                                                    6
                                                                                                                                                                                                                                                    O vous qui croyez en Dieu, lors que vous voudrez faire vos oraisons, lavez vostre visage, vos deux mains jusques au coude, & passez la main sur vostre teste
                                                                                                                                                                                                                                                    Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                    & sur vos pieds jusques aux talons ; Si vous estes pollus, purifiez-vous, si vous estes malade ou en voyage, ou que vous veniez de descharger vostre ventre, ou que vous ayez cognu vos femmes, & que vous ne trouviez point d’eau pour vous laver, mettez la main furie fable, passez-là sur vostre visage, & vous en essuyez les deux mains. Dieu ne vous ordonne rien de fascheux, mais il veut que vous soyez nets, & veut accomplir sa grace sur vous, peut estre que vous l’en remercierez.
                                                                                                                                                                                                                                                    7
                                                                                                                                                                                                                                                    O vous qui croyez en Dieu, souvenez-vous de sa grace & de la promesse qu’il vous a faite lors que vous avez dit, nous avons oüy & obey, craignez le il sçait tout ce qui est en vos cœurs.
                                                                                                                                                                                                                                                    8
                                                                                                                                                                                                                                                    O vous qui croyez en Dieu, obeïssez à ses commandemens & soyez veritables en vos tesmoignages, prenez garde que quelque personne ne vous fasse offenser Dieu en vous détournant de ce qui est juste, rendez justice à tout le monde, sa crainte vous y convie, ayez-là devant les yeux, il sçait tout ce que vous faites,
                                                                                                                                                                                                                                                    9
                                                                                                                                                                                                                                                    il a promis sa grace, & de grandes recompenses aux vray-croyans qui feront de bonnes œuvres en ce monde,
                                                                                                                                                                                                                                                    10
                                                                                                                                                                                                                                                    &
                                                                                                                                                                                                                                                    a
                                                                                                                                                                                                                                                    Correction of : à
                                                                                                                                                                                                                                                    preparé l’Enfer pour chastier les infidelles.
                                                                                                                                                                                                                                                    11
                                                                                                                                                                                                                                                    O vous qui croyez en Dieu, souvenez-vous de la grace qu’il vous a faite lors que quelques personnes vouloient estendre les mains sur vous
                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : C’est Coreis, ennemy de Mahomet.
                                                                                                                                                                                                                                                      , & comme il vous a delivré de leur malice, craignez-le, tous les vray-croyans se doivent resigner en sa volonté.
                                                                                                                                                                                                                                                      12
                                                                                                                                                                                                                                                      Dieu a receu la promesse des enfans d’Israël d’observer ses
                                                                                                                                                                                                                                                      Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                      commandemens ,
                                                                                                                                                                                                                                                      il a estably douze chefs entr’eux, & leur a dit. Je seray avec vous lors que vous ferez vos oraisons, lors que vous payerez les decimes, que vous croirez aux Prophetes, que vous les deffendrez, & que vous me presterez quelque aumosne, je couvriray vos pechez, & vous feray entrer dans le Paradis où coulent plusieurs fleuves ; & celuy d’entre vous qui sera infidelle, sera entierement dévoyé du droit chemin.
                                                                                                                                                                                                                                                      13
                                                                                                                                                                                                                                                      Lorsqu’ils ont contrevenu a ce qu’ils avoient promis nous leur avons donné nostre malediction & avons endurcy leur cœur, ils ont alteré les paroles de l’escriture, & ont abjuré ce qu’ils avoient approuvé. Tu ne cognoistras pas ceux qui seront traistres, excepté fort peu d’entr’eux, pardonne leur, & t’éloigne d’eux, Dieu ayme ceux qui font bien.
                                                                                                                                                                                                                                                      14
                                                                                                                                                                                                                                                      Nous avons aussi receu les promesses de ceux qui se disent Chrestiens,, mais ils ont oublié ce qu’ils avoient promis, mais ils ont alteré ce qui leur a esté enseigné, & avons jetté entr’eux l’inimitié & la hayne jusques au jour du Jugement. Ce jour Dieu leur fera cognoistre tout ce qu’ils auront fait pour les chastier.
                                                                                                                                                                                                                                                      15
                                                                                                                                                                                                                                                      O vous qui sçavez la loy escrite, nostre Prophete
                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : C’est Mahomet.
                                                                                                                                                                                                                                                        est venu pour mettre en evidence plusieurs choses de l’escriture que vous celez, il laisse encore dans le silence plusieurs choses qu’il n’est pas temps de manifester. Dieu vous a envoyé un livre plein de lumiere
                                                                                                                                                                                                                                                        16
                                                                                                                                                                                                                                                        pour conduire au chemin de salut ceux qui l’ayment, pour les sortir des tenebres, & par sa grace speciale les conduire au chemin de salut.
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        17
                                                                                                                                                                                                                                                        Certainement celuy qui dit que le Messie Fils de Marie est Dieu, est un impie ; dis-luy, qui peut empescher Dieu d’exterminer le Messie & sa Mere & tout ce qui est en la Terre quand bon luy semblera ? Dieu est Roy du Ciel & de la Terre, il crée entr’eux ce que bon luy semble, il est tout-Puissant.
                                                                                                                                                                                                                                                        18
                                                                                                                                                                                                                                                        Les Juifs & les Chrestiens ont dit, nous sommes enfans de Dieu & ses bien-aymez ; Dis leur, Dieu ne vous chastiera-t’il pas de vos pechez ? Certainement vous estes hommes, celuy qui vous a creés pardonne & chastie qui bon luy semble, il est Roy de tout ce qui est au Ciel & en la Terre, & de tout ce qui est entr’eux, il est le refuge des gens de bien.
                                                                                                                                                                                                                                                        19
                                                                                                                                                                                                                                                        O vous qui avez la cognoissance de la loy escrite. Le Prophete Apostre de Dieu est venu pour vous instruire en un temps qu’il n’y avoit point d’autre Prophete en terre que luy, direz-vous que personne ne vous a presché les tourmens de l’Enfer. Certainement on vous presche aujourd’huy la parole de Dieu, les tourmens de l’Enfer, & la toute-Puissance de sa divine Majesté.
                                                                                                                                                                                                                                                        20
                                                                                                                                                                                                                                                        Souviens-toy de ce que Moise a dit à son peuple. O peuple pensez à la grace que Dieu vous a faite, il a esleu d’entre vous les Prophetes & les Rois, il vous a donné ce qu’il n’a donné à personne du monde ;
                                                                                                                                                                                                                                                        21
                                                                                                                                                                                                                                                        entrez en la Terre Sainte comme Dieu l’a commandé, ne tournez pas le dos à vos ennemis, autrement vous serez au nombre des gens perdus ;
                                                                                                                                                                                                                                                        22
                                                                                                                                                                                                                                                        ils ont respondu, ô Moise, il y a des Geans & des Tyrans en la Terre Sainte, nous n’y entrerons pas qu’ils
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        n’en soient sortis, s’ils en sortent, nous y entrerons ;
                                                                                                                                                                                                                                                        23
                                                                                                                                                                                                                                                        Alors deux hommes de ceux qui estoient en la grace de Dieu leur dirent, entrez à la porte & combattez contr’eux, vous ferez victorieux, confiez vous en Dieu si vous croyez en sa loy ;
                                                                                                                                                                                                                                                        24
                                                                                                                                                                                                                                                        ils ont dit, ô Moïse, nous n’y entrerons pas tant & si longuement que ces tyrans y habiteront, va les combattre avec ton Seigneur, nous attendrons icy ;
                                                                                                                                                                                                                                                        25
                                                                                                                                                                                                                                                        Alors Moïse a dit, Seigneur je ne dispose que de ma personne & de celle de mon frere, separe-nous de ce meschant peuple,
                                                                                                                                                                                                                                                        26
                                                                                                                                                                                                                                                        le Seigneur luy a dit, l’entrée de la Terre saincte est deffenduë à ce peuple, ils chemineront quarante ans sur la Terre dans la confusion avec estonnement, ne t’afflige pas des déportemens des meschans,
                                                                                                                                                                                                                                                        27
                                                                                                                                                                                                                                                        enseigne leur l’histoire des enfans d’Adam, qu’ils ont fait leurs sacrifices, que le sacrifice de l’un a esté agreé, & que celuy de l’autre ne l’a pas esté, il a par envie menacé son frere de le tuer, son frere luy a dit, Dieu reçoit les sacrifices & les holocaustes de ceux qui ont sa crainte devant les yeux,
                                                                                                                                                                                                                                                        28
                                                                                                                                                                                                                                                        certainement si tu estends ta main pour me tuer, je n’estendray pas la mienne pour te mal faire, j’ay peur du Seigneur de l’Univers,
                                                                                                                                                                                                                                                        29
                                                                                                                                                                                                                                                        si tu te charge du meurtre de ma personne avec tes pechez passez, tu iras en Enfer où seront chastiez les injustes :
                                                                                                                                                                                                                                                        30
                                                                                                                                                                                                                                                        Le meurtre de son frere luy a semblé facile & avantageux, il l’a tué, & est au nombre des gens perdus ;
                                                                                                                                                                                                                                                        31
                                                                                                                                                                                                                                                        Dieu a envoyé un Corbeau qui a fait une fosse en terre, & luy a monstré la façon d’ensevelir le corps
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        de son frere ; Alors il dit, plût à Dieu que j’eusse esté foible & impuissant, que ne suis-je semblable à ce Corbeau ? il faut ensevelir le corps de mon frere, & a esté repentant de sa faute ;
                                                                                                                                                                                                                                                        32
                                                                                                                                                                                                                                                        à cause de ce meurtre nous avons ordonné aux enfans d’Israël, que celuy qui tuëra une personne innocente, sera puny comme s’il avoit tué tout le monde, & celuy qui luy donnera la vie sera recompense comme s’il avoit donné la vie à tout le monde. Mes Prophetes sont venus aux enfans d’Israël, ils leur ont enseigné mes commandemens, & fait voir des miracles, neantmoins plusieurs d’entr’eux ont esté desobeïssans,
                                                                                                                                                                                                                                                        33
                                                                                                                                                                                                                                                        la punition de ceux qui contrarient à la volonté de Dieu, à celle de son Prophete, & qui font leurs efforts pour salir la terre, est, d’estre tuez, pendus, d’avoir le pied droict, & la main gauche, ou la main droite, & le pied gauche coupez, & d’estre exterminez de dessus la terre, ils auront en ce monde la honte sur le front, & ressentiront en l’autre de grands tourmens,
                                                                                                                                                                                                                                                        34
                                                                                                                                                                                                                                                        excepté ceux qui se seront convertis avant leur mort, & qui auront cognu que Dieu est clement & misericordieux.
                                                                                                                                                                                                                                                        35
                                                                                                                                                                                                                                                        O vous qui croyez, craignez Dieu, combattez pour sa loy, vous serez peut-estre bien-heureux.
                                                                                                                                                                                                                                                        36
                                                                                                                                                                                                                                                        Tous les tresors du monde ne pourront pas racheter les infidelles au jour du Jugement, ils ressentiront de tres-grandes peines,
                                                                                                                                                                                                                                                        37
                                                                                                                                                                                                                                                        ils souhaitteront de sortir du feu d’Enfer, mais ils y demeureront eternellement.
                                                                                                                                                                                                                                                        38
                                                                                                                                                                                                                                                        Coupez les mains à ceux & à celles qui desroberont, ils attirent sur eux
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        la colere du monde, & la punition que Dieu
                                                                                                                                                                                                                                                        a
                                                                                                                                                                                                                                                        Correction of : à
                                                                                                                                                                                                                                                        preparée pour les meschans.
                                                                                                                                                                                                                                                        39
                                                                                                                                                                                                                                                        Celuy qui se convertira & fera de bonnes œuvres sera pardonné, Dieu est clement & misericordieux à ceux qui se convertissent.
                                                                                                                                                                                                                                                        40
                                                                                                                                                                                                                                                        Ne sçais tu pas que le Royaume des Cieux & de la Terre est à Dieu ? qu’il chastie qui bon luy semble ? qu’il pardonne à qui bon luy semble ? & qu’il est tout-Puissant ?
                                                                                                                                                                                                                                                        41
                                                                                                                                                                                                                                                        O Prophete ne t’afflige pas de voir courir à l’impieté ceux qui disent de bouche, nous croyons,, & n’ont point de foy dans leur cœur, n’y de ceux qui Judaïsent, & qui escoutent les mensonges de leurs Docteurs, pour les raconter aux autres ; ils alterent les paroles de l’ancien Testament, & disent : Si on vous a enseigné ces preceptes vous les devez observer, si on ne vous les a pas enseignez, prenez garde à vous. Ceux qui se servent du nom de Dieu pour esmouvoir le peuple à sedition sont sans foy, Dieu ne veut pas purifier leur cœur, ils auront en ce monde la honte sur le front, & ressentiront en l’autre de grands tourmens.
                                                                                                                                                                                                                                                        42
                                                                                                                                                                                                                                                        Ils escoutent les blasphemes, & mangent ce qui leur est deffendu ; s’ils viennent à toy, & se sousmettent à ton jugement, juge leur different avec equité, ne converse pas avec eux, ils ne te pourront pas faire mal si tu t’esloigne de leur compagnie, si tu rends quelque jugement entr’eux juge avec equité, Dieu ayme ceux qui sont justes ;
                                                                                                                                                                                                                                                        43
                                                                                                                                                                                                                                                        Comme se sousmettront-ils à ton jugement, veu qu’ils ont l’ancien Testament, qui contient les commandemens de Dieu ?
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        ils n’executeront pas ton jugement, ny ne croiront pas en l’ancien Testament,
                                                                                                                                                                                                                                                        44
                                                                                                                                                                                                                                                        dans lequel est la guide du droict chemin, & une lumiere aux Prophetes pour juger des differens qui sont entre les vray-croyans, entre les Juifs, leurs Docteurs, & leurs Prestres qui étudient l’escriture, & qui sont tesmoins qu’elle contient la verité. N’ayez pas peur du monde ayez peur de moy, ne vendez ny n’eschangez mes commandemens pour aucun prix ; Ceux qui ne jugent pas conformement à la loy de Dieu sont infidelles,
                                                                                                                                                                                                                                                        45
                                                                                                                                                                                                                                                        nous avons ordonné le Talion, l’homme pour l’homme, l’œil pour l’œil, le nez pour le nez, l’oreille pour l’oreille, la dent pour la dent, blessure pour blessure, celuy qui l’observera fera bien ; & ceux qui ne jugeront pas conformement à la loy de Dieu seront injustes.
                                                                                                                                                                                                                                                        46
                                                                                                                                                                                                                                                        Nous avons envoyé Jesus Fils de Marie apres plusieurs Prophetes, il a confirmé les anciennes escritures, nous luy avons donné l’Evangile pleine de lumiere pour conduire le peuple au droict chemin, avec la confirmation de l’ancien Testament, guide & instruction pour les gens de bien.
                                                                                                                                                                                                                                                        47
                                                                                                                                                                                                                                                        Ceux qui suivent l’Evangile doivent juger comme il est ordonné dans l’Evangile, ceux qui ne jugent pas conformement à ce que Dieu leur a enseigné sont desobeïssans à sa divine Majesté.
                                                                                                                                                                                                                                                        48
                                                                                                                                                                                                                                                        Nous t’avons envoyé le livre qui contient la verité, & qui confirme les anciennes escritures, juge les differens qui arriveront entre le peuple de la façon que je t’ay inspiré, & ne suy pas l’appetit des personnes qui
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        abjureront la verité que je t’ay enseignée. Nous vous avons enseigné à tous une loy & une voye assurée pour vous conduire au chemin de salut, vous seriez tous d’une mesme Religion si Dieu l’avoit voulu, il en a ainsi usé pour vous esprouver, faites bien, & sçachez que vous serez tous assemblez devant luy, & qu’il resoudra les doutes qui sont entre vous.
                                                                                                                                                                                                                                                        49
                                                                                                                                                                                                                                                        Si tu juge les differens qui sont entr’eux, juge conformément à ce qui t’a esté inspiré, & ne suy pas leurs appetits, prens garde qu’ils ne te dévoyent,, & ne te fassent douter de plusieurs choses que Dieu t’a enseignez, s’ils desobeïssent à ses commandemens, sçache qu’il les punira rudement à cause de l’enormité de leurs crimes. La plus grande partie du monde est impie,
                                                                                                                                                                                                                                                        50
                                                                                                                                                                                                                                                        ayment-ils le jugement des ignorans ? Quel meilleur Juge y a t’il pour les bons que Dieu ?
                                                                                                                                                                                                                                                        51
                                                                                                                                                                                                                                                        O vous qui croyez n’obeïssez pas aux Juifs ny aux Chrestiens, ils obeïssent les uns aux autres dans leur impieté, celuy qui leur obeïra, sera semblable à eux, Dieu ne conduit pas les injustes.
                                                                                                                                                                                                                                                        52
                                                                                                                                                                                                                                                        Tu vois comme ceux qui sont foibles en leur foy accourent à eux, & disent qu’ils ont peur que le temps ne change, mais Dieu donnera advantage & victoire à son Prophete, & se repentiront d’avoir celé dans leurs ames les miracles de sa divine Majesté.
                                                                                                                                                                                                                                                        53
                                                                                                                                                                                                                                                        Que diront pour excuse ceux qui avoient juré par le nom de Dieu d’observer exactement leur Religion, & d’estre avec vous ? Les bonnes œuvres qu’ils feront leur seront inutiles, ils seront au
                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                        nombre
                                                                                                                                                                                                                                                        des gens perdus.
                                                                                                                                                                                                                                                        54
                                                                                                                                                                                                                                                        O vous qui croyez, si vous quittez vostre foy, Dieu mettra d’autres personnes en vostre place qui l’aymeront & qu’il aymera, & ce à vostre grande ignominie, & advantage des infidelles convertis, qui combatront sans peur pour sa loy
                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Voy Gelaldin.
                                                                                                                                                                                                                                                          : Ainsi Dieu donne sa grace à qui bon luy semble, il est liberal & sçait tout.
                                                                                                                                                                                                                                                          55
                                                                                                                                                                                                                                                          Certainement vous devez obeyr à Dieu, & à son Prophete son Apostre, ceux qui croyent en Dieu, ceux qui font leurs prieres au temps ordonné, ceux qui payent les decimes,
                                                                                                                                                                                                                                                          56
                                                                                                                                                                                                                                                          ceux qui sont en la protection de Dieu & de son Prophete, seront aymez de sa divine Majesté, & seront victorieux.
                                                                                                                                                                                                                                                          57
                                                                                                                                                                                                                                                          O vous qui estes vray-croyans, n’obeïssez pas à ceux qui se moquent de vostre Religion, qui ont la cognoissance de la loy escrite ; n’obeïssez pas aux infidelles, & craignez Dieu si vous estes gens de bien ;
                                                                                                                                                                                                                                                          58
                                                                                                                                                                                                                                                          n’obeïssez pas à ceux qui se moquent de vos oraisons, c’est le fait de ceux qui ne sont pas sages.
                                                                                                                                                                                                                                                          59
                                                                                                                                                                                                                                                          O vous qui avez cognoissance de la loy escrite, ne m’abhorrerez vous pas si je ne crois pas en Dieu, en ce qu’il
                                                                                                                                                                                                                                                          m’a
                                                                                                                                                                                                                                                          Correction of : ma
                                                                                                                                                                                                                                                          inspiré, & en ce qu’il a inspiré à ceux qui m’ont precedé ? la plus grande partie d’entre vous sont des meschans.
                                                                                                                                                                                                                                                          60
                                                                                                                                                                                                                                                          Dis leur, vous ay-je enseigné à faire mal lors que je vous ay presché les effets de la misericorde de Dieu ? Ceux qu’il maudit, ceux contre qui il est courroucé, ceux qu’il a metamorphosé en signes & pourceaux, & qui ont adoré les Idoles seront confinez dedans le feu d’Enfer, ils sont dans un tres-mauvais chemin ;
                                                                                                                                                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                          61
                                                                                                                                                                                                                                                          lors qu’ils viendront à toy, ils diront qu’ils croyent en la loy de Dieu, ils entreront chez toy avec impieté, & en sortiront de mesme façon, mais Dieu sçait ce qu’ils couvent en leur cœur ;
                                                                                                                                                                                                                                                          62
                                                                                                                                                                                                                                                          tu verras plusieurs d’entr’eux embrasser le paganisme, suivre le mensonge, manger ce qui leur est deffendu,
                                                                                                                                                                                                                                                          63
                                                                                                                                                                                                                                                          & ce pour déplaire à leurs Docteurs & à leur Prestres qui leur ont deffendu de dire des mensonges & de manger des viandes qui sont immondes.
                                                                                                                                                                                                                                                          64
                                                                                                                                                                                                                                                          Les Juifs ont dit, la main de Dieu est fermée ; Au contraire, c’est leur main qui est fermée, & seront maudits à cause de leurs discours, certainement les mains de Dieu sont ouvertes, & fait du bien à qui bon luy semble ; plusieurs d’entr’eux alterent ce qui est dans l’escriture par impieté & par desobeïssance, mais nous avons jetté entr’eux la haine & l’horreur jusques au jour du Jugement, Dieu a esteint le feu qu’ils avoient allumé pour faire la guerre aux gens de bien, ils s’efforcent de salir la terre, mais Dieu n’ayme pas ceux qui causent le desordre,
                                                                                                                                                                                                                                                          65
                                                                                                                                                                                                                                                          il pardonne les pechez à ceux qui sçavent l’escriture, qui croient en sa loy, & qui fuyent l’impieté, ils entreront dans le Paradis qui est plein de delices.
                                                                                                                                                                                                                                                          66
                                                                                                                                                                                                                                                          Ils ont leu l’ancien Testament, l’Evangile,, & toutes les escritures, ils ont eu abondance de toute sorte de biens, neantmoins plusieurs ont desobey aux commandemens de Dieu.
                                                                                                                                                                                                                                                          67
                                                                                                                                                                                                                                                          O Prophete, presche ce que Dieu t’a enseigné, soit que tu le presche, ou que tu ne le presche pas, il te gardera de la malice des hommes, il n’ayme pas les
                                                                                                                                                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                          infidelles .
                                                                                                                                                                                                                                                          68
                                                                                                                                                                                                                                                          O vous qui sçavez la loy escrite, vous serez sans merite si vous n’observez pas l’ancien Testament, l’Evangile, & les escritures que Dieu vous a envoyez. Plusieurs d’entr’eux alterent par impieté & par ignorance ce qui est contenu dans l’escriture, ne t’afflige pas des actions des impies.
                                                                                                                                                                                                                                                          69
                                                                                                                                                                                                                                                          Les Juifs, les Samaritains, les Chrestiens, tous ceux qui auront crû en Dieu, à la Resurrection des morts, & qui auront fait de bonnes œuvres, seront exempts d’affliction, il n’y a rien à craindre pour eux au jour du Jugement.
                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Voy Kitab el tenoir.
                                                                                                                                                                                                                                                            70
                                                                                                                                                                                                                                                            Nous avons receu la promesse des enfans d’Israël de croire en nos Prophetes & en nos Apostres ; neantmoins ils en ont dementy un bon nombre, & ont tué ceux qui n’ont pas voulu suivre leurs appetits,
                                                                                                                                                                                                                                                            71
                                                                                                                                                                                                                                                            ils ont crû qu’il n’y avoit point de punition pour leurs crimes, ils sont devenus sourds & aveugles ; apres ce, Dieu leur a pardonné, neantmoins ils sont retournez en leur peché, & sont encore devenus sourds & aveugles, Dieu voit tous leurs deportemens.
                                                                                                                                                                                                                                                            72
                                                                                                                                                                                                                                                            Certainement ceux qui disent que le Messie Fils de Marie est Dieu sont des impies, le Messie a commandé aux enfans d’Israël d’adorer Dieu son Seigneur & le leur, l’entrée du Paradis est deffenduë à celuy qui dira que Dieu a un compagnon esgal à luy, l’Enfer sera sa demeure, & les injustes n’auront personne qui les protege au jour du Jugement,
                                                                                                                                                                                                                                                            73
                                                                                                                                                                                                                                                            Ceux qui disent qu’il y a trois Dieux sont des impies, il n’y a qu’un seul Dieu, s’ils ne desistent de tenir tels discours, ils
                                                                                                                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                            seront
                                                                                                                                                                                                                                                            bruslez dedans le feu d’Enfer,
                                                                                                                                                                                                                                                            74
                                                                                                                                                                                                                                                            s’ils se convertissent & demandent pardon à Dieu, il leur sera clement & misericordieux ;
                                                                                                                                                                                                                                                            75
                                                                                                                                                                                                                                                            Le Messie Fils de Marie est Prophete & Apostre de Dieu, semblable aux Prophetes qui sont venus auparavant luy, sa Mere est sainte, & ont tous deux beu & mangé. Considere comme je manifeste mon unité aux infidelles, comme ils blasphement, & comme ils s’éloignent de la verité,
                                                                                                                                                                                                                                                            76
                                                                                                                                                                                                                                                            dis leur, Adorerez-vous au lieu de Dieu ce qui ne vous peut faire ny bien ny mal ? Dieu entend tout & sçait tout.
                                                                                                                                                                                                                                                            77
                                                                                                                                                                                                                                                            O vous qui avez cognoissance de la loy escrite, parlez de vostre Religion avec respect ; & ne suivez pas les appetits de ceux qui sont dévoyés, & qui sont entrez dans le mauvais chemin ;
                                                                                                                                                                                                                                                            78
                                                                                                                                                                                                                                                            Les infidelles ont esté maudits par la langue de David & par celle du Messie Fils de Marie, à cause de leur desobeïssance,
                                                                                                                                                                                                                                                            79
                                                                                                                                                                                                                                                            ils ne s’abstiennent pas des choses qui ne sont pas approuvées, ils les font, & les veulent faire par opiniastreté,
                                                                                                                                                                                                                                                            80
                                                                                                                                                                                                                                                            tu verras un grand nombre des habitans de la Meque se rangent de leur costé, à cause du peché qu’ils couvent en leurs ames, assurément Dieu se courroucera contr’eux, & seront eternellement confinez dans les tourmens de l’Enfer ;
                                                                                                                                                                                                                                                            81
                                                                                                                                                                                                                                                            s’ils croyoient en Dieu, en son Prophete & aux escritures, ils n’obeïroient pas aux infidelles, mais plusieurs d’entr’eux sont des impies.
                                                                                                                                                                                                                                                            82
                                                                                                                                                                                                                                                            Tu trouveras que les Juifs & les habitans de la Meque qui croyent en plusieurs Dieux sont tres-grands ennemis des fidelles, & que les Chrestiens ont une grande
                                                                                                                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                            inclination
                                                                                                                                                                                                                                                            & amitié pour les vray-croyans par ce qu’ils ont des Prestres & des Religieux qui sont humbles,
                                                                                                                                                                                                                                                            83
                                                                                                                                                                                                                                                            ils ont les yeux pleins de larmes lors qu’ils entendent parler de la doctrine que Dieu t’a inspirée, à cause de la cognoissance qu’ils ont de la verité, & disent, Seigneur, Nous croyons en ta loy, escrits-nous au nombre de ceux qui professent ton unité,
                                                                                                                                                                                                                                                            84
                                                                                                                                                                                                                                                            qui nous empesche de croire en Dieu ? & à la verité qui nous a esté enseignée ? nous souhaitons avec passion, ô Seigneur d’estre au nombre des justes ;
                                                                                                                                                                                                                                                            85
                                                                                                                                                                                                                                                            Dieu exaucera leur priere & leur pardonnera, il leur ouvrira la porte du Paradis où est la recompense des gens de bien,
                                                                                                                                                                                                                                                            86
                                                                                                                                                                                                                                                            & les infidelles seront habitans des abismes de l’Enfer.
                                                                                                                                                                                                                                                            87
                                                                                                                                                                                                                                                            O vous qui estes vray-croyans, ne deffendez pas de manger de ce que Dieu
                                                                                                                                                                                                                                                            a
                                                                                                                                                                                                                                                            Correction of : à
                                                                                                                                                                                                                                                            permis de manger, n’offensez pas Dieu, il n’ayme pas ceux qui l’offensent,
                                                                                                                                                                                                                                                            88
                                                                                                                                                                                                                                                            mangez des viandes qu’il vous a permis de manger, & ayez sa crainte devant les yeux,
                                                                                                                                                                                                                                                            89
                                                                                                                                                                                                                                                            il ne vous chastiera pas de ce que vous aurez dit à la volée contraire à vostre foy sans dessein de l’offenser, mais il vous chastiera de vos sermens, si vous ne les observez pas, la satisfaction d’un serment non accomply est de donner à manger à dix pauvres de vostre Religion & de les vestir, ou de donner liberté à un esclave vray-croyant, celuy qui n’aura pas le moyen de ce faire, jeusnera trois jours consecutifs, telle est la satisfaction d’un serment non accomply, gardez exactement vostre foy, ainsi Dieu vous enseigne ses commandemens, peut-estre
                                                                                                                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                            que vous l’en remercierez.
                                                                                                                                                                                                                                                            90
                                                                                                                                                                                                                                                            O vous qui croyez en Dieu, le vin, les jeux de hazard, les Idoles, les sorts, & les devinations sont saletez & ordures du faict du Diable, esloignez-vous de luy, peut-estre que vous serez gens de bien ;
                                                                                                                                                                                                                                                            91
                                                                                                                                                                                                                                                            le Diable veut mettre entre vous la haine & l’horreur par le vin & les jeux de hazard pour vous empescher d’avoir souvenance de Dieu, & de le prier, quittez le vin & les jeux de hazard,
                                                                                                                                                                                                                                                            92
                                                                                                                                                                                                                                                            obeïssez à Dieu & au Prophete son Apostre ; & prenez garde à vous : Si vous desobeïssez à Dieu, sçachez que le Prophete n’est obligé que de prescher publiquement la parole de sa divine Majesté,
                                                                                                                                                                                                                                                            93
                                                                                                                                                                                                                                                            les vray-croyans & les gens de bien n’ont pas offensé Dieu de boire du vin, & de joüer aux jeux de hazard avant que la deffense en fut faite, ils s’en abstiendront à l’advenir & feront une bonne œuvre, Dieu ayme ceux qui font bien.
                                                                                                                                                                                                                                                            94
                                                                                                                                                                                                                                                            O vous qui croyez, Dieu vous espreuve par une chose, à sçavoir par la chasse, soit que vous preniez le gibier avec les mains ou à course de cheval, pour cognoistre ceux d’entre vous qui le craignent, & qui croyent en sa loy, celuy qui l’offensera sera rudement chastié.
                                                                                                                                                                                                                                                            95
                                                                                                                                                                                                                                                            O vous qui croyez, ne tuez point de gibier pendant le temps que vous ferez le pelerinage de la Meque, celuy qui en tuera de propos deliberé, sera jugé comme s’il avoit tué le bestail de son prochain, il sera jugé par un d’entre vous, & sera condamné de faire un present au Temple de la Meque, ou de donner à manger aux pauvres, ou de jeusner, ou de faire quelque
                                                                                                                                                                                                                                                            Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                            chose semblable pour expiation de sa faute ; s’il en a du repentir dans son ame Dieu luy pardonnera le passé, s’il retourne en son peché ; Dieu se vangera de luy, il est tout-Puissant & vindicatif.
                                                                                                                                                                                                                                                            96
                                                                                                                                                                                                                                                            Il vous est permis de pescher & de manger du poisson pendant vostre pelerinage, mais la chasse de terre vous est absolument deffenduë en ce voyage, craignez Dieu, vous serez tous un jour assemblez devant luy pour estre jugez,
                                                                                                                                                                                                                                                            97
                                                                                                                                                                                                                                                            il a ordonné le mois du pelerinage, il a estably le Temple de la Meque pour la devotion du peuple, & a deffendu de donner empeschement à ceux qui y portent des presens, & à ceux qui prennent des coliers
                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Les anciens Arabes se mettoient au col des feuïlles d’arbres par devotion, lors qu’ils arrivoient à la Meque. Voy kitab el tenoir.
                                                                                                                                                                                                                                                              , afin que vous appreniez à cognoistre qu’il sçait tout ce qui est au Ciel & en la terre, & qu’il est tout-Puissant ;
                                                                                                                                                                                                                                                              98
                                                                                                                                                                                                                                                              sçachez qu’il est grief en ses chastimens, & qu’il est clement & misericordieux ;
                                                                                                                                                                                                                                                              99
                                                                                                                                                                                                                                                              le Prophete n’est obligé qu’à prescher ses commandemens,, il sçait tout ce que vous cachez en vos cœurs & tout ce que vous manifestez ;
                                                                                                                                                                                                                                                              100
                                                                                                                                                                                                                                                              le mal ne se doit pas égaler au bien encore qu’il vous soit agreable. O vous qui estes sages, ayez la crainte de Dieu devant les yeux, vous serez peut-estre bien-heureux.
                                                                                                                                                                                                                                                              101
                                                                                                                                                                                                                                                              O vous qui croyez, ne demandez pas d’avoir la cognoissance de toutes choses, vous vous ferez tort à vous mesmes, ne soyez pas curieux de sçavoir en quel temps l’Alcoran a esté envoyé du Ciel, Dieu vous pardonne vostre curiosité passée,
                                                                                                                                                                                                                                                              102
                                                                                                                                                                                                                                                              ceux qui ont esté auparavant vous ont eu semblable curiosité, & ont esté au nombre des infidelles.
                                                                                                                                                                                                                                                              103
                                                                                                                                                                                                                                                              Dieu n’a rien
                                                                                                                                                                                                                                                              Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                              ordonné touchant la femelle du chameau qui
                                                                                                                                                                                                                                                              a
                                                                                                                                                                                                                                                              Correction of : à
                                                                                                                                                                                                                                                              l’oreille fenduë, ny celle qui est en liberté au travers des champs, ny touchant la brebis qui a fait sept agneaux, ny touchant le chameau duquel sont issus dix chameaux
                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Ce sont des ceremonies des anciens Arabes que Mahomet abjure. Voy Kitab el tenoir.
                                                                                                                                                                                                                                                                , mais les impies controuvent des blasphemes contre sa divine Majesté, & ne sont pas sages,
                                                                                                                                                                                                                                                                104
                                                                                                                                                                                                                                                                lors qu’on leur a dit, venez & observez ce que Dieu a enseigné à son Prophete, ils ont respondu qu’il leur suffit d’observer ce que leurs peres ont observé, encore que leurs peres fussent ignorans & devoyez.
                                                                                                                                                                                                                                                                105
                                                                                                                                                                                                                                                                O vous qui croyez, ayez soin de vous mesmes, ceux qui se dévoyent ne vous feront point de mal si vous suivez le droict chemin, vous serez tous assemblez devant Dieu, il vous manifestera toutes vos œuvres, & vous recompensera selon vos merites.
                                                                                                                                                                                                                                                                106
                                                                                                                                                                                                                                                                O vous qui croyez, vous ferez vostre testament lors que vous approcherez de la mort, & prendrez deux tesmoins de vostre Religion qui soient gens de bien, si vous estes en voyage & que le mal vous surprenne, vous prendrez deux tesmoins tels qu’ils se rencontreront pour servir à vostre testament, & leur direz vostre volonté apres avoir fait vostre priere. Si vous doutez de leur probité, vous les ferez jurer d’estre fidelles en leurs tesmoignages, & de ne se pas laisser corrompre par vos parens. Ne celez pas vostre tesmoignage, autrement vous serez au nombre des pecheurs ;
                                                                                                                                                                                                                                                                107
                                                                                                                                                                                                                                                                si vous cognoissez que ces deux tesmoins, ayent erré en leur tesmoignage, vous prendrez deux autres personnes en leur place
                                                                                                                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                encore qu’elles ayent part en vostre succession, & les ferez jurer d’estre plus veritables en leurs depositions que les autres deux, autrement ils offenseront Dieu, & seront au nombre des injustes ;
                                                                                                                                                                                                                                                                108
                                                                                                                                                                                                                                                                Il est plus à propos de dire la verité, que d’avoir peur que vostre mensonge se découvre, craignez Dieu & escoutez ce qu’il commande, il ne conduit pas ceux qui luy desobeissent ;
                                                                                                                                                                                                                                                                109
                                                                                                                                                                                                                                                                Il assemblera un jour ses Prophetes & ses Apostres, & leur dira, qu’avez vous respondu lors qu’on vous a interrogé de mon unité ? ils diront, Seigneur nous sommes des ignorans, tu és seul qui sçait tout ;
                                                                                                                                                                                                                                                                110
                                                                                                                                                                                                                                                                Il dira à Jesus, ô Jesus Fils de Marie, souviens-toy de la grace que je t’ay faite & à ta Mere, je t’ay fortifié par le Saint Esprit, tu as parlé dans le berceau comme un homme de quarante à cinquante ans, je t’ay enseigné l’escriture & la science, l’ancien Testament & l’Evangile, tu as fait de terre la figure d’un oyseau, tu as soufflé contr’elle, & incontinent par ma permission elle a esté oyseau & a volé, tu as guery les aveugles nez & les ladres, tu as ressuscité les morts, je t’ay delivré des enfans d’Israël, lors que tu leur as presché mes commandemens, & que tu as fait des miracles que les impies disoient estre magie & enchantement ;
                                                                                                                                                                                                                                                                111
                                                                                                                                                                                                                                                                Souviens-toy comme tu as ordonné à tes Apostres de croire en moy, & d’obeyr à mon Prophete, & comme ils ont dit, nous croyons en un seul Dieu, sois témoin que nous sommes entierement resignez à la volonté de Dieu.
                                                                                                                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                112
                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : O Mahomet.
                                                                                                                                                                                                                                                                  souviens-toy que les Apostres ont dit, O Jesus Fils de Marie, ton Seigneur nous pourroit-il envoyer du Ciel une table couverte de mets pour nous rassasier : Jesus leur a respondu, craignez Dieu si vous croyez en sa loy,
                                                                                                                                                                                                                                                                  113
                                                                                                                                                                                                                                                                  ils ont dit, nous avons appetit & desirons manger de la viande du Ciel pour le repos de nostre cœur, & pour cognoistre si tu nous dis la verité, de laquelle nous serons tesmoins ;
                                                                                                                                                                                                                                                                  114
                                                                                                                                                                                                                                                                  Alors il dit, ô Dieu mon Seigneur, faits descendre sur nous du Ciel une table couverte de viande, ce jour sera celebré par nous & par ceux qui viendront apres nous, ce sera une marque de ta toute-Puissance, enrichy nous de ta grace, tu possedes toute sorte de tresors ;
                                                                                                                                                                                                                                                                  115
                                                                                                                                                                                                                                                                  Dieu luy dit, je feray descendre du Ciel les mets que tu demandes, & celuy qui sera impie sera puny par des tourmens que personne n’a encore souffert.
                                                                                                                                                                                                                                                                  116
                                                                                                                                                                                                                                                                  Il dira au jour du Jugement, ô Jesus Fils de Marie, as-tu ordonné au peuple d’adorer toy & ta mere comme deux Dieux ? Jesus respondra, loüé soit ton nom, je me garderay de dire ce qui n’est pas, tu sçais si je l’ay dit, tu sçais tout, tu sçais ce qui est en mon ame, & je ne sçais pas ce qui est en toy,
                                                                                                                                                                                                                                                                  117
                                                                                                                                                                                                                                                                  je n’ay dit que ce que tu m’as commandé de dire ; à sçavoir, adorez Dieu vostre Seigneur, & le mien, j’en suis tesmoin du temps que j’ay esté dans le monde, depuis que tu m’as fait mourir, tu as observé les deportemens du peuple, tu vois tout,
                                                                                                                                                                                                                                                                  118
                                                                                                                                                                                                                                                                  si tu chastie les hommes ils sont tes creature ; si tu leur pardonne, tu es tout-Puissant & Sage,
                                                                                                                                                                                                                                                                  119
                                                                                                                                                                                                                                                                  Alors Dieu dira, Aujourd’huy les bonnes
                                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                  œuvres seront utiles aux gens de bien, ils entreront dans le Paradis où coulent plusieurs fleuves, ils y demeureront eternellement avec ma grace, dans une tres-grande felicité.
                                                                                                                                                                                                                                                                  120
                                                                                                                                                                                                                                                                  Le Royaume des Cieux & de la terre est à Dieu, il est tout-Puissant.
                                                                                                                                                                                                                                                                  ←|→
                                                                                                                                                                                                                                                                  Arrivabene, 1547Context
                                                                                                                                                                                                                                                                  X
                                                                                                                                                                                                                                                                  In nome di Dio misericordioso, e Pio. CAPITOLO XI.
                                                                                                                                                                                                                                                                  1
                                                                                                                                                                                                                                                                  HUOMINI buoni state costanti in ogni patto con voi confermato temendo me, Ne vogliate mangiare i parti de gli animali, i quali non son leciti, se per aventura non sete in peregrinaggio.
                                                                                                                                                                                                                                                                  2
                                                                                                                                                                                                                                                                  Al peregrino è di haver cura, che non occida in caccia, vetandolo Dio, se prima non son passati i mesi della prohibitione. Allhora il cacciare è lecito,
                                                                                                                                                                                                                                                                  3
                                                                                                                                                                                                                                                                  A voi non è lecito il sangue, il morto da se, gli animali occisi non in nome di Dio l’affogato, arso dal fuoco, e tocco dal Lupo, Nissun giuri per Dio, altrimenti pecca. Chi fara queste cose tutte per necessità non hara peccato.
                                                                                                                                                                                                                                                                  4
                                                                                                                                                                                                                                                                  A chi ti addomandera, che cosa è lecito, dirai, le cose saporose, e l’odorifere, la caccia presa da cani non è vietata a mangiare:
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Issistima Mose egittio, che Mose habbia vetato i cibi come per utile della sanita de corpi loro. ma Ricinate accioche i corpi contagionati non offendessino anchora i spiriti, e l’,anima, come egli narra con buone ragioni.
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [W]
                                                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                                                  vi è ancho dato licenza, che mangiate di quel de Giudei, & essi del vostro, se potete tor per moglie le lor buone donne, che credono in Dio, e che non hanno amante alcuno, e chiunque non crede nella legge, perde ogni sua opera.
                                                                                                                                                                                                                                                                  6
                                                                                                                                                                                                                                                                  Huomini buoni, levandovi alle orationi, lavatevi la faccia, le mani, le braccia fino al comato, e i piedi fino a talloni, e dopo il coito, bisogna lavarsi nel bagno.
                                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                  Gli infermi, & che sono in peregrinaggio, dopo il coito non trovando acqua, si lavino la faccia con la polvere della terra monda, Dio desidera molto la monditia,
                                                                                                                                                                                                                                                                  7
                                                                                                                                                                                                                                                                  e l’invocation divina, confessando voi in presenza di Dio vedere, e udire il patto fermato tra voi, temete Dio, conoscendo egli i secreti del cuore,
                                                                                                                                                                                                                                                                  9
                                                                                                                                                                                                                                                                  i buoni temendolo haranno mercede eterna,
                                                                                                                                                                                                                                                                  10
                                                                                                                                                                                                                                                                  Gli incredoli saranno messi nel fuoco:
                                                                                                                                                                                                                                                                  11
                                                                                                                                                                                                                                                                  Adorate adunque me vostro Dio,
                                                                                                                                                                                                                                                                  12
                                                                                                                                                                                                                                                                  per tutto il patto tra Dio, e i figliuoli d’Israel. Dio elesse di loro xii. d’espugnatori, e ministri della giustitia, a quali disse, Io saro sempre con voi, se voi crederete in me dando fede à miei Propheti, e aiutandoli, e facendo a mio nome limosine, e orationi, perdonandovi i vostri peccati vi rendero merito eterno, & chi non lo fara, cadera in errore.
                                                                                                                                                                                                                                                                  13
                                                                                                                                                                                                                                                                  Essi adunque contrafacendo, facemmo loro i cuori duri, onde sempre hanno poi fatto male, Tu adunque prega Dio per essi, accioche gli perdoni,
                                                                                                                                                                                                                                                                  14
                                                                                                                                                                                                                                                                  I Christiani havendo con noi fatto patto se lo dimenticarono. A questi, e quelli Dio ha dato inimicitie fino a che Dio il di giudiciale determinera.
                                                                                                                                                                                                                                                                  15
                                                                                                                                                                                                                                                                  Huomini della legge, il Nuntio mandatovi vi porta il libro,
                                                                                                                                                                                                                                                                  16
                                                                                                                                                                                                                                                                  ilquale a chi teme Dio mostra la via della salvatione.
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Anchora niega la divinita di CHRISTO per trattenersi con i giudei.
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                  E da saper che coloro sono incredoli, che dicono che GIESU figliuol di MARIA è Dio,
                                                                                                                                                                                                                                                                  18
                                                                                                                                                                                                                                                                  voi Giudei, e Christiani, se siate figliuoli di Dio, come dite, perche vi da male faccendo voi i peccati, Voi non siate per certo altro che huomini creati da Dio.
                                                                                                                                                                                                                                                                  19
                                                                                                                                                                                                                                                                  Noi o buoni huomini vi habbiam mandato i Propheti, accioche non vi manchi chi vi insegni la retta via,
                                                                                                                                                                                                                                                                  20
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Canta a modo suo lhistoria de Num. allo xiii. e xiiii.
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                  Mose persuadendo a suoi che invocassero Dio, disse.
                                                                                                                                                                                                                                                                  21
                                                                                                                                                                                                                                                                  Entrate nella terra santa, cioè in Hierusalemme promessavi da Dio, altrimenti riceverete danno .
                                                                                                                                                                                                                                                                  22
                                                                                                                                                                                                                                                                  Essi risposero essendovi entro huomini gravi, forti, e grandi, non possiamo entrarvi, se quelli non escono,
                                                                                                                                                                                                                                                                  23
                                                                                                                                                                                                                                                                  Allhora due huomini temendo Dio dissero. Voi medesimi: se siate buoni accomandandovi a Dio, entrate sopra lor per la porta, e cosi harrete la vittoria.
                                                                                                                                                                                                                                                                  24
                                                                                                                                                                                                                                                                  Essi ostinati dicevano, se prima quei non escono non entraremo, Ma tu Mose e Dio combattete, e noi starem qui,
                                                                                                                                                                                                                                                                  25
                                                                                                                                                                                                                                                                  A quali egli disse, che non era moderator dell’altrui rovina, se non della sua, e de suoi fratelli, e prego Dio che tra lui, e loro mettesse sesto:
                                                                                                                                                                                                                                                                  26
                                                                                                                                                                                                                                                                  Et disse Dio. Non haver pensiero di questi huomini malvagi, Io gli faro per quaranta anni andar vagabondi.
                                                                                                                                                                                                                                                                  27
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Lhomicidio grandissimo peccato come per i Talmudisti.
                                                                                                                                                                                                                                                                  Canta loro la storia de figliuoli d’Adamo accioche sappino chi di loro occise l’altro, Essi faccendo il sacrificio, a Dio era accetto uno e l’altro no, onde un disse al fratello, io ti ammazzero, e l’altro rispose, Dio non accetta il sacrificio, se non di chi lo teme,
                                                                                                                                                                                                                                                                  28
                                                                                                                                                                                                                                                                  e disse al medesimo, Come che tu
                                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                  voglia ammazzarmi, io per questo non voglio ammazzar te. Perche io temo Dio Signor di tutti.
                                                                                                                                                                                                                                                                  30
                                                                                                                                                                                                                                                                  Egli adunque pensatovi su occise il fratello, e fu accompagnato co malvagi che sono perduti,
                                                                                                                                                                                                                                                                  31
                                                                                                                                                                                                                                                                  Il corvo mandato da Dio in terra, mostro quello che fusse da far del suo fratello, Egli non ritenuto dalla pigritia coprendo il suo fratello con la terra, come il corvo fa al corvo, fu notato riprensibile, e reo.
                                                                                                                                                                                                                                                                  32
                                                                                                                                                                                                                                                                  Per questa cagione scrivemmo a figliuoli d’Israel, che chiunque privasse lo huomo della vita, se prima l’occiso non fosse creato occisore, e malvagio, sia tenuto occiditor quasi di tutta la gente, e il vivificatore, quasi di tutta la gente suscitatore, Mandai a voi molti Propheti, e molti di voi sono stati ingiusti.
                                                                                                                                                                                                                                                                  33
                                                                                                                                                                                                                                                                  Tutti i resistenti à Dio, e a Propheti, e che in ogni luogo fanno ingiuria a gli altri huomini, meritano che le sian tagliati i piedi, o le mani, Essi patiranno gravissimo male se prima non si pentono,
                                                                                                                                                                                                                                                                  34
                                                                                                                                                                                                                                                                  sappiate che Dio condotto dalla sua benignità perdonara.
                                                                                                                                                                                                                                                                  35
                                                                                                                                                                                                                                                                  Huomini buoni che temete Dio: forzatevi di pregar, e di combattere in nome di Dio:
                                                                                                                                                                                                                                                                  36
                                                                                                                                                                                                                                                                  Il di del giudicio, sara la rovina de gli incredoli,
                                                                                                                                                                                                                                                                  37
                                                                                                                                                                                                                                                                  essi nel fuoco patiranno gravemente sanza poterne uscire.
                                                                                                                                                                                                                                                                  38
                                                                                                                                                                                                                                                                  A ladri si taglino le mani, perche meritano l’ira di Dio,
                                                                                                                                                                                                                                                                  39
                                                                                                                                                                                                                                                                  Egli dopo il pentimento de peccati, dara perdono a chi il chiede.
                                                                                                                                                                                                                                                                  41
                                                                                                                                                                                                                                                                  Non ti dar fastidio di coloro che prima credendo hanno poi rinuntiato, e son divenuti incredoli.
                                                                                                                                                                                                                                                                  44
                                                                                                                                                                                                                                                                  Ogniuno che giudica fuor di quel che Dio ha ordinato, sarà connumerato tra cattivi,
                                                                                                                                                                                                                                                                  45
                                                                                                                                                                                                                                                                  E Dio ha ordinato, che per l’anima vada l’anima, per l’occhio l’occhio, per il dente il dente, per il naso il naso, & per la ferita la ferita.
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Narrano i Talmudisti, che nel Sinedrio di Gierusalemme fu modificato in parte la severita di alcune leggi con il potersi riscotere con danari i suoi membri..
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [W]
                                                                                                                                                                                                                                                                  Nondimeno chi non fara vendetta di questo, ricevera da Dio misericordia.
                                                                                                                                                                                                                                                                  46
                                                                                                                                                                                                                                                                  Noi mandammo CHRISTO figliuol di MARIA alqual demmo il Vangelo, che è lume, e confermation del testamento, e via retta à chi teme Dio, per compimento della vostra legge.
                                                                                                                                                                                                                                                                  47
                                                                                                                                                                                                                                                                  Ogni servo adunque del Vangelo, seguiti il giudicio de suoi precetti, altrimenti sara reo.
                                                                                                                                                                                                                                                                  48
                                                                                                                                                                                                                                                                  A te anchora mandammo il libro della verita, confermator de suoi precetti, col quale tu debbi giudicare. Tu dunque tra loro dovendo giudicare, non seguir se non la verità,
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Il libero arbitrio non di meno Dio brama la salute dell’.huomo.
                                                                                                                                                                                                                                                                  E da sapere, che se Dio volesse farebbe tutta una gente, ma ei vuole vedere chi l’obedisce, Sia adunque l’intention vostra di far sempre bene, havendo voi tutti à ritornar à Dio,
                                                                                                                                                                                                                                                                  49
                                                                                                                                                                                                                                                                  Tu tra loro devendo giudicare secondo la disposition di Dio, guarda di non seguir il voler loro,
                                                                                                                                                                                                                                                                  50
                                                                                                                                                                                                                                                                  Et è da sapere che Dio dara lor male per ogni peccato se non obediranno, molti di loro sono incredoli, e cercano il giuditio de bruti, essendo Dio miglior assai,
                                                                                                                                                                                                                                                                  51
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Magistrati Macometani.
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                  voi credenti, non lasciate preporvi giudici
                                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                  Giudei,
                                                                                                                                                                                                                                                                  ò Christiani, Perche chiunque fa questo, e simile a loro,
                                                                                                                                                                                                                                                                  54
                                                                                                                                                                                                                                                                  Gli espugnatori in nome di Dio, non habbin timore, Dio a chi vuole da i suoi doni, essendo largo rimuneratore.
                                                                                                                                                                                                                                                                  55
                                                                                                                                                                                                                                                                  Solo Dio il suo Legato, e gli huomini buoni vi aiutino:
                                                                                                                                                                                                                                                                  56
                                                                                                                                                                                                                                                                  La parte che s’accommoda a lui acquista la vittoria,
                                                                                                                                                                                                                                                                  57
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Contra li nimici di Macometto.
                                                                                                                                                                                                                                                                  • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                  Non vi fate compagni coloro, che si ridono della nostra legge.
                                                                                                                                                                                                                                                                  61
                                                                                                                                                                                                                                                                  Voi confessate pur di credere,
                                                                                                                                                                                                                                                                  65
                                                                                                                                                                                                                                                                  credendo perche per merito conseguirete i beni del Paradiso.
                                                                                                                                                                                                                                                                  67
                                                                                                                                                                                                                                                                  Tu insegna alcuni, quel che è di Cielo, essendoti mandato,
                                                                                                                                                                                                                                                                  68
                                                                                                                                                                                                                                                                  e da sapere, che nissun non riceve perfettion della legge, se non chi crede al testamento, al Vangelo, e a questo libro posto da Dio, Per questo molti accresceranno la lor malitia, ma a te non fia noia alcuna.
                                                                                                                                                                                                                                                                  69
                                                                                                                                                                                                                                                                  Tutti i credenti, e che adorano gli Angeli in luogo di Dio, aspettando il giudicio, e faccendo bene non temino.
                                                                                                                                                                                                                                                                  70
                                                                                                                                                                                                                                                                  Fermato il patto della dilettione co figliuoli d’Israel mandati i nostri Legati, contradissero ad alcuni, alcuni altri occisero,
                                                                                                                                                                                                                                                                  71
                                                                                                                                                                                                                                                                  onde son fatti sordi, e ciechi notando Dio i fatti loro,
                                                                                                                                                                                                                                                                  72
                                                                                                                                                                                                                                                                  Tutti che dicono CHRISTO GIESU figliuolo di MARIA esser Dio, sono incredoli, e bugiardi, Havendo detto CHRISTO, Figliuoli d’Israele, credete in Dio vostro, e mio Signore, alquale chi sara partecipe
                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [Qur’ān 12-21, MB] :
                                                                                                                                                                                                                                                                  Conformément au texte arabe, le texte latin affirme que quiconque associe la divinité de Dieu à d’autres personnes (dans ce cas, le Christ) sera condamné au feu éternel. L’écart existant entre le texte latin et la traduction italienne est imputable soit à une mauvaise compréhension de ce passage de la part du traducteur, soit à une faute d’impression (« ʃara partecipe » au lieu de « fara partecipe »).
                                                                                                                                                                                                                                                                    entrera nel fuoco eterno,
                                                                                                                                                                                                                                                                    73
                                                                                                                                                                                                                                                                    sono alcuni che dicono, esser tre Dei, non essendo se non un solo. Onde se non muteranno la lor fantasia, saranno percossi da grave male.
                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Anzi ogni spirito che niega questo non havera leterna vita, come dice . s. Giovanni.. ma questo pestilentissimo cane cio dice per blandire a giudei, et heretici negando la Trinita con Sabellio. ma noi come catholici christiani confessiamo uno in essentia, e tre persone.
                                                                                                                                                                                                                                                                    74
                                                                                                                                                                                                                                                                    E da maravigliarsi, perche non si convertino a Dio, egli dara lor perdono,
                                                                                                                                                                                                                                                                    75
                                                                                                                                                                                                                                                                    CHRISTO non è se non Nuntio di Dio, al quale furono innanzi molti altri nuntii, e la madre fu vera, e mangiavano.
                                                                                                                                                                                                                                                                    77
                                                                                                                                                                                                                                                                    Huomini buoni
                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [Qur’ān 12-21, MB] :
                                                                                                                                                                                                                                                                    Le texte latin, conformément au texte arabe, parle des « gens du Livre » (i.e. : les Juifs) et non pas des « bons croyants ».
                                                                                                                                                                                                                                                                      non essaltate nella vostra legge altro che la verità, non imitando gli huomini, che essendo in errore, ne hanno fatto errar molti,
                                                                                                                                                                                                                                                                      78
                                                                                                                                                                                                                                                                      Dio per la lingua di Davit, & di CHRISTO, ha cacciato dal suo amore i figliuoli d’Israele.
                                                                                                                                                                                                                                                                      79
                                                                                                                                                                                                                                                                      Molti non s’astenendo dalle cose non lecite, commettevano molti mali,
                                                                                                                                                                                                                                                                      80
                                                                                                                                                                                                                                                                      e trattavano le faccende di molti incredoli, che non era lecito,
                                                                                                                                                                                                                                                                      81
                                                                                                                                                                                                                                                                      il che non harebbon fatto se havessero creduto in Dio, al suo Propheta, e al libro loro mandato da Cielo, ma la maggior parte di loro rimane incredola.
                                                                                                                                                                                                                                                                      In nome di Dio misericordioso, e Pio. CAPITOLO XII.
                                                                                                                                                                                                                                                                      82
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Commento che i nostri christiani macomettizino.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      I GIUDEI sempre ci sono stati quasi nimici, e i Christiani son piu di loro statici amici. I sacerdoti, e Presidenti de Christiani non indegnandosi,
                                                                                                                                                                                                                                                                      83
                                                                                                                                                                                                                                                                      e quando odono la parola posta sopra il Propheta, e che conoscono la verita, lagrimano, e dicono. Dio noi credendo con quei buoni huomini speriamo che tu ci accompagni con loro,
                                                                                                                                                                                                                                                                      84
                                                                                                                                                                                                                                                                      Perche non crederemo in Dio, e a quel che ci è dato dalla verita?
                                                                                                                                                                                                                                                                      85
                                                                                                                                                                                                                                                                      Tutti i credenti saranno messi nel Paradiso abbondante di dolci acque.
                                                                                                                                                                                                                                                                      87
                                                                                                                                                                                                                                                                      88
                                                                                                                                                                                                                                                                      Huomini buoni mangiate le cose da Dio ordinate, lasciando star le non lecite.
                                                                                                                                                                                                                                                                      89
                                                                                                                                                                                                                                                                      Chi vuol haver perdono da Dio, pasca dieci poveri, si come egli suol pascere ogniuno, ò gli vesta, o riscatti prigioni.
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Dispensatione..
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      Chi non puo far questo, digiuni tre di, rendendo gratie à Dio.
                                                                                                                                                                                                                                                                      90
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Il vino, le carthe, le tavole; e i scacchi si vietano.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      Huomini buoni lasciate star il vino, gli scacchi, e le tavole, perche non son cose lecite,
                                                                                                                                                                                                                                                                      91
                                                                                                                                                                                                                                                                      ma inventioni del Diavolo per metter discordia tra gli huomini, & per levarlo da far bene, lascerete o no?
                                                                                                                                                                                                                                                                      92
                                                                                                                                                                                                                                                                      Guardatevi dal male, seguendo Dio, e il Legato,
                                                                                                                                                                                                                                                                      94
                                                                                                                                                                                                                                                                      Chi farà quel che è prohibito, patira gravissimo male.
                                                                                                                                                                                                                                                                      95
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : La caccia.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      Nissuno adunque vada a caccia nel mese della peregrinatione. Servate questo precetto, altrimenti Dio sommo ne prendera vendetta.
                                                                                                                                                                                                                                                                      96
                                                                                                                                                                                                                                                                      Ogni caccia di mare è lecita, a chi va, e viene da Mecca, di terra no. Temete Dio, al quale devete ritornare.
                                                                                                                                                                                                                                                                      99
                                                                                                                                                                                                                                                                      Al Propheta non appartiene, se non spianare i mandati.
                                                                                                                                                                                                                                                                      100
                                                                                                                                                                                                                                                                      Temete adunque o sapienti huomini Dio, accioche procediate in bene.
                                                                                                                                                                                                                                                                      101
                                                                                                                                                                                                                                                                      Perche alcuno rimuove questioni de precetti di questo libro? Gli è prophano mutar cosa alcuna dopo la
                                                                                                                                                                                                                                                                      positione
                                                                                                                                                                                                                                                                      Correction of : positioue
                                                                                                                                                                                                                                                                      dell’Alcorano, & se si mutasse andreste in
                                                                                                                                                                                                                                                                      ira
                                                                                                                                                                                                                                                                      Correction of : ra
                                                                                                                                                                                                                                                                      di Dio.
                                                                                                                                                                                                                                                                      102
                                                                                                                                                                                                                                                                      Prima di voi cercarono alcune cose simili, e nondimeno non credettero loro,
                                                                                                                                                                                                                                                                      104
                                                                                                                                                                                                                                                                      Gli incredoli pregati che obedischino à Dio, e al suo Legato, rispondono che non vogliono fare, se non quello che fecero i loro maggiori.
                                                                                                                                                                                                                                                                      105
                                                                                                                                                                                                                                                                      Huomini buoni essendo Dio in l’anima di ciascuno, e non nocendo cosa alcuna, a chi si rivolta a buona via, convertetivi a lui,
                                                                                                                                                                                                                                                                      106
                                                                                                                                                                                                                                                                      siate tra voi testimoni, e quando qualch’uno morira, vi sia almeno in presenza duoi ò tre. Nissuno venda per denari l’esser testimone,
                                                                                                                                                                                                                                                                      110
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Lanima di CHRISTO monda,, e benedetta, e tocca alcuni miracoli; e veri, e falsi, come anchora nel iiii. capitolo.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      GIESU figliuol di MARIA, la cui anima fu monda,, e benedetta, che curo il lebbroso, suscito il morto, e insegno la sapienza, il testamento, e il Vangelo, disse. I figliuoli d’Israel, venendo tu con le mie virtu, credano gli
                                                                                                                                                                                                                                                                      Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                      incredoli di loro, che tu sii Mago, Tu ringratiami de beni dati a te, e alla madre tua divinamente.
                                                                                                                                                                                                                                                                      111
                                                                                                                                                                                                                                                                      Dio addomandando à gli huomini vestiti di bianco
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Gli huomini bianchi sono gli Apostoli.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [M]
                                                                                                                                                                                                                                                                      se
                                                                                                                                                                                                                                                                      credevano
                                                                                                                                                                                                                                                                      Correction of : cedeuano
                                                                                                                                                                                                                                                                      in lui, e nel suo Nuntio, risposero, si noi crediamo, e tu sei testimone,
                                                                                                                                                                                                                                                                      112
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Ciancia a modo suo dellultima cena.
                                                                                                                                                                                                                                                                      • [B]
                                                                                                                                                                                                                                                                      i medesimi domandando à GIESU, se Dio fusse potente por sopra tutti la mensa celeste, GIESU rispose, credete in Dio e temete.
                                                                                                                                                                                                                                                                      119
                                                                                                                                                                                                                                                                      Dice Dio, il giorno s’approssima, nel qual la verità hara chi la vendichera. Io daro a quei che mi hanno seguito il Paradiso abbondante di dolcissime acque,
                                                                                                                                                                                                                                                                      120
                                                                                                                                                                                                                                                                      Perche io Dio, signoreggio la terra, il cielo, e ogni altra cosa che vi è dentro.
                                                                                                                                                                                                                                                                      ←|→
                                                                                                                                                                                                                                                                      Bibliander, 1550Context
                                                                                                                                                                                                                                                                      X
                                                                                                                                                                                                                                                                      AZOARA XII.
                                                                                                                                                                                                                                                                      1
                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Cibi uetiti.
                                                                                                                                                                                                                                                                        Viri boni, in omni pacto uobiscum firmato constantes, meque timentes estote, nec animalium foetus, quos illicitos dixero, cum omnes alii liciti sint, nisi peregrinantibus, comedere uelitis.
                                                                                                                                                                                                                                                                        2
                                                                                                                                                                                                                                                                        Peregrinanti quidem cauendum, ne uenatus interficiat, Deo prohibente, nisi prius mense prohibitionis peracto : Tunc enim uenatus summere fas censetur. Omnis Dei domum inuocans, nequaquam oblationes in alto ponat : et ut misericordiam a Deo consequatur, in ipsum credat : nec ob homines prauos a uia recta se diuertat, Deique dilectioni, suisque bonis, nequaquam malis atque peccatis studeat, Deum timens : quoniam ipse grauis atque difficilis super rerum fines inuenitur.
                                                                                                                                                                                                                                                                        3
                                                                                                                                                                                                                                                                        Sunt autem uobis haec illicita, sanguis et morticinium, animal quodlibet nequaquam Dei nomine peremptum, et suffocatum, ac igne combustum, uel ruina morti deditum, et a lupo tactum, nisi quis illud interfecerit.
                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Leuitico quaedam concinunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                          Nullus item nisi per Deum iuret.
                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Iurandum in Dei nomine, Machumet autem iurat per coelum, etc.
                                                                                                                                                                                                                                                                            Sin autem, iniuriam effecit.
                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Lex Machumetis propter ipsum Deo placita.
                                                                                                                                                                                                                                                                              Malis quidem exhinc certum erit, eos uobis nunquam dominaturos, cum hodie tibi tua lex, mihi propter te placita, donumque Dei necessarium atque sufficiens compleantur. Me itaque, non illos timete. Si cuiquam rerum istarum aliquam, quasi sibi necessarias quis quaesierit, nec culpae nec peccati reus erit : quia Deus pius inundabit ueniam.
                                                                                                                                                                                                                                                                              4
                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Cibi concessi.
                                                                                                                                                                                                                                                                                Quaerentibus a te, quae res sint licitae ? dices, sapidae et odoriferae.
                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Venatus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                  Venatum tendens, si sui canes ab eo docti, sicut et a Deo, ipsi bestias coeperint, super eas Dei nomen inuocans, eas comedat, Deum timens, cui subest omnis rerum numerus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Quatenus participandum cum Iudaeis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                    Amodo rursum hic a Deo uobis datur licentia, ut de dapibus hominum legum comedatis, illique de uestris. Eorumque foeminas bonas et timentes, ac in Deum credentes, et nequaquam amasios habentes, cum illis munera danda tribueritis, ducite. Omnis legi non credens, omnia sua perdit opera, in die iudicii connumerandus amissoribus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                    6
                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Lotiones.
                                                                                                                                                                                                                                                                                      Viri boni, cum oratum surrexeritis, facies uestras ac manus ac brachia usque ad cubitum, et pedes usque ad tibias abluere, et capillos reuoluendo caput abstergere, et post coitum mulierum balneari uos oportet. Infirmi quidem, uel in itinere ab egestu, uel mulierum coitu uenientes, et aquam minime reperientes, facies suas atque manus terrae mundae puluere tergant. Deus namque uestram diligit mundiciam, officiique diuini perfectionem, cum gratiarum sibi redditione, et deitatis inuocatione.
                                                                                                                                                                                                                                                                                      7
                                                                                                                                                                                                                                                                                      Cunque uos confessi fueritis coram Deo, uos foedus inter uos firmatum audire et credere, Deum timete, cum ipse arcana cordium cognoscat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                      8
                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Deo, non hominibus seruiendum.
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Omnem talem esse decet, ut nequaquam propter homines rectum dicere sinat, sed coram Deo, omnibus timendo, quoniam omnium opera noscit, rectum quo nihil est melius peragat,
                                                                                                                                                                                                                                                                                        9
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Deo credentes, et omnes benefacientes spe confirmaturo, et ueniam ac mercedem innumeram eis daturo.
                                                                                                                                                                                                                                                                                        10
                                                                                                                                                                                                                                                                                        ¶ Increduli, nostrisque praeceptis resistentes, ipsi gehennae deputantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                        11
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Viri boni, manus hominum fere uobis impositas, ego diuertens a uobis retraxi. Vos itaque me Deum, omnium bonorum tutorem, timentes adorate.
                                                                                                                                                                                                                                                                                        12
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Inter Deum filiosque Israël pacto foederis firmato, xii. expugnatores atque praecones iustitiae ministros ex eis Deus elegit,
                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Dubium, an de exploratoribus xii. an de principibus tribuum loquatur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                          quibus et ipse dixit : Ego uobiscum semper praesens adero. si in me credideritis, prophetis meis fidem adhibentes, et eis auxiliantes, et orationes ac eleemosynas in meo nomine feceritis :
                                                                                                                                                                                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                          uobisque dans peccaminum ueniam, paradisum et aeternam mansionem tribuam. Omnem haec linquentem, deuius error abducet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                          13
                                                                                                                                                                                                                                                                                          Illis autem nequaquam foedere firmato constantibus, amorem nostrum retrahentes, corda sua peruersa duraque fecimus, suae legis partem retinentia et distorquentia : unde semper res iniustas facere eos innitendo uidemus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Intercedendum pro Iudaeis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                            Tu uero Deum, omnes benegerentes diligentem, pro ipsis, ut ueniam faciat, deprecare.
                                                                                                                                                                                                                                                                                            14
                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Christiani legem traditam sibi deseruerunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                                              Cum uiris item Christianae professionis, nostrae dilectionis foedere firmato, illi quorundam eis praeceptorum obliti sunt. Illis autem, et istis, hostilitatem et infestationem ac abhorritionem usque ad diem iudicii Deus immisit, eorum secundum opera sua uenturus iudex.
                                                                                                                                                                                                                                                                                              15
                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Machumet legum lator.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                Viri legum, uobis nuncius uester missus, uos multa prius a nobis negata docturus, multa uero adhuc taciturnitati commendaturus, lucem secum librumque coelitus missum,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                16
                                                                                                                                                                                                                                                                                                qui timentibus Deum uiam saluam et rectam ostendit, et a tenebris eiicit, affert. Sciendum quidem eos incredulos esse, qui Iesum Mariae filium Deum esse dicunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                17
                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Iesum Deum confitentes, increduli.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Quis enim eis quicquam faceret, inde si Deus omnipotens, omnia prout uult faciens, cuius imperio cuncta subiacent, Christum atque Mariam, omnesque mundanos mori faceret.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  18
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Vos Iudaei atque Christiani, si Dei filii, suique dilecti estis, prout uos dicitis, cur uobis culpas atque peccata gerentibus poenas et malum ingerit ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Christiani et Iudaei non filii Dei dilecti, quia propter peccata affliguntur. at Prouerbiorum 3. refellitur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Certe uos nihil aliud quam homines estis, a Deo ueniae mercedisque maximae datore, ad quem omnium erit reditus, creati.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    19
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    ¶ Vobis, uiri boni, nuncium uestrum alium prophetam a longe sequentem dimisimus, ne uos iuste conqueramini, uos carere doctore, qui gerenda praecipiat, illicitaque prohibeat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    20
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Moyses suae genti persuadens, ut Deum ipsum inuocando adorarent, quia eis prophetam, et reges, ac diuites, multaque nulli caeterarum gentium commissa contulit, inquit :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    21
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Terram sanctam, scilicet Hierusalem, uobis a Deo praedestinatam, intrate retrouertentes.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Historiam Num. 13. 14. perperam replicat, ut solet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Sin autem, damnum et detrimentum incurretis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      22
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Dixerunt illi : Cum homines ingentes, graues, atque fortes illic immorentur, nos nunquam nisi remotis illis ingrediemur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      23
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Tunc duo uiri Deum timentes inquiunt : Vosmetipsos, si boni estis, Deo commendantes, per portam super eos ingressum facite, sicque uictoriam adipiscemini :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      24
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Illi tamen obstinaces, quasi Moysen improbando, inquiunt : Nisi prius illis expulsis, nos nequaquam aditum tentabimus. Sed tu Moyses, atque Deus, eos expugnate, nobis hic adstantibus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      25
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Quibus Moyses respondens, se nullius animae nisi suae fratrisque moderatorem et imperatorem esse, Deum, ut inter eum illosque malos discuteret, precatus est.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      26
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Dixitque Deus : Noli solicitari, uel quicquam de huiusmodi malis hominibus cogitare. Ego namque illos malos et noxios, XL. annos inducam, et per terras uagari faciam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      27
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      ¶ Illis historiam filiorum Adae, ut sciant qualiter alter alterum interfecerit, retexe.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Historiam occisi Abel, Gen. 4. uertit in fabulam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Illis holocaustum igne superposito facientibus, alterius holocaustum, alterius minime a Deo collectum est. Unde alteri dicenti fratri suo, Ego te interficiam : alter respondit, Deo nullius holocaustum acceptabile, nisi timentis ipsum.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        28
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Idemque dixit : Licet manum tuam ad mihi mortem inferendam superextenderis, ego nequaquam ut te necem, manum extendam. Deum namque saeculi totius imperatorem timeo.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        29
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        ¶ Ut tu enim peccati sarcinam feras, sic igni deputandus (talem namque mercedem maleficus assequitur) minime perhorresco.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        30
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Illi itaque diu deliberanti, anima sua caedem fratris persuadente, fratrem occidit, deinceps perditis associatus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        31
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Coruus autem a Deo missus in terram, quid de fratre suo gerendum esset, insinuauit. Ille igitur nec inertia nec pigricia retentus, fratrem suum, ut coruus coruum, terra cooperiens, semetipsum
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        deinceps reum et repraehensibilem notauit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        32
                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Homicidium scelus maximum.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Hac itaque de causa filiis Israël scripsimus, ut quisquis hominem uita priuauerit, nisi ipse primus alius interfector, terraeque uastator extiterit, quasi totius gentis peremptor existat : uniusque uiuificator, quasi totius gentis resuscitator habeatur. Multis ad uos iam prophetis cum uirtutibus missis, postea tamen eorum multi in terra manentes iniustitiam secuti sunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          33
                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Grassatorum poena.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Omnes Deo suisque prophetis resistentes, et ubique locorum, ut iniurias hominibus terraeque uastationem ingerant, discurrentes, caedem et suspectionem, aut pedum uel manuum per oppositum abscissionem promerentur, atque de terra proiectionem. Istique tales in hoc saeculo contemptum, et in alio grauissimum malum patientur, nisi prius illi mala dereliquerint, quam uos eos aliquibus malis puniatis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            34
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Sciatis etenim, Deum sua benignitate ductum, ueniam daturum.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            35
                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Inter se benefici Machumetistae, alios persequantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Viri boni, Deum timentes, factis per quae uos ipsi propinqui sitis, studeatis, ipsiusque nomine usquequo uos meliores et elatiores efficiamini, praedatores et expugnatores estote.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              36
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Incredulorum autem die iudicii nulla fiet redemptio, licet tantum quantum bis terra caperet, pro se darent.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              37
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Ipsi namque maximis affligendi poenis, ab igne gliscentes exire, nunquam inde euasuri, summe torquebuntur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              38
                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Furti poena.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Furum manus abscindantur, eo quod Dei grauis atque sapientis offensionem et iram promerentur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                39
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Remissio peccati.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ¶ Post malum perpetratum poenitenti, beneque facienti, Deus pius et misericors,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  40
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  sibi dilectis ueniam, inimicis malum pro uelle suo praebens, cum ipse sit omnipotens, eiusque sint uniuersa,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  39
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ueniam tribuet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  41
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Pro festinantibus secundum uires suas ad incredulitatem, qui scilicet ore fidem confitentes, corde renuunt, nec curam multam nec dolorem, tu nuncie sustineas.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Contra Iudaeos doctrinam Machumetis oppugnantes.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Iudaeorum falsa loquentium, aliisque consimilia fari persuadentium, qui uerba distorquentes dicunt : Si uobis haec uel illa dederit, sumite : sin autem, uos ab illo cauete, cum ex Dei parte nemini quicquam proficere queat, cui Deus nocere uoluerit : Horum inquam uerba nequaquam esse munda Deus censet, eis in hoc mundo dedecus, et in alio graue malum allaturus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    42
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Istos quidem sic falsa proferentes, et illicita ac iniusta praemia comedentes, si ad te uenerint, aut a te repelle, quod nec tibi nocebit : uel cum ueritate, quam Deus diligit, iudica.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    44
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Iuxta legem Dei iudicandum.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Cum ipsi testamentum habeant
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      43
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      iudicium Dei docens,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      44
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      uiamque rectam et lucem ac sapientiam praestans, suis cordibus et mentibus ad gerendorum noticiam a Deo monstratum, cum quo prophetae, timentesque Deum, et sacerdotes atque pontifices iudicant,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      43
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      cur a te iudicium postulant ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      44
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Ego quidem timendus uobis sum, non homines : nec mea mandata pro modico precio uendere uelitis. Omnis secundum Dei positum non iudicans, malis et incredulis adnumerabitur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      45
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Est autem illico a Deo positum, ut anima pro anima, oculus pro oculo, naris pro nare, et dens pro dente tribuatur, et pro uulnere consimile fiat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Exod. 22.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Math. 5.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Hoc tamen condonans, Dei misericordiam, peccatique decrementum accipiet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          46
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Euangelium Christi lumen, et confirmatio ueteris testamenti.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Christum item Mariae filium, cui commisimus Euangelium, quod est lumen et confirmatio testamenti, et castigamen ac recta uia timentibus Deum, ad uestrae legis complementum misimus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            47
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Omnis igitur euangelii seruus, ipsius praecepta iudicando sequatur. sin autem, malus erit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            48
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Liber Machumetis, Christi praecepta confirmat, si diis placet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Tibi quoque librum ueritatis, suorum praeceptorum confirmatorem, cum quo tuum est iudicare, desuper misimus. Tu igitur secundum ipsum inter eos discussurus, eorum uelle nequaquam, sed solum ueritatem amplectere, cum sui cuique posita sint a nobis lex et iudicia.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Deus posset, si uellet, omnes redigere in unam fidem : Atqui uult omnes saluos fieri.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Sciendum quidem, Deum, si sibi placuisset, omnes gentem unam effecisse : sed scire quaerit, quid de suis mandatis quisque perficiat. Sit igitur intentio uestra, semper benefacere, cum ad Deum uestras lites controuersiasque discussurum omnes redibitis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                49
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ¶ Tu inter eos iudicium daturus, secundum Dei
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                dispositionem, caue ne suum uelle sequendo, te a dato tibi coelitus in suam partem distrahant.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                50
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Sciendum quidem, Deum illis malum etiam pro minimis peccatis daturum, si tuis iudiciis non obedierint.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Homines autem diligunt tenebras.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Et eorum multi sunt increduli, quaeruntque iudicia brutorum et insipientium : cum Deo non sit iudex melior.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  51
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Magistratus fidei Machumeticae sint.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Vos uiri credentes, super uos nequaquam constitui praefectos seu iudices Iudaeos ac Christianos permittatis. Omnis enim haec agens, eis consimilis efficitur : cum Deus homines prauos ad uiam rectam minime dirigat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    52
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Viri tamen infirmi cordis, dicentes se malum sibi futurum timere, quibus suo corde repraehendenda timentibus, Deus, aliquisue pro eo, ui sua superueniet,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    53
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    illis obediunt, sicque bonorum testimonio sua perdunt opera, perdendis associandi.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    54
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Notate uerba, signate mysteria.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Viri credentes, si quis uestri suam legem liquerit, uiros se dilectiores Deus ipse diligendos eliget, qui pii dulcisque cordis in bonos atque fideles, grauis autem atque crudelis in incredulos habetur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Boni tantum uiri sunt adscribendi ad militiam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Expugnatores Dei nomine lites aggressi, nihil timeant. Haec sua munera Deus cui uult tribuit, cum ille sit diues et largus, ac sapiens et immensus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        55
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Solus Deus, suusque legatus, uirique boni, uidelicet eleemosynarum ac orationum factores, seque Deo penitus subiicientes, uobis auxilientur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        56
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Pars enim illis commendata, uictoriam adipiscitur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        57
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Contra Machumetistarum hostes.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          De nostra lege ludum atque ridiculum facientes, qui scilicet priusquam uos legi subiecti fuerant, ei similiter incredulos,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          58
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          qui uos orantes illudunt, cum sint insipientes,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          57
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          nullatenus uobis participes, nec uestrorum tractatores negotiorum statuatis, Deum timentes, si boni estis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          59
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          ¶ Viri legum, cum nos in Deum credimus, suisque praeceptis super nos et praedecessores nostros missis paremus, uosque peiores existitis, cur de nobis uindictam sumitis ? imo peiores aestimando uos ueraciter estis, et a recta uia magis deuii.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          60
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Quibus Deus amorem suum retrahens, uestri quosdam simias, et porcos, ac idololatras constituit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          61
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Vos item accedentes fidem uestram confitemini, qui semper et aduentu atque discessu corda gestatis incredula, Deo cordium uestrorum secreta dinoscente.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          62
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Horum multi malorum studiosi, mala gerunt, et illicita praemia comedunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          63
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Cum igitur a suis primatibus et tacenda dicant, et non agenda gerant, haec praetermittere non iubentur :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          64
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Manus Dei manicis ferreis coniunctas, Iudaeis dicentibus, suas manus merito sic uinciri, seque pessumdari, uerbum illud exigit, cum diuinae manus capacissimae, et penitus expansae, prout uult, et quantum uult, largiantur. Sed eorum semper error augmentabitur, ut minus praeceptis super te coelitus missis fidem adhibeant.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Aeterna hostilitas indicitur doctrinae Machumeticae contemptoribus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Unde uobis hostilitas et abhorritio, ante diem iudicii nequaquam terminanda intercidet. Sed hoc quidem tibi minime curandum, quia flamma eorum inertiam Deus extinxit. Terras tamen adhuc uastatum, quod Deus abhorret, proficiscuntur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            65
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Transeuntibus in sectam Machume. paradisus promittitur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Nos quidem hominibus legum, si crederent atque timerent, ueniam peccaminum facturi, paradisum sufficientem tribueremus :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              66
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Et si testamenti, simul et euangelii, ac coelitus super eos missi praecepta sequerentur, tot cibis totque bonis abundarent, quod etiam suis substernerentur pedibus. Eorum tamen pauci fidem obtinent, plurimi quidem sunt increduli.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              67
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Doctrina coelitus missa Machume. aliis tradenda.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Tu donum tibi coelitus missum, nuncie, caeteris docendo tribue. Sin autem, te Deus ab illis hominibus liberabit, qui malos ad uiam rectam nequaquam dirigit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                68
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Nulla doctrina perfecta, quam uetus testamentum, et Euangelium : et Alchoran
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Sciendum quidem, uiros legum nullius legi fideiue perfectionem assequi, nisi testamenti et euangelii ac huius libri a Deo positi praeceptis pareant. Hic autem multis eorum incredulitatem atque maliciam et obstinantiam augebit : quod tibi nullam curam iniiciat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  69
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ¶ Credentes atque Iudaei, et angelos loco Dei adorantes, qui scilicet legem pro lege uariant, Christiani etiam, omnes hi inquam, si in Deum crediderint, et iudicii
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  diem expectantes benefecerint, nihil timeant.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  70
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Cum filiis Israël dilectionis foedere firmato, nostrorum legatorum eis deinceps missorum, quia displicita difficiliaque illis nunciauerint, quibusdam contradixerunt, quosdam autem interfecerunt,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  71
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  hoc nequaquam certamen atque seditionem extimantes, surdi caecique facti sunt, Deo singulos suos actus annotante.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  72
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Iesum Christum Deum confitentes, increduli.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Omnes quidem dicentes Christum Iesum Mariae filium Deum existere, mendaces et increduli reperti sunt. Cum Christus ipse dixisset, Filii Israël in Deum dominum meum atque uestrum credite : Cui quisquis socium atque participem posuerit, ingressum paradisi illicitum sibi reperturus, et in ignem ibit, in perpetuum expers adiutoris atque uindicis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Imo spiritus omnis qui negat hoc, ex Deo non est.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      73
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Sunt iterum increduli, firmantes deos tres esse : quia non est nisi Deus unus. Unde si huiusmodi uerbum non mutauerint, malo grauissimo percutientur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Negat trinitatem cum Sabellio haeretico. etc.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        74
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Cur igitur se non conuertant ad Deum, ueniamque precentur, mirandum. Ille namque ueniam atque misericordiam illis tribuet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Nos unum essentia trinum in personis orthodoxe confitemur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          75
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Christus quidem Mariae filius, non est nisi Dei nuncius, quem et plures nuncii praecesserunt : materque sua uera, et illi, uterque comestibilibus uescebantur. Qualiter res, ex plano perspice : et quare non credant, postea perpende.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          76
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Magni consilii angelus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Quia loco Dei, quod nec bonum nec malum nobis dare potest, adoratis : cum Deus omnia sciat, et audiat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            77
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Contra diuorum inuocationem.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Viri legum, nil nisi ueritatem in lege uestra sublimate, non imitantes homines, qui prius erronei multos errare fecerunt.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              78
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Iudaei a Dauid et Christo damnantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Filios autem Israël, ob incredulitatem suam atque maliciam, ab amore suo Deus per linguam Dauid, Christique filii Mariae, prorsus eiecit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                79
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                ¶ Plures se nequaquam a rebus illicitis et flagitiosis abstinentes, plurima mala perpetrabant.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                80
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Eorum item plures incredulorum negotia, ad quae manus extendisse nefas est, cum ob hoc Deus eos confundens semper in igne comburet, illis amici facti tractabant :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                81
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                quod nequaquam fieret, si in Deum crederent, suoque prophetae, libroque super eum coelitus misso fidem adhiberent. Sed eorum pars plurima semper in sua manet malicia.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                AZOARA XIII.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                82
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Grauioris hostilitatis et infestationis Iudaei semper erga nos, amicitiae uero maioris Christiani reperiuntur. Christianorum etenim sacerdotes et praesules non indignantes, praesumptuosiue,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                83
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                cum uerbum super prophetam positum audiunt, ueritatemque cognoscunt, lachrymantur, et dicunt : O Deus, nos cum illis bonis hominibus credentes, te nos illis associaturum summe speramus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Christianorum praesules nescio qui Machumetizantes.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  84
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Cur enim in Deum, et ei quod nobis de ueritate datum est, non crederemus ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  85
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Leuissima ratio Paradisum adipiscendi.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Hoc autem uerbo, sicut et omnes benefacientes, paradisum aquarum fluxu dulcissimam promerentur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    86
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Increduli uero, meisque praeceptis contradicentes, igni deputantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    87
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Viri boni, res a Deo uobis illicitas statutas, uel e conuerso, cum Deus a se prohibita gerentes abhorreat, nequaquam efficientes,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    88
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    bona sapida uobis a Deo concessa, ipsum timentes, quem adoretis, et inuocetis, comedite.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    89
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Iuramentum ex animo factum obligat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      ¶ Iusiurandum ex corde factum, non aliud uos coram Deo reos efficit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Eiusque uiolati expiatio.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Illius quidem ueniam adipisci studens, decem pauperes pascat, sicut suam gentem pascere mediocriter consuetus est, aut eos induat, uel hominem redimat. Horum omnium impotens, tres dies ieiunet. Hoc itaque propter
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        iusiurandum facturi, ea diligenter obseruantes, maxime nitetis : Deo uos sic sua secreta docenti, grates reddite.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        90
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Vinum, alea, scaci ludus uetantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Viri boni, uinum, et aleas, et scacos, cum non sint res licitae,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          91
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          sed diaboli machina, per quae inter homines inimicitiam et abhorritionem iniicere, et eos ab orationibus et inuocatione Dei retrahere maxime nititur, praetermittite. Dimittetis igitur, an non ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          92
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Legati officium exponere, mandata.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Sed Dei mandatum sequentes, legatoque suo parentes, uobis cauete. Sin autem, non plus nuncio quam mandatum perficere pertinet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            93
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Quando timuerint, et crediderint, et benefecerint : itemque timuerint, et crediderint, et benefecerint : sicque tertio, de cibis eorum nullam curam custodiamue suscipias. Deus enim benegerentes diligit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            94
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : Venatio licitae quando.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Viri boni, Deus uos in paruo uenatu manibus uestris seu lanceis sumendo tentare uoluit, ut sic timentes se dignoscat. Prohibitum faciens, graue malum tolerabit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              95
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              In mensibus igitur prohibitionis et peregrinationis, nemo bonus uenatum interficiat : quem quilibet sponte perimens,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Mecha.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                pro illius modo coram testibus in cibis pauperum apud Mechan, uel deinceps ieiunio persoluat. Hoc itaque praeceptum amodo seruate, transacta pro nihilo ducentes. Deus enim incompraehensibilis et sapiens, ulterius inde uindictam sumet.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                96
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Omnis uenatus maris, euntibus Mecham, ac discedentibus, ad comedendum licitus est : Terrae uero uenatus, minime. Ad Deum itaque redituri, ipsum timete.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                97
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Mechae domum, uel mensas, ac oblationes, Deus aram hominibus constituit : ut sciant, omnia coelestia seu terrestria compraehendi sapientia Dei, omnia scientis.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                98
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Qui licet pius et misericors sit, grauis in fine censetur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                99
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Alcoran doctrina non uocanda in dubium.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ¶ Ad prophetam nil nisi mandatum patefacere pertinet, Deo sciente singula, manifesta scilicet, et cordis arcana.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  100
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Mala et insipida, licet ipsa plura sint, saporiferis minime coaequantur. Homines sapientes, ut in anteriora procedatis, Deum timete.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  101
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  De praeceptis huius libri quare quis quaestionem querimoniamue mouet ? Post Alchoran enim positionem, quicquam inde mutare nefas est. Et mutatio si fieret, uobis iram atque molestiam generaret.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  102
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Haec et his similia, priusquam uos, caeteri quaesiuerunt, sed eis postea minime crediderunt,
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  103
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  nec Bahiratin, nec Cehibatin, nec Cehiletin, nec Ham Deus mandauit.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  104
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Increduli quidem, et minime Deum adorantes, deoque mendacium imponentes, cum ipsi postulantur praeceptis a Deo positis suoque legato fidem adhibere, inquiunt, se nolle quicquam imitari, nisi quod parentes sui imitati sunt. Quibus talis fit obiectio : Utrumne patres, nisi uiam rectam tenentes, imitamini ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Note [original edition] : Patrum traditiones eadem facilitate reiiciuntur, qua allegantur.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    105
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Viri boni, cum cuiusque sua sit anima, nec sibi rectam uiam proficiscenti alius error noceat, uos ad Deum, omnia facta uestra uobis dicturum, conuertamini.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    106
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    Note [original edition] : Testamenta.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Inter uos item testimonia facite, cum quis ad mortem hora diuisionis appropinquauerit : sintque duo uestri, aut alius professionis, testes. In itinere uero mortem praeoccupatos, usque post orationem terminatam, tenere debeatis. Suique testes per Deum iurabunt. Sed nec quicquam falsitatis apponere, nec minus dicere, nec pro pecunia testimonium uendere, cum quilibet modorum istorum peccatum pariat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      107
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Si eos tamen illic peccare contigerit, alii super eos testimonium dantes, iureiurando probent suum testimonium uerius quam priorum existere.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      108
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Deum timentes, ipsum exaudiant, cum ipse malos uiam rectam nequaquam doceat.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      109
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Note [original edition] : Legatorum Dei iudicium.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Dic Deum omnes nuncios congregaturum, eosque quaeret quid scilicet proficuum quisque fecerit : quod tamen nequaquam eorum est scire, sed ipsius Dei, qui cuncta nouit cordium arcana.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        110
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        Note [original edition] : Iesus animam habet mundam et benedictam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Deus Iesum Mariae filium
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Facsimile Image Placeholder
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          affatus, cui tribuit animam mundam atque benedictam, qua iuuenes et infantulos affatus est, et formis uolatilium luteis a se factis insufflans uolatum praebuit. Caecum natum, atque leprosum curauit : Mortuos resuscitauit :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                          Note [original edition] : Miracula partim uera, partim ficta. Ut 5. cap.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            quem item librum, et sapientiam, nec non Euangelium et testamentum docuit, inquit : Te sic ad filios Israël cum uirtutibus meo uelle ueniente, eorum increduli magum esse perhibent. Tu uero de bonis tibi matrique tuae diuinitus datis, mihi gratias redde.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            111
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Deo item a uiris uestibus albis indutis quaerente, an in se nunciumque suum crederent ? responderunt, Ita, credimus, et tu testis es.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            112
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Inde eisdem a Iesu Mariae filio quaerentibus, an Deus super omnes mensam coelestem ponere potens esset ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            Note [original edition] : De mensa et coena dominica more suo nugatur Pascha.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Iesus ipse respondit : Si creditis in Deum, ipsum timete.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Illis autem dicentibus, Volumus inde comedere ad nostrorum cordium confirmationem, utrum te uerum dixisse sciamus, cum nostro testimonio confirmemus.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              114
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Deus inde sic exorat : O Deus, nobis mensam coelestem quae sit nobis pascha, omnibusque praesentibus, primis scilicet, atque caeteris, atque miraculum tribue.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              115
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Quem Deus exaudiens inquit : Illis eam praebebo. Sed quisquis eorum deinceps incredulus factus fuerit, eum prae cunctis mundi gentibus, poenis atque miseriis affligam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              116
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              Note [original edition] : Iesum negat Deum esse.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Ipsi iterum Deo dicenti : O Iesu Mariae fili, tu persuades hominibus, ut Dei loco te matremque tuam duos deos habeant, et uenerentur ?
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Note [original edition] : Mariam pro Dea coli obiicit. Quod utinam non quibusdam competeret.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  respondit Iesus, Nolit Deus, ut ego quid praeter uerum dicam. Et si ego protuli, tu nosti. Quia tu omnium secreta cordium noscens, mei cordis arcanum penetras : ego uero nequaquam tui.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  117
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Tu scis itaque, me nil hominibus nisi mandata tua dixisse, scilicet quod te Deum meum atque suum inuocent, et adorent : quorum quamdiu tibi placuit, testis affui. Nunc autem tu, qui es testis omnium, post quam ab illis ad te me sublimasti, eorum cognitor existas. Quibus si malum feceris, gens tua sunt :
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  118
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Si condonaueris, tu es incompraehensibilis et sapiens.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  119
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Dicit Deus : Nunc instat dies, quo sua uindicis ueritas proficiet. Eis etenim ueniam quoniam me secuti sunt, quod sibi prae caeteris lucrum est maximum, et paradisum aquarum fluxu dulcissimam, ubi perseuerent, tribuam.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  120
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Ego namque Deus omnipotens, coelo et terrae, et uniuersis quae sua capacitas continet, impero.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ←|→
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Al-Ǧalālayn, 1465-6Context
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  X
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  سورة المائدة
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  1
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا أوفوا بالعقود» العهود المؤكدة التي بينكم وبين الله والناس «أحلت لكم بهيمة الأنعام» الإبل والبقر والغنم أكلاً بعد الذبح «إلا ما يتلى عليكم» تحريمه في (حُرمت عليكم الميتة) الآية فالاستثناء منقطع ويجوز أن يكون متصلا والتحريم لما عرض من الموت ونحوه «غيرَ محلي الصيد وأنتم حرم» أي محرمون ونصب غير على الحال من ضمير لكم «إن الله يحكم ما يريد» من التحليل وغيره لا اعترض عليه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  2
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا لا تحلوا شعائر الله» جمع شعيرة أي معالم دينه بالصيد في الإحرام «ولا الشهر الحرام» بالقتال فيه «ولا الهدْي» ما أهدى إلى الحرم من النِّعم بالتعرض له «ولا القلائد» جمع قلادة وهي ما كان يقلد به من شجر الحرم ليأمن أي فلا تتعرضوا لها ولا لأصحابها «ولا» تحلوا «آمِّين» قاصدين «البيت الحرام» بأن تقاتلوهم «يبتغون فضلا» رزقا «من ربهم» بالتجارة «ورضوانا» منه بقصده بزعمهم الفاسد وهذا منسوخ بآية براءة «وإذا حللتم» من الإحرام «فاصطادوا» أمر إباحة «ولا يجرمنَّكم» يكسبنكم «شنَآن» بفتح النون وسكونها بغض (قوم) لأجل «أن صدوكم عن المسجد الحرام أن تعتدوا» عليهم بالقتل وغيره «وتعاونوا على البرِّ» بفعل ما أمرتم به «والتقوى» بترك ما نهيتم عنه «ولا تعاونوا» فيه حذف إحدى التاءين في الأصل «على الإثم» المعاصي «والعدوان» التعدي في حدود الله «واتقوا الله» خافوا عقابه بأن تطيعوه «إن الله شديد العقاب» لمن خالفه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  3
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «حرِّمت عليكم الميتة» أي أكلها «والدم» أي المسفوح كما في الأنعام «ولحم الخنزير وما أهل لغير الله به» بأن ذُبح على اسم غيره «والمنخنقة» الميتة خنقا «والموقوذة» المقتولة ضربا «والمتردية» الساقطة من علو إلى أسفل فماتت «والنطيحة» المقتولة بنطح أخرى لها «وما أكل السبع» منه «إلا ما ذكيتم» أي أدركتم فيه الروح من هذه الأشياء فذبحتموه «وما ذُبح على» اسم «النصب» جمع نصاب وهي الأصنام «وأن تستقسموا» تطلبوا القسم والحكم «بالأزلام» جمع زلم بفتح الزاي وضمها مع فتح اللام قدح _بكسر القاف_ صغير لا ريش له ولا نصل وكانت سبعة عند سادن الكعبة عليها أعلام وكانوا يحكمونها فإن أمرتهم ائتمروا وإن نهتهم انتهوا «ذلكم فسق» خروج عن الطاعة. ونزل يوم عرفة عام حجة الوداع «اليوم يئس الذين كفروا من دينكم» أن ترتدوا عنه بعد طمعهم في ذلك لما رأوا من قوته «فلا تخشوهم واخشون اليوم أكملتُ لكم دينكم» أحكامه وفرائضه فلم ينزل بعدها حلال ولا حرام «وأتممت عليكم نعمتي» بإكماله وقيل بدخول مكة آمنين «ورضيت» أي اخترت «لكم الإسلام دينا فمن اضطر في مخمصة» مجاعة إلى أكل شيء مما حرم عليه فأكله «غير متجانف» مائل «لإثم» معصية «فإن الله غفور» له ما أكل «رحيم» به في إباحته له بخلاف المائل لإثم أي المتلبس به كقاطع الطريق والباغي مثلا فلا يحل له الأكل.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  4
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يسئلونك» يا محمد «ماذا أُحل لهم» من الطعام «قل أحل لكم الطيَّبات» المستلذات «و» صيد «ما علَّمتم من الجوارح» الكواسب من الكلاب والسباع والطير «مكلِّبين» حال من كلَّبت الكلب بالتشديد أي أرسلته على الصيد «تعلمونهن» حال من ضمير مكلبين أي تؤدبونهن «مما علَّمَكُمُ الله» من آداب الصيد «فكلوا مما أمسكن عليكم» وإن قتلته بأن لم يأكلن منه بخلاف غير المعلمة فلا يحل صيدها وعلامتها أن تترسل إذا أرسلت وتنزجر إذا زجرت وتمسك الصيد ولا تأكل منه وأقل ما يعرف به ثلاث مرات فإن أكلت منه فليس مما أمسكن على صاحبها فلا يحل أكله كما في حديث الصحيحين وفيه أن صيد السهم إذا أرسل وذكر اسم الله عليه كصيد المعلم من الجوارح «واذكروا اسم الله عليه» عند إرساله «واتقوا الله إن الله سريع الحساب».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  5
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «اليوم أحل لكم الطيبات» المستلذات «وطعام الذين أوتوا الكتاب» أي ذبائح اليهود والنصارى «حلٌ» حلال «لكم وطعامكم» إياهم «حل لهم والمحصنات من المؤمنات والمحصنات» الحرائر «من الذين أوتوا الكتاب من قبلكم» حل لكم أن تنكحوهن «إذا آتيتموهنَّ أجورهنَّ» مهورهنَّ «محصنين» متزوجين «غير مسافحين» معلنين بالزنا بهن «ولا متخذي أخدان» منهن تسرون بالزنا بهن «ومن يكفر بالإيمان» أي يرتد «فقد حبط عمله» الصالح قبل ذلك فلا يعتد به ولا يثاب عليه «وهو في الآخرة من الخاسرين» إذا مات عليه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  6
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا إذا قمتم» أي أردتم القيام «إلى الصلاة» وأنتم محدثون «فاغسلوا وجوهكم وأيديكم إلى المرافق» أي معها كما بينته السنة «وامسحوا برؤوسكم» الباء للإلصاق أي ألصقوا المسح بها من غير إسالة ماء وهو اسم جنس فيكفي أقل ما يصدق عليه وهو مسح بعض شعرة وعليه الشافعي «وأرجلكم» بالنصب عطفا على أيديكم وبالجر على الجوار «إلى الكعبين» أي معهما كما بينته السنة وهما العظمان الناتئان في كل رجل عند مفصل الساق والقدم والفصل بين الأيدي والأرجل المغسولة بالرأس المسموح يفيد وجوب الترتيب في طهارة هذه الأعضاء وعليه الشافعي ويؤخذ من السنة وجوب النية فيه كغيره من العبادات «وإن كنتم جنبا فاطَّهروا» فاغتسلوا «وإن كنتم مرضى» مَرَضا يضره الماء «أو على سفر» أي مسافرين «أو جاء أحد منكم من الغائط» أي أحدث «أو لا مستم النساء» سبق مثله في آيه النساء «فلم تجدوا ماء» بعد طلبه «فتيمموا» اقصدوا «صعيدا طيَّبا» ترابا طاهرا «فامسحوا بوجوهكم وأيديكم» مع المرفقين «منه» بضربتين والباء للإلصاق وبينت السنة أن المراد استيعاب العضوين بالمسح «ما يريد الله ليجعل عليكم من حرج» ضيق بما فرض عليكم من الوضوء والغسل والتيمم «ولكن يريد ليطهركم» من الأحداث والذنوب «وليتم نعمته عليكم» بالإسلام ببيان شرائع الدين «لعلكم تشكرون» نعمه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  7
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «واذكروا نعمة الله عليكم» بالإسلام «وميثاقه» عهده «الذي واثقكم به» عاهدكم عليه «إذ قلتم» للنبي صلي الله عليه وسلم حين بايعتموه «سمعنا وأطعنا» في كل ما تأمر به وتنهى مما نحب ونكره «واتقوا الله» في ميثاقه أن تنقضوه «إن الله عليم بذات الصدور» بما في القلوب فبغيره أولى.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  8
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا كونوا قوامين» قائمين «لله» بحقوقه «شهداء بالقسط» بالعدل «ولا يجرمنكم» يحملنكم «شنَآن» بغض «قوم» أي الكفار «على ألاَّ تعدلوا» فتنالوا منهم لعدواتهم «إعدلوا» في العدو والولي «هو» أي العدل «أقرب للتقوى واتقوا الله إن الله خبير بما تعملون» فيجازيكم به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  9
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وعد الله الذين آمنوا وعملوا الصالحات» وعدا حسنا «لهم مغفرة وأجر عظيم» هو الجنة.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  10
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «والذين كفروا وكذبوا بآياتنا أولئك أصحاب الجحيم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  11
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا اذكروا نعمة الله عليكم إذ هَمَّ قوم» هم قريش «أن يبسطوا» يمدوا «إليكم أيديهم» ليفتكوا بكم «فكفَّ أيديهم عنكم» وعصمكم مما أرادوا بكم «واتقوا الله وعلى الله فليتوكل المؤمنون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  12
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ولقد أخذ الله ميثاق بني إسرائيل» بما يذكر بعد «وبعثنا» فيه التفات عن الغيبة أقمنا «منهم اثني عشر نقيبا» من كل سبط نقيب يكون كفيلا على قومه بالوفاء بالعهد توثقة عليهم «وقال» لهم «الله إنِّي معكم» بالعون والنصرة «لئن» لام قسم «أقمتم الصلاة وآتيتم الزكاة وآمنتم برسلي وعزَّرتموهم» نصرتموهم «وأقرضتم الله قرضا حسنا» بالإنفاق في سبيله «لأكفرنَّ عنكم سيئآتكم ولأدخلنكم جنات تجري من تحتها الأنهار فمن كفر بعد ذلك» الميثاق «منكم فقد ضل سواء السبيل» أخطأ طريق الحق. والسواء في الأصل الوسط فنقضوا الميثاق قال تعالى.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  13
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فبما نقضهم» ما زائدة «ميثاقهم لعناهم» أبعدناهم عن رحمتنا «وجعلنا قلوبهم قاسية» لا تلين لقبول الإيمان «يحرِّفون الكلم» الذي في التوراة من نعت محمد صلى الله عليه وسلم وغيره «عن مواضعه» التي وضعه الله عليها أي يبدلونه «ونسوا» تركوا «حظّاً» نصيبا «مما ذكروا» أمروا «به» في التوراة من اتباع محمد «ولا تزال» خطاب للنبي صلى الله علي وسلم «تطَّلع» تظهر «على خائنة» أي خيانة «منهم» بنقض العهد وغيره «إلا قليلا منهم» ممن أسلم «فاعف عنهم واصفح إن الله يحب المحسنين» وهذا منسوخ بآيه السيف.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  14
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ومن الذين قالوا إنا نصارى» متعلق بقوله «أخذنا ميثاقهم» كما أخذنا على بني إسرائيل اليهود «فنسوا حظاً مما ذكِّروا به» في الإنجيل من الإيمان وغيره ونقضوا الميثاق «فأغرينا» أوقعنا «بينهم العداوة والبغضاء إلى يوم القيامة» بتفرقهم واختلاف أهوائهم فكل فرقة تكفر الأخرى «وسوف ينبئهم الله» في الآخرة «بما كانوا يصنعون» فيجازيهم عليه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  15
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أهل الكتاب» اليهود والنصارى «قد جاءكم رسولنا» محمد «يبين لكم كثيرا مما كنتم تخفون» تكتمون «من الكتاب» التوراة والإنجيل كآية الرجم وصفته «ويعفو عن كثير» من ذلك فلا يبينه إذا لم يكن فيه مصلحة إلا افتضاحكم «قد جاءكم من الله نورٌ» هو النبي صلى الله عليه وسلم «وكتابٌ» قرآن «مبين» بين ظاهر.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  16
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يهدي به» أي بالكتاب «الله من اتبع رضوانه» بأن آمن «سبل السلام» طرق السلامة «ويخرجهم من الظلمات» الكفر «إلى النور» الإيمان «بإذنه» بإرادته «ويهديهم إلى صراط مستقيم» دين الإسلام.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  17
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لقد كفر الذين قالوا إن الله هو المسح ابن مريم» حيث جعلوه إلَها وهم اليعقوبية فرقة من النصارى «قل فمن يملك» أي يدفع «من» عذاب «الله شيئا إن أراد أن يُهلك المسيح ابن مريم وأمه ومن في الأرض جميعا» أي لا أحد يملك ذلك ولو كان المسيح إلَها لقدر عليه «ولله ملك السماوات والأرض وما بينهما يخلق ما يشاء والله على كل شيء» شاءه «قدير».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  18
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وقالت اليهود والنصارى» أي كل منهما «نحن أبناء الله» أي كأبنائه في القرب والمنزلة وهو كأبينا في الرحمة والشفقة «وأحباؤه قل» لهم يا محمد «فلم يعذبكم بذنوبكم» إن صدقتم في ذلك ولا يعذب الأب ولده ولا الحبيب حبيبه وقد عذبكم فأنتم كاذبون «بل أنتم بشر ممن» من جملة من «خلق» من البشر لكم ما لهم وعليكم ما عليهم «يغفر لمن يشاء» المغفرة له «ويعذب من يشاء» تعذيبه لا اعتراض عليه «ولله ملك السماوات والأرض وما بينهما وإليه المصير» المرجع.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  19
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أهل الكتاب قد جاءكم رسولنا» محمد «يبين لكم» شرائع الدين «على فترة» انقطاع «من الرسل» إذ لم يكن بينه وبين عيسى رسول ومدة ذلك خمسمائة وتسع وستون سنة لـ «أن» لا «تقولوا» إذا عذبتم «ما جاءنا من» زائدة «بشير ولا نذير فقد جاءكم بشير ونذير» فلا عذر لكم إذاً «والله على كل شيء قدير» ومنه تعذيبكم إن لم تتبعوه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  20
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «و» اذكر «إذ قال موسى لقومه يا قوم اذكروا نعمة الله عليكم إذ جعل فيكم» أي منكم «أنبياء وجعلكم ملوكا» أصحاب خدم وحشم «وآتاكم ما لم يؤت أحدا من العالمين» من المن والسلوى وفلق البحر وغير ذلك.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  21
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا قوم ادخلوا الأرض المقدَّسة» المطهرة «التي كتب الله لكم» أمركم بدخولها وهي الشام «ولا ترتدُّوا على أدباركم» تنهزموا خوف العدو «فتنقلبوا خاسرين» في سعيكم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  22
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قالوا يا موسى إن فيها قوما جبارين» من بقايا عاد طوالا ذي قوة «وإنا لن ندخلها حتى يخرجوا منها فإن يخرجوا منها فإنا داخلون» لها.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  23
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قال» لهم «رجلان من الذين يخافون» مخالفة أمر الله وهما يوشع وكالب من النقباء الذين بعثهم موسى في كشف أحوال الجبابرة «أنعم الله عليهما» بالعصمة فكتما ما اطَّلعا عليه من حالهم إلا عن موسى بخلاف بقية النقباء فأفشوه فجبنوا «ادخلوا عليهم الباب» باب القرية ولا تخشوهم فإنهم أجساد بلا قلوب «فإذا دخلتموه فإنكم غالبون» قالا ذلك تيقناً بنصر الله وإنجاز وعده «وعلى الله فتوكلوا إن كنتم مؤمنين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  24
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قالوا يا موسى إنا لن ندخلها أبدا ماداموا فيها فاذهب أنت وربُّك فقاتلا» هم «إنا ها هنا قاعدون» عن القتال.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  25
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قال» موسى حينئذ «رب إني لا أملك إلا نفسي و» إلا «أخي» ولا أملك غيرهما فاجبرهم على الطاعة «فافرق» فافصل «بيننا وبين القوم الفاسقين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  26
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  (قال) تعالى له (فإنها) أي الأرض المقدسة (محرمة عليهم) أن يدخلوها (أربعين سنة يتيهون) يتحيرون (في الأرض) وهي تسعة فراسخ قاله ابن عباس (فلا تأس) تحزن (على القوم الفاسقين) روي أنهم كانوا يسيرون الليل جادين فإذا أصبحوا إذا هم في الموضع الذي ابتدأوا منه ويسيرون النهار كذلك حتى انقرضوا كلهم إلا من لم يبلغ العشرين، قيل: وكانوا ستمائة ألف ومات هارون وموسى في التيه وكان رحمة لهما وعذابا لأولئك وسأل موسى ربه عند موته أن يدنيه من الأرض المقدسة رمية بحجر فأدناه كما في الحديث، ونبئ يوشع بعد الأربعين وأمر بقتال الجبارين فسار بمن بقي معه وقاتلهم وكان يوم الجمعة ووقفت له الشمس ساعة حتى فرغ من قتالهم، وروى أحمد في مسنده حديث "" إن الشمس لم تحبس على بشر إلا ليوشع ليالي سار إلى بيت المقدس "".
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  27
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «واتل» يا محمد «عليهم» على قومك «نبأ» خبر «ابنيْ آدم» هابيل وقابيل «بالحق» متعلق بأُتل «إذ قرَّبا قربانا» إلى الله وهو كبش لهابيل وزرع لقابيل «فتُقبل من أحدهما» وهو هابيل بأن نزلت نار من السماء فأكلت قربانه «ولم يُتقبل من الآخر» وهو قابيل فغضب وأضمر الحسد في نفسه إلى أن حج آدم «قال» له «لأقتلنك» قال: لَم قال لتقبل قربانك دوني «قال إنما يتقبل الله من المتقين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  28
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لئن» لام قسم «بسطت» مددت «إلى يدك لتقتلني ما أنا بباسط يدي إليك لأقتلك إنِّي أخاف الله ربَّ العالمين» في قتلك.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  29
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إني أريد أن تبوء» ترجع «بإثمي» بإثم قتلي «وإثمك» الذي ارتكبته من قبل «فتكون من أصحاب النار» ولا أريد أن أبوء بإثمك إذا قتلتك فأكون منهم، قال تعالى: «وذلك جزاء الظالمين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  30
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فطوَّعت» زينت «له نفسه قتل أخيه فقتله فأصبح» فصار «من الخاسرين» بقتله ولم يدرِ ما يصنع به لأنه أول ميت على وجه الأرض من بني آدم فحمله على ظهره.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  31
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فبعث الله غرابا يبحث في الأرض» ينبش التراب بمنقاره وبرجليه ويثيره على غراب ميت حتى واراه «ليريه كيف يواري» يستر «سوأة» جيفة «أخيه قال يا ويلتى أعجزت» عن «أن أكون مثل هذا الغراب فأواري سوأة أخي فأصبح من النادمين» على حمله وحفر له وواره.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  32
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «من أجل ذلك» الذي فعله قابيل «كتبنا على بني إسرائيل أنه» أي الشأن «من قتل نفسا بغير نفس» قتلها «أو» بغير «فساد» أتاه «في الأرض» من كفر أو زنا أو قطع طريق أو نحوه «فكأنما قتل الناس جميعا ومن أحياها» بأن امتنع عن قتلها «فكأنما أحيا الناس جميعا» قال ابن عباس: من حيث انتهاك حرمتها وصونها «ولقد جاءتهم» أي بني إسرائيل «رسلنا بالبينات» المعجزات «ثم إن كثيرا منهم بعد ذلك في الأرض لمسرفون» مجاوزون الحد بالكفر والقتل وغير ذلك.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  33
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ونزل في العرنيين لما قدموا المدينة وهم مرضى فأذن لهم النبي صلى الله عليه وسلم أن يخرجوا إلى الإبل ويشربوا من أبوالها وألبانها فلما صحوا قتلوا راعي النبي صلى الله عليه وسلم واستاقوا الإبل «إنما جزاء الذين يحاربون الله ورسوله» بمحاربة المسلمين «ويسعون في الأرض فسادا» بقطع الطريق «أن يقتلوا أو يصلبوا أو تقطع أيديهم وأرجلهم من خلاف» أي أيديهم اليمنى واليسرى «أو يُنفوا من الأرض» أو لترتيب الأحوال فالقتل لمن قتل فقط والصلب لمن قتل وأخذ المال والقطع لمن أخذ المال ولم يقتل والنفي لمن أخاف فقط قاله ابن عباس وعليه الشافعي وأصح قوليه أن الصلب ثلاثا بعد القتل وقيل قبله قليلا ويلحق بالنفي ما أشبهه في التنكيل من الحبس وغيره «ذلك» الجزاء المذكور «لهم خزي» ذل «في الدنيا ولهم في الآخرة عذاب عظيم» هو عذاب النار.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  34
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إلا الذين تابوا» من المحاربين والقطَّاع «من قبل أن تقدروا عليهم فاعلموا أن الله غفور» لهم ما أتوه «رحيم» بهم عبر بذلك دون فلا تحدوهم ليفيد أنه لا يسقط عنه بتوبته إلا حدود الله دون حقوق الآدميين كذا ظهر لي ولم أرَ من تعرض له والله أعلم فإذا قتل وأخذ المال يقتل ويقطع ولا يصلب وهو أصح قولي الشافعي ولا تفيد توبته بعد القدرة عليه شيئا وهو أصح قولي الشافعي ولا تفيد توبته بعد القدرة عليه شيئا وهو أصح قوليه أيضا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  35
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله» خافوا عقابه بأن تطيعوه «وابتغوا» اطلبوا «إليه الوسيلة» ما يقربكم إليه من طاعته «وجاهدوا في سبيله» لإعلاء دينه «لعلكم تفلحون» تفوزون.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  36
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إن الذين كفروا لو» ثبت «أن لهم ما في الأرض جميعا ومثله معه ليفتدوا به من عذاب يوم القيامة ما تقبِّل منهم ولهم عذاب أليم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  37
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يريدون» يتمنَّون «أن يخرجوا من النار وما هم بخارجين منها ولهم عذاب مقيم» دائم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  38
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «والسارق والسارقة» أل فيهما موصولة مبتدأ ولشبهه بالشرط دخلت الفاء في خبره وهو «فاقطعوا أيديهما» أي يمين كل منهما من الكوع وبينت السنة أن يقطع فيه ربع دينار فصاعدا وأنه إذا عاد قطعت رجله اليسرى من مفصل القدم ثم اليد اليسرى ثم الرجل اليمنى وبعد ذلك يعزر «جزاء» نصب على المصدر «بما كسبا نكالا» عقوبة لهما «من الله والله عزيز» غالب على أمره «حكيم» في خلفه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  39
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فمن تاب من بعد ظلمه» رجع عن السرقة «وأصلح» عمله «فإن الله يتوب عليه إن الله غفور رحيم» في التعبير بهذا ما تقدم فلا يسقط بتوبته حق الآدمي من القطع ورد المال نعم بيَّنت السنة أنه إن عفا عنه قبل الرفع إلى الإمام سقط القطع وعليه الشافعي.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  40
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ألم تعلم» الإستفهام فيه للتقرير «أن الله له ملك السماوات والأرض يعذَّب من يشاء» تعذيبه «ويغفر لمن يشاء» المغفرة له «والله على كل شيء قدير» ومنه التعذيب والمغفرة.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  41
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الرسول لا يَحزنك» صنع «الذين يسارعون في الكفر» يقعون فيه بسرعة أي يظهرونه إذا وجدوا فرصة «من» للبيان «الذين قالوا آمنا بأفوههم» بألسنتهم متعلق بقالوا «ولم تؤمن قلوبهم» وهم المنافقون «ومن الذين هادوا» قوم «سماعون للكذب» الذي افترته أحبارهم سماع قبول «سماعون» منك «لقوم» لأجل قوم «آخرين» من اليهود «لم يأتوك» وهم أهل خيبر زنى فيهم محصنان فكرهوا رجمهما فبعثوا قريظة ليسألوا النبي صلى الله عليه وسلم عن حكمهما «يحرفون الكلم» الذي في التوراة كآية الرجم «من بعد مواضعه» التي وضعه الله عليها أي يبدِّلونه «يقولون» لمن أرسلوهم «إن أُوتيتم هذا» الحكم المحرف أي الجلد الذي أفتاكم به محمد «فخذوه» فاقبلوه «وإن لم تؤتوه» بل أفتاكم بخلافه «فاحذروا» أن تقبلوه «ومن يرد الله فتنته» إضلاله «فلن تملك له من الله شيئا» في دفعها «أولئك الذين لم يرد الله أن يطهر قلوبهم» من الكفر ولو أراده لكان «لهم في الدنيا خزي» ذل بالفضيحة والجزية «ولهم في الآخرة عذاب عظيم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  42
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  هم «سماعون للكذب أكالون للسُّحُت» بضم الحاء وسكونها أي الحرام كالرشا «فإن جاؤك» لتحكم بينهم «فاحكم بينهم أو أعرض عنهم» هذا التخيير منسوخ بقوله تعالى (وأن احكم بينهم) الآية فيجب الحكم بينهم إذا ترافعوا إلينا وهو أصح قولي الشافعي فلو ترافعوا إلينا مع مسلم وجب إجماعا «وإن تعرض عنهم فلن يضروك شيئا وإن حكمت» بينهم «فاحكم بينهم بالقسط» بالعدل «إن الله يحب المقسطين» العادلين في الحكم أي يثيبهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  43
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وكيف يحكِّمونك وعندهم التوراة فيها حكم الله» بالرجم استفهام تعجب أي لم يقصدوا بذلك معرفة الحق بل ما هو أهون عليهم «ثم يتولَّون» يعرضون عن حكمك بالرجم الموافق لكتابهم «من بعد ذلك» التحكيم «وما أولئك بالمؤمنين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  44
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إنا أنزلنا التوراة فيها هدى» من الضلالة «ونورٌ» بيان للأحكام «يحكم بها النبيون» من بني إسرائيل «الذين أسلموا» انقادوا لله «للذين هادوا والربانيون» العلماء منهم «والأحبار» الفقهاء «بما» أي بسبب الذي «استحفظوا» استودعوه أي استحفظهم الله إياه «من كتاب الله» أن يبدلوه «وكانوا عليه شهداء» أنه حق «فلا تخشوا الناس» أيها اليهود في إظهار ما عندكم من نعت محمد صلى الله عليه وسلم والرجم وغيرها «واخشوْن» في كتمانه «ولا تشتروا» تستبدلوا «بآياتي ثمنا قليلا» من الدنيا تأخذونه على كتمانها «ومن لم يحكم بما أنزل الله فأولئك هم الكافرون» به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  45
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وكتبنا» فرضنا «عليهم فيها» أي التوراة «أن النفس» تقتل «بالنفس» إذا قتلتها «والعين» تُفقأ «بالعين والأنف» يجُدع «بالأنف والأذن» تُقطع «بالأذن والسنَّ» تقلع «بالسنِّ» وفي قراءة بالرفع في الأربعة «والجروح» بالوجهين «قصاص» أي فيها إذا كاليد والرجل ونحو ذلك وما لا يمكن فيه الحكومة وهذا الحكم وإن كتب عليهم فهو مقرر في شرعنا «فمن تصدق به» أي القصاص بأن مكن عن نفسه «فهو كفارة له» لما أتاه «ومن لم يحكم بما أنزل الله» في القصاص وغيره «فأولئك هم الظالمون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  46
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وقفّينا» أتبعنا «على آثارهم» أي النبيين «بعيسى ابن مريم مصدِّقا لما بين يديه» قبله «من التوراة وآتيناه الإنجيل فيه هدى» من الضلالة «ونور» بيان للأحكام «ومصدِّقا» حال «لما بين يديه من التوراة» لما فيها من الأحكام «وهدى وموعظة للمتقين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  47
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «و» قلنا «لْيَحْكُمْ أهل الإنجيل بما أنزل الله فيه» من الأحكام وفي قراءة بنصب يحكم وكسر لامه عطفا على معمول آتيناه «ومن لم يحكم بما أنزل الله فأولئك هم الفاسقون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  48
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وأنزلنا إليك» يا محمد «الكتاب» القرآن «بالحق»: متعلق بأنزلنا «مصدِّقا لما بين يديه» قبله «من الكتاب ومهيمنا» شاهدا «عليه» والكتاب بمعنى الكتب «فاحكم بينهم» بين أهل الكتاب إذا ترافعوا إليك «بما أنزل الله» إليك «ولا تتبع أهواءهم» عادلا «عما جاءك من الحق لكل جعلنا منكم» أيها الأمم «شرعة» شريعة «ومنهاجا» طريقاً واضحاً في الدين يمشون عليه «ولو شاء الله لجعلكم أمة واحدة» على شريعة واحدة «ولكن» فرقكم فرقاً «ليبلوكم» ليختبركم «فيما آتاكم» من الشرائع المختلفة لينظر المطيع منكم والعاصي «فاستبقوا الخيرات» سارعوا إليها «إلى الله مرجعكم جميعا» بالبعث «فينبئكم بما كنتم فيه تختلفون» من أمر الدين ويجزي كلا منكم بعمله.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  49
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وأن احكم بينهم بما أنزل الله ولا تتبع أهواءهم واحذرهم» «أن» لا «يفتنوك» يضلوك «عن بعض ما أنزل الله إليك فإن تولوا» عن الحكم المنزل وأرادوا غيره «فاعلم أنما يريد الله أن يصيبهم» بالعقوبة في الدنيا «ببعض ذنوبهم» التي أتوها ومنها التولي ويجازيهم على جميعها في الأخرى «وإن كثيرا من الناس لفاسقون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  50
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «أفحكم الجاهلية يبغون» بالياء والتاء يطلبون من المداهنة والميل إذا تولَّوا إستفهام إنكاري «ومن» أي لا أحد «أحسن من الله حُكما لقوم» عند قوم «يوقنون» به خصوا بالذكر لأنهم الذين يتدبرون.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  51
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا لا تتخذوا اليهود والنصارى أولياء» توالونهم وتوادونهم «بعضهم أولياء بعض» لا تحادهم في الكفر «ومن يتولَّهم منكم فإنه منهم» من جملتهم «إن الله لا يهدى القوم الظالمين» بموالاتهم الكفار.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  52
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فترى الذين في قلوبهم مرض» ضعف اعتقاد كعبد الله بن أبي المنافق «يسارعون فيهم» في موالاتهم «يقولون» معتذرين عنها «نخشى أن تصيبنا دائرة» يدور بها الدهر علينا من جدب أو غلبة ولا يتم أمر محمد فلا يميرونا قال تعالى: «فعسى الله أن يأتي بالفتح» بالنصر لنبيه بإظهار دينه «أو أمر من عنده» بهتك ستر المنافقين وافتضاحهم «فيصبحوا على ما أسرُّوا في أنفسهم» من الشك وموالاة الكفار «نادمين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  53
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ويقولُ» بالرفع استئنافا بواو ودونها وبالنصب عطفا على يأتي «الذين آمنوا» لبعضهم إذا هتك سترهم تعجبا «أهؤلاء الذين أقسموا بالله جَهد أيمانهم» غاية اجتهادهم فيها «إنهم لمعكم» في الدين قال تعالى: «حبطت» بطلت «أعمالهم» الصالحة «فأصبحوا» صاروا «خاسرين» الدنيا بالفضيحة والآخرة بالعقاب.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  54
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  (يا أيها الذين آمنوا من يرتد) بالفك والإدغام يرجع (منكم عن دينه) إلى الكفر إخبار بما علم الله وقوعه وقد ارتد جماعة بعد موت النبي صلى الله عليه وسلم (فسوف يأتي الله) بدلهم (بقوم يحبهم ويحبونه) قال صلى الله عليه وسلم: "" هم قوم هذا وأشار إلى أبي موسى الأشعري "" رواه الحاكم في صحيحه (أذلة) عاطفين (على المؤمنين أعزة) أشداء (على الكافرين يجاهدون في سبيل الله ولا يخافون لومة لائم) فيه كما يخاف المنافقون لوم الكفار (ذلك فضل الله يؤتيه من يشاء والله واسع) كثير الفضل (عليم) بمن هو أهله، ونزل لما قال ابن سلام يا رسول الله إن قومنا هجرونا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  55
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إنَّما وليكم الله ورسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة وهم راكعون» خاشعون أو يصلون صلاة التطوع.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  56
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ومن يتولَّ الله ورسوله والذين آمنوا» فيعينهم وينصرهم «فإن حزب الله هم الغالبون» لنصره إياهم أوقعه موقع فإنهم بيانا لأنهم من حزبه أي أتباعه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  57
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا لا تتَّخذوا الذين اتَّخذوا دينكم هزوا» مهزوءا به «ولعبا من» للبيان «الذين أوتوا الكتاب من قبلكم والكفار» المشركين بالجر والنصب «أولياء واتقوا الله» بترك موالاتهم «إن كنتم مؤمنين» صادقين في إيمانكم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  58
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «و» الذين «إذا ناديتم» دعوتم «إلى الصلاة» بالأذان «اتخذوها» أي الصلاة «هزوا ولعبا» بأن يستهزئوا بها ويتضاحكوا «ذلك» الاتخاذ «بأنهم» أي بسبب أنهم «قوم لا يعقلون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  59
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ونزل لما قال اليهود للنبي صلى الله عليه وسلم بمن تؤمن من الرسل فقال: (بالله وما أنزل إلينا) الآية فلما ذكر عيسى قالوا لا نعلم دينا شرا من دينكم «قل يا أهل الكتاب هل تنقمون» تنكرون «منا إلا أن آمنا بالله وما أنزل إلينا وما أنزل من قبل» إلى الأنبياء «وأن أكثركم فاسقون» عطف على أن آمنا- المعنى ما تنكرون إلا إيماننا ومخالفتكم في عدم قبوله المعبر عنه بالفعل اللازم عنه وليس هذا مما ينكر.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  60
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قل هل أنبئكم» أخبركم «بشر من» أهل «ذلك» الذي تنقمونه «مثوبة» ثوابا بمعنى جزاء «عند الله» هو «من لعنه الله» أبعده عن رحمته «وغضب عليه وجعل منهم القردة والخنازير» بالمسخ «و» من «عَبَدَ الطاغوتَ» الشيطان بطاعته، وروعي في منهم معنى من وفيما قبله لفظها وهم اليهود، وفي قراءة بضم باء عبد وإضافته إلى ما بعد اسم جمع لعبد ونصبه بالعطف على القردة «أولئك شر مكانا» تمييز لأن مأواهم النار «وأضل عن سواء السبيل» طريق الحق وأصل السواء الوسط وذكر شر وأضل في مقابلة قولهم لا نعلم دينا شرا من دينكم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  61
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وإذا جاءُوكم» أي مُنَافِقُو اليهود «قالوا آمنا وقد دخلوا» إليكم متلبسين «بالكفر وهم قد خرجوا» من عندكم متلبسين «به» ولم يؤمنوا «والله أعلم بما كانوا يكتمونـ» ـه من النفاق.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  62
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وترى كثيرا منهم» أي اليهود «يسارعون» يقعون سريعا «في الإثم» الكذب «والعدوان» الظلم «وأكلهم السُّحُت» الحرام كالرشا «لبئس ما كانوا يعملونـ» ـهُ عملهم هذا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  63
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لولا» هلا «ينهاهم الربَّانيون والأحبار» منهم «عن قولهم الإثم» الكذب «وأكلهم السحت لبئس ما كانوا يصنعونـ» ـه ترك نهيهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  64
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وقالت اليهود» لما ضيق عليهم بتكذيبهم النبي صلى الله عليه وسلم بعد أن كانوا أكثر الناس مالا «يد الله مغلولة» مقبوضة عن إدرار الرزق علينا كنوا به عن البخل - تعالى الله عن ذلك- قال تعالى: «غُلَّتْ» أمسكت «أيديهم» عن فعل الخيرات دعاء عليهم «ولُعنوا بما قالوا بل يداه مبسوطتان» مبالغة في الوصف بالجود وثنى اليد لإفادة الكثرة إذ غاية ما يبذله السخي من ماله أن يعطي بيديه «ينفق كيف يشاء» من توسيع وتضيق لا اعتراض عليه «وليزيدن كثيرا منهم ما أنزل إليك من ربك» من القرآن «طغيانا وكفرا» لكفرهم به «وألقينا بينهم العداوة والبغضاء إلى يوم القيامة» فكل فرقة منهم تخالف الأخرى «كلما أوقدوا نارا للحرب» أي لحرب النبي صلى الله عليه وسلم «أطفأها الله» أي كلما أرادوه ردهم «ويسعَون في الأرض فسادا» أي مفسدين بالمعاصي «والله لا يحب المفسدين» بمعنى أنه يعاقبهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  65
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ولو أن أهل الكتاب آمنوا» بمحمد صلى الله عليه وسلم «واتقوا» الكفر «لكفرنا عنهم سيئاتهم ولأدخلناهم جنات النعيم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  66
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ولو أنهم أقاموا التوراة والإنجيل» بالعمل بما فيهما ومنه الإيمان بالنبي صلى الله عليه وسلم «وما أنزل إليهم» من الكتب «من ربِّهم لأكلوا من فوقهم ومن تحت أرجلهم» بأن يوسع عليهم الرزق ويفيض من كل جهة «منهم أمَّة» جماعة «مقتصدة» تعمل به وهم من آمن بالنبي صلى الله عليه وسلم كعبد الله بن سلام وأصحابه «وكثير منهم ساء» بئس «ما» شيئا «يعملونـ» ـه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  67
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  (يا أيها الرسول بلغ) جميع (ما أنزل إليك من ربك) ولا تكتم شيئا منه خوفا أن تنال بمكروه (وإن لم تفعل) أي لم تبلغ جميع ما أنزل إليك (فما بلغت رسالته) بالإفراد والجمع لأن كتمان بعضها ككتمان كلها (والله يعصمك من الناس) أن يقتلوك وكان صلى الله عليه وسلم يحرس حتى نزلت فقال: "" انصرفوا فقد عصمني الله "" رواه الحاكم (إن الله لا يهدي القوم الكافرين).
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  68
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قل يا أهل الكتاب لستم على شيء» من الدين معتد به «حتى تقيموا التوراة والإنجيل وما أنزل إليكم من ربكم» بأن تعملوا بما فيه ومنه الإيمان بي «وليزيدن كثيرا منهم ما أنزل إليك من ربك» من القرآن «طغيانا وكفرا» لكفرهم به «فلا تأس» تحزن «على القوم الكافرين» إن لم يؤمنوا بك أي لا تهتم بهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  69
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إن الذين آمنوا والذين هادوا» هم اليهود مبتدأ «والصابئون» فرقة منهم «والنصارى» ويبدل من المبتدأ «من آمن» منهم «بالله واليوم الآخر وعمل صالحا فلا خوف عليهم ولا هم يحزنون» في الآخرة خبر المبتدأ ودال على خبر إن.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  70
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لقد أخذنا ميثاق بني إسرائيل» على الإيمان بالله ورسله «وأرسلنا إليهم رسلا كلما جاءهم رسول» منهم «بما لا تهوى أنفسهم» من الحق كذبوه «فريقا» منهم «كذَّبوا وفريقا» منهم «يقتلون» كزكريا ويحيى والتعبير به دون قتلوا حكاية للحال الماضية للفاصلة.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  71
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وحسِبوا» ظنوا «أ» ن «لا تكونُ» بالرفع فأن مخففة والنصب فهي ناصبة أي تقع «فتنة» عذاب بهم على تكذيب الرسل وقتلهم «فعموا» عن الحق فلم يبصروه «وصمّوا» عن استماعه «ثم تاب الله عليهم» لما تابوا «ثم عموا وصمُّوا» ثانيا «كثير منهم» بدل من الضمير «والله بصير بما يعملون» فيجازيهم به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  72
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لقد كفر الذين قالوا إن الله هو المسيح ابن مريم» سبق مثله «وقال» لهم «المسيح يا بني إسرائيل اعبدوا الله ربي وربكم» فإني عبد ولست بإله «إنه من يشرك بالله» في العبادة غيره «فقد حرَّم الله عليه الجنة» منعه أن يدخلها «ومأواه النار وما للظالمين من» زائدة «أنصار» يمنعونهم من عذاب الله.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  73
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لقد كفر الذين قالوا إن الله ثالث» آلهة «ثلاثة» أي أحدها والآخران عيس وأمه وهم فرقة من النصارى «وما من إله إلا إله واحد وإن لم ينتهوا عما يقولون» من التثليث ويوحدوا «ليمسنَّ الذين كفروا» أي ثبتوا على الكفر «منهم عذاب أليم» مؤلم وهو النار.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  74
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «أفلا يتوبون إلى الله ويستغفرونه» مما قالوا. استفهام توبيخ «والله غفور» لمن تاب «رحيم» به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  75
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ما المسيح ابن مريم إلا رسول قد خلت» مضت «من قبله الرسل» فهو يَمضي مثلهم وليس بإله كما زعموا وإلا لما مضى «وأُمُّه صدَيقة» مبالغة في الصدق «كانا يأكلان الطعام» كغيرهما من الناس ومن كان كذلك لا يكون إلها لتركيبه وضعفه وما ينشأ منه من البول والغائط «أنظر» متعجبا «كيف نبين لهم الآيات» على وحدانيتنا «ثم أنظر أنَّى» كيف «يُؤفكون» يصرفون عن الحق مع قيام البرهان.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  76
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قل أتعبدون من دون الله» أي غيره «ما لا يملك لكم ضرّا ولا نفعا والله هو السميع» لأقوالكم «العليم» بأحوالكم والاستفهام للإنكار.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  77
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قل يا أهل الكتاب» اليهود والنصارى «لا تغلوا» لا تجاوزوا الحد «في دينكم» غلوّا «غير الحق» بأن تضعوا عيسى أو ترفعوه فوق حقه «ولا تتبعوا أهواء قوم قد ضلوا من قبل» بغلوهم وهم أسلافُهم «وأضلوا كثيرا» من الناس «وضلُّوا عن سواء السبيل» عن طريق الحق والسواء في الأصل الوسط.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  78
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لعن الذين كفروا من بني إسرائيل على لسان داوود» بأن دعا عليهم فمسخوا قردة وهم أصحاب إيلة «وعيسى ابن مريم» بأن دعا عليهم فمسخوا خنازير وهم أصحاب المائدة «ذلك» اللعن «بما عصوا وكانوا يعتدون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  79
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «كانوا لا يتناهون» أي لا ينهى بعضهم بعضا «عن» معاودة «منكر فعلوه لبئس ما كانوا يفعلون» فعلهم هذا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  80
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ترى» يا محمد «كثيرا منهم يتولَّون الذين كفروا» من أهل مكة بغضا لك «لبئس ما قدَّمت لهم أنفسهم» من العمل لمعادهم الموجب لهم «أن سخط الله عليهم وفي العذاب هم خالدون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  81
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ولو كانوا يؤمنون بالله والنبي» محمد «وما أنزل إليه ما اتخذوهم» أي الكفار «أولياء ولكنَّ كثيرا منهم فاسقون» خارجون عن الإيمان.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  82
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لتجدنَّ» يا محمد «أشدَّ الناس عداوة للذين آمنوا اليهود والذين أشركوا» من أهل مكة لتضاعف كفرهم وجهلهم وانهماكهم في اتباع الهوى «ولتجدن أقربهم مودة للذين آمنوا الذين قالوا إنَّا نصارى ذلك» أي قرب مودتهم للمؤمنين «بأن» بسبب أن «منهم قسيسين» علماء «ورهبانا» عبادا «وأنهم لا يستكبرون» عن اتباع الحق كما يستكبر اليهود وأهل مكة نزلت في وفد النجاشي القادمين عليه من الحبشة قرأ سورة يس فبكوا وأسلموا وقالوا ما أشبه هذا بما كان ينزل على عيسى.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  83
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  قال تعالى: «وإذا سمعوا ما أنزل إلى الرسول» من القرآن «ترى أعينهم تفيض من الدمع ممَّا عرفوا من الحق يقولون ربَّنا آمنا» صدقنا بنبيك وكتابك «فاكتبنا مع الشاهدين» المقرين بتصديقهما.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  84
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «و» قالوا في جواب من عيرهم بالإسلام من اليهود «ما لنا لا نؤمن بالله وما جاءنا من الحق» القرآن أي لا مانع لنا من الإيمان مع وجود مقتضيه «ونطمع» عطف على نؤمن «أن يدخلنا ربُّنا مع القوم الصالحين» المؤمنين الجنة قال تعالى.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  85
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فأثابهم الله بما قالوا جنات تجري من تحتها الأنهار خالدين فيها وذلك جزاء المحسنين» بالإيمان.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  86
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «والذين كفروا وكذَّبوا بآياتنا أولئك أصحاب الجحيم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  87
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ونزل لما همَّ قوم من الصحابة أن يلازموا الصوم والقيام ولا يقربوا النساء والطيب ولا يأكلوا اللحم ولا يناموا على الفراش «يا أيها الذين آمنوا لا تحرموا طيبات ما أحل الله لكم ولا تعتدوا» تتجاوزوا أمر الله «إن الله لا يحب المعتدين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  88
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وكلوا مما رزقكم الله حلالا طيبا» مفعول والجار والمجرور قبله حال متعلق به «واتقوا الله الذي أنتم به مؤمنون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  89
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لا يؤاخذكم الله باللغو» الكائن «في أيمانكم» هو ما يسبق إليه اللسان من غير قصد الحلف كقول الإنسان: لا والله، وبلى والله «ولكن يؤاخذكم بما عَقّدتُمُ» بالتخفيف والتشديد وفي قراءة عاقدتم «الأيمان» عليه بأن حلفتم عن قصد «فكفارته» أي اليمين إذا حنثتم فيه «إطعام عشرة مساكين» لكل مسكين مدٌ «من أوسط ما تطعمون» منه «أهليكم» أي أقصده وأغلبه لا أعلاه ولا أدناه «أو كسوتهم» بما يسمى كسوة كقميص وعمامة وإزار ولا يكفي دفع ما ذكر إلى مسكين واحد وعليه الشافعي «أو تحرير» عتق «رقبة» أي مؤمنة كما في كفارة القتل والظهار حملا للمطلق على المقيد «فمن لم يجد» واحدا مما ذكر «فصيام ثلاثة أيام» كفارته وظاهره أنه لا يشترط التتابع وعليه الشافعي «ذلك» المذكور «كفارة أيمانكم إذا حلفتم» وحنثتم «واحفظوا أيمانكم» أن تنكثوها ما لم تكن على فعل بر أو إصلاح بين الناس كما في سورة البقرة «كذلك» أي مثل ما بين لكم ما ذكر «يبيِّن الله لكم آياته لعلكم تشكرونـ» ـه على ذلك.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  90
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا إنما الخمر» المسكر الذي يخامر العقل «والميسر» القمار «والأنصاب» الأصنام «والأزلام» قداح الاستقسام «رجس» خبيث مستقذر «من عمل الشيطان» الذي يزيّنه «فاجتنبوه» أي الرجس المعبر به عن هذه الأشياء أن تفعلوه «لعلكم تفلحون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  91
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إنما يريد الشيطان أن يوقع بينكم العداوة والبغضاء في الخمر والميسر» إذا أتيتموهما لما يحصل فيهما من الشر والفتن «ويصدَّكم» بالاشتغال بهما «عن ذكر الله وعن الصلاة» خصها بالذكر تعظيما لها «فهل أنتم منتهون» عن إتيانهما أي انتهوا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  92
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وأطيعوا الله وأطيعوا الرسول واحذروا» المعاصي «فإن تولَّيتم» عن الطاعة «فاعلموا أنما على رسولنا البلاغ المبين» الإبلاغ البيِّن وجزاؤكم علينا.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  93
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ليس على الذين آمنوا وعملوا الصالحات جناح فيما طعموا» أكلوا من الخمر والميسر قبل التحريم «إذا ما اتقوا» المحرمات «وآمنوا وعملوا الصالحات ثم اتقوا وآمنوا» ثبتوا على التقوى والإيمان «ثم اتقوا وأحسنوا» العمل «والله يحب المحسنين» بمعني أنه يثيبهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  94
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا لَيبلونَّكم» ليختبرنكم «الله بشيء» يرسله لكم «من الصيد تناله» أي الصغار منه «أيديكم ورماحكم» الكبار منه، وكان ذلك بالحديبية وهم مُحرمون فكانت الوحش والطير تغشاهم في حالهم «ليعلم الله» علم ظهور «من يخافه بالغيب» حال أي غائبا لم يره فيجتنب الصيد «فمن اعتدى بعد ذلك» النهي عنه فاصطاده «فله عذاب أليم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  95
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا لا تقتلوا الصيد وأنتم حُرُم» محرمون بحج أو عمرة «ومن قتله منكم متعمِّدا فجزاءٌ» بالتنوين ورفع ما بعده أي فعليه جزاء هو «مثلُ ما قتل من النعم» أي شبهه في الخلقة وفي قراءة بإضافة جزاء «يحكم به» أي بالمثل رجلان «ذوا عدل منكم» لهما فطنة يميزان بها أشبه الأشياء به، وقد حكم ابن عباس وعمر وعلى رضي الله عنهم في النعامة ببدنة، وابن عباس وأبوعبيدة في بقر الوحش وحماره ببقره وابن عمر وابن عوف في الظبي بشاة وحكم بها ابن عباس وعمر وغيرهما في الحمام لأنه يشبهها في العَبِّ «هديا» حال من جزاء «بالغ الكعبة» أي يبلغ به الحرم فيذبح فيه ويتصدق به على مساكينه ولا يجوز أن يذبح حيث كان ونصبه نعتا لما قبله وإن أضيف لأن إضافته لفظية لا تفيد تعريفا فإن لم يكن للصيد مثل من النعم كالعصفور والجراد فعليه قيمته «أو» عليه «كفارةٌ» غير الجزاء وإن وجده هي «طعامُ مساكين» من غالب قوت البلد ما يساوى قيمته الجزاء لكل مسكين مد، وفي قراءة بإضافة كفارة لما بعده وهي للبيان «أو» عليه «عدل» مثل «ذلك» الطعام «صياما» يصومه عن كل مد يوما وإن وجده وجب ذلك عليه «ليذوق وبال» ثقل جزاء «أمره» الذي فعله «عفا الله عما سلف» من قتل الصيد قبل تحريمه «ومن عاد» إليه «فينتقم الله منه والله عزيز» غالب على أمره «ذو انتقام» ممن عصاه، والحق بقتله متعمداً فيما ذكر الخطأ.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  96
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «أُحل لكم» أيها الناس حلالا كنتم أو محرمين «صيد البحر» أن تأكلوه وهو ما لا يعيش إلا فيه كالسمك بخلاف ما يعيش فيه وفي البر كالسرطان «وطعامُه» ما يقذفه ميتا «متاعا» تمتيعا «لكم» تأكلونه «وللسيَّارة» المسافرين منكم يتزودونه «وحرِّم عليكم صيد البر» وهو ما يعيش فيه من الوحش المأكول أن تصيدوه «ما دمتم حرما» فلو صاده حَلاَل فللمحرم أكله كما بينته السنة «واتقوا الله الذي إليه تحشرون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  97
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «جعل الله الكعبة البيت الحرام» المحرم «قياما للناس» يقوم به أمر دينهم بالحج إليه ودنياهم بأمن داخله وعدم التعرض له وجبي ثمرات كل شيء إليه، وفي قراءة قيما بلا ألف مصدر قام غير معل «والشهر الحرام» بمعنى الأشهر الحرم ذو القعدة وذو الحجة والمحرم ورجب قياما لهم بأمنهم من القتال فيها «والهدي والقلائد» قياما لهم بأمن صاحبهما من التعرض له «ذلك» الجعل المذكور «لتعلموا أن الله يعلم ما في السموات وما في الأرض وأن الله بكل شيء عليم» فإن جعله ذلك لجلب المصالح لكم ودفع المضار عنكم قبل وقوعها دليل على علمه بما هو في الوجود وما هو كائن.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  98
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «اعلموا أن الله شديد العقاب» لأعدائه «وأن الله غفور» لأوليائه «رحيم» بهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  99
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ما على الرسول إلا البلاغ» لكم «والله يعلم ما تبدون» تظهرون من العمل «وما تكتمون» تخفون منه فيجازيكم به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  100
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قل لا يستوي الخبيث» الحرام «والطيب» الحلال «ولو أعجبك» أي سرك «كثرة الخبيث فاتقوا الله» في تركه «يا أولي الألباب لعلكم تفلحون» تفوزون.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  101
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ونزل لما أكثروا سؤاله صلىالله عليه وسلم «يا أيها الذين آمنوا لا تسألوا عن أشياء إن تُبدَ» تظهر «لكم تسؤكم» لما فيها من المشقة «وإن تسألوا عنها حين ينزَّل القرآن» في زمن النبي صلىالله عليه وسلم «تُبدَ لكم» المعنى إذا سألتم عن أشياء في زمنه ينزل القرآن بإبدائها ومتى أبداها ساءتكم فلا تسألوا عنها قد «عفا الله عنها» من مسألتكم فلا تعودوا «والله غفور رحيم».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  102
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قد سألها» أي الأشياء «قوم من قبلكم» أنبياءهم فأجيبوا ببيان أحكامها «ثم أصبحوا» صاروا «بها كافرين» بتركهم العمل بها.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  103
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ما جعل» شرع «الله من بحيرة ولا سائبة ولا وصيلة ولا حام» كما كان أهل الجاهلية يفعلونه، روى البخاري عن سعيد بن المسيب قال: البحيرة التي يمنع درها للطواغيت فلا يحلبها أحد من الناس، والسائبة التي كانوا يسيبونها لآلهتم فلا يحمل عليها شيء، والوصيلة الناقة البكر تبكر في أول نتاج الإبل بأنثى ثم تثني بعد بأنثى وكانوا يسيبونها لطواغيتهم إن وصلت إحداهما بأخرى ليس بينهما ذكر، والحام فحل الإبل يضرب الضراب المعدودة فإذا قضى ضرابه ودعوه للطواغيت وأعفوه من أن يحمل عليه شيء وَسَمَّوْه الحامي «ولكنَّ الذين كفروا يفترون على الله الكذب» في ذلك وفي نسبته إليه «وأكثرهم لا يعقلون» أن ذلك افتراء لأنهم قلدوا فيه آباءهم.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  104
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وإذا قيل لهم تعالوا إلى ما أنزل الله وإلى الرسول» أي إلى حكمه من تحليل ما حرمتم «قالوا حسبنا» كافينا «ما وجدنا عليه آباءنا» من الدين والشريعة قال تعالى: «أ» حسبهم ذلك «ولو كان آباؤهم لا يعلمون شيئا ولا يهتدون» إلى الحق والاستفهام للإنكار.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  105
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  (يا أيها الذين آمنوا عليكم أنفسكم) أي احفظوها وقوموا بصلاحها (لا يضركم من ضل إذا اهتديتم) قيل المراد لا يضركم من ضل من أهل الكتاب وقيل المراد غيرهم لحديث أبي ثعلبة الخشني: سألت عنها رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: "" إئتمروا بالمعروف وتناهوا عن المنكر حتى إذا رأيت شحا مطاعا ودنيا مؤثرة وإعجاب كل ذي رأي برأيه فعليك نفسك "" رواه الحاكم وغيره (إلى الله مرجعكم جميعا فينبئكم بما كنتم تعملون) فيجازيكم به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  106
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «يا أيها الذين آمنوا شهادة بينكم إذا حضر أحدكم الموتُ» أي أسبابه «حين الوصية اثنان ذوا عدل منكم» خبر بمعنى الأمر أي ليشهد وإضافة شهادة لبين على الإتساع وحين بدل من إذا أو ظرف لحضر «أو آخران من غيركم» أي غير ملتكم «إن أنتم ضربتم» سافرتم «في الأرض فأصابكم مصيبة الموت تحبسونهما» توقفونهما صفة آخران «من بعد الصلاة» أي صلاة العصر «فيقسمان» يحلفان «بالله إن أرتبتم» شككتم فيها ويقولان «لا نشتري به» بالله «ثمنا» عوضا نأخذه بدله من الدنيا بأن نحلف به أو نشهد كذبا لأجله «ولو كان» المقسم له أو المشهود لله «ذا قربى» قرابة منا «ولا نكتم شهادة الله» التي أمرنا بها «إنا إذا» إن كتمناها «لمن الآثمين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  107
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «فإن عُثر» اطُّلع بعد حلفهما «على أنهما استحقا إثما» أي فعلا ما يوجبه من خيانة أو كذب في الشهادة بأن وجد عندهما مثلا ما اتُّهما به وادعيا أنهما ابتاعاه من الميت أو وصى لهما به «فآخران يقومان مقامهما» في توجيه اليمين عليهما «من الذين استحق عليهم» الوصية وهم الورثة ويبدل من آخران «الأوليان» بالميت أي الأقربان إليه وفي قراءة الأَوَّلينَ جمع أوَّل صفة أو بدل من الذين «فيقسمان بالله» على خيانة الشاهدين ويقولان «لشهادتنا» يمننا «أحق» أصدق «من شهادتهما» يمينهما «وما اعتدينا» تجاوزنا الحق في اليمين «إنا إذا لمن الظالمين» المعنى ليشهد المحتضر على وصيته اثنين أو يوصي إليهما من أهل دينه أو غيرهم إن فقدهم لسفر ونحو فإن ارتاب الورثة فيهما فادعوا أنهما خانا بأخذ شيء أو دفعه إلى شخص زعما أن الميت أوصي له به فليحلفا إلى آخره فإن اطلع على أمارة تكذيبهما فادعيا دافعا له حلف أقرب الورثة على كذبهما وصدق ما ادعوه والحكم ثابت في الوصيين منسوخ في الشاهدين وكذا شهادة غير أهل الملة منسوخة واعتبار صلاة العصر للتغليظ وتخصيص الحلف في الآية باثنين من أقرب الورثة لخصوص الواقعة التي نزلت لها وهي ما رواه البخاري أن رجلا من بني سهم خرج مع تميم الداري وعدي بن بداء أي وهما نصرانيان فمات السهمي بأرض ليس فيها مسلم فلما قدما بتركته فقدوا جاما من فضة مخوصا بالذهب فرفعا إلى النبي صلىالله عليه وسلم فنزلت فأحلفهما ثم وجد الجام بمكة فقالوا ابتعناه من تميم وعدى فنزلت الآية الثانية فقام رجلان من أولياء السهمي فحلفا، وفي الترمذي فقام عمرو بن العاص ورجل آخر منهم فحلفا وكان أقرب إليه، وفي رواية فمرض فأوصى إليهما وأمرهما أن يبلغا ما ترك أهله فلما مات أخذا الجام ودفعا إلى أهله ما بقي.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  108
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ذلك» الحكم المذكور من رد اليمين على الورثة «أدنى» أقرب إلى «أن يأتوا» أي الشهود أو الأوصياء «بالشهادة على وجهها» الذي تحملوها عليه من غير تحريف ولا خيانة «أو» أقرب إلى أن «يخافوا أن تُرد أيمان بعد أيْمانهم» على الورثة المدعين فيحلفون على خيانتهم وكذبهم فيفتضحون ويغرمون فلا يكذبوا «واتقوا الله» بترك الخيانة والكذب «واسمعوا» ما تؤمرون به سماع قبول «والله لا يهدي القوم الفاسقين» الخارجين عن طاعته إلى سبيل الخير.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  109
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  اذكر «يوم يجمع الله الرسل» هو يوم القيامة «فيقول» لهم توبيخا لقومهم «ماذا» أي الذي «أُجبتم» به حين دعوتم إلى التوحيد «قالوا لا علم لنا» بذلك «إنك أنت علام الغيوب» ما غاب عن العباد وذهب عنهم علمه لشدة هول يوم القيامة وفزعهم ثم يشهدون على أممهم لما يسكنون.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  110
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  اذكر «إذ قال الله يا عيسى ابن مريم اذكر نعمتي عليك وعلى والدتك» بشكرها «إذ أيَّدتك» قويتك «بروح القدس» جبريل «تكلِّم الناس» حال من الكاف في أيدتك «في المهد» أي طفلا «وكهلا» يفيد نزوله قبل الساعة لأنه رفع قبل الكهولة كما سبق آل عمران «وإذ علَّمتك الكتاب والحكمة والتوراة والإنجيل وإذ تخلق من الطين كهيئة» كصورة «الطير» والكافُ اسم بمعنى مثل مفعول «بإذني فتنفخ فيها فتكون طيرا بإذني» بإرادتي «وتُبرئ الأكمه والأبرص بإذني وإذ تخرج الموت» من قبورهم أحياء «بإذني وإذ كففت بني إسرائيل عنك» حين هموا بقتلك «إذ جئتهم بالبيانات» المعجزات «فقال الذين كفروا منهم إن» ما «هذا» الذي جئت به «إلا سحر مبين» وفي قراءة ساحر أي عيسى.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  111
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «وإذ أوحيت إلى الحواريين» أمرتهم على لسانه «أن» أي بأن «آمنوا بي وبرسولي» عيسى «قالوا آمنا» بهما «واشهد بأننا مسلمون».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  112
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  اذكر «إذ قال الحواريون يا عيسى ابن مريم هل يستطيع» أي يفعل «ربك» وفي قراءة بالفوقانية ونصب ما بعده أي تقدر أن تسأله «أن ينزل علينا مائدة من السماء قال» لهم عيسى «اتقوا الله» في اقتراح الآيات «إن كنتم مؤمنين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  113
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قالوا نريد» سؤالها من أجل «أن نأكل منها وتطمئنَّ» تسكن «قلوبنا» بزيادة اليقين «ونعلم» نزداد علما «أن» مخففه أي أنك «قد صدقتنا» في ادعاء النبوة «ونكون عليها من الشاهدين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  114
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قال عيسى ابن مريم اللَّهم ربنا أنزل علينا مائدة من السماء تكون لنا» أي يوم نزولها «عيدا» نعظمه ونشرفه «لأوَّلنا» بدل من لنا بإعادة الجار «وآخرنا» ممن يأتي بعدنا «وآية منك» على قدرتك ونبوتي «وارزقنا» إياها «وأنت خير الرازقين».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  115
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قال الله» مستجيب له «إني منزِّلها» بالتخفيف والتشديد «عليكم فمن يكفر بعد» أي بعد نزولها «منكم فإني أعذبه عذابا لا أعذبه أحدا من العالمين» فنزلت الملائكة بها من السماء عليها سبعة أرغفة وسبعة أحوات فأكلوا منها حتى شبعوا قاله ابن عباس وفي حديث أنزلت المائدة من السماء خبزا ولحما فأمروا أن لا يخونوا ولا يدَّخروا لغد فخافوا وادخروا فمسخوا قردة وخنازير.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  116
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «و» اذكر «إذ قال» أي يقول «الله» لعيسى في القيامة توبيخا لقومه «يا عيسى ابن مريم أأنت قلت للناس اتخذوني وَأُمِّي إلهين من دون الله قال» عيسى وقد أرعد «سبحانك» تنزيها لك عما لا يليق بك من الشريك وغيره «ما يكون» ما ينبغي «لي أن أقول ما ليس لي بحق» خبر ليس، ولي للتبيين «إن كنت قلته فقد علمته تعلم ما» أخفيه «في نفس ولا أعلم ما في نفسك» أي ما تخفيه من معلوماتك «إنك أنت علام الغيوب».
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  117
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «ما قلتُ لهم إلا ما أمرتني به» وهو «أن اعبدوا الله ربي وربكم وكنتُ عليهم شهيدا» رقيبا أمنعهم مما يقولون «ما دمت فيهم فلما توفيتني» قبضتني بالرفع إلى السماء «كنتَ أنت الرقيب عليهم» الحفيظ لأعمالهم «وأنت على كل شيء» من قولي لهم وقولهم بعدي وغير ذلك «شهيد» مطلع عالم به.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  118
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «إن تعذبهم» أي من أقام على الكفر فيهم «فإنهم عبادك» وأنت مالكهم تتصرف فيهم كيف شئت لا اعتراض عليك «وإن تغفر لهم» أي لمن آمن منهم «فإنك أنت العزيز» الغالب على أمره «الحكيم» في صنعه.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  119
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «قال الله هذا» أي يوم القيامة «يوم ينفع الصادقين» في الدنيا كعيسى «صدقهم» لأنه يوم الجزاء «لهم جنات تجري من تحتها الأنهار خالدين فيها أبدا رضي الله عنهم» بطاعته «ورضوا عنه» بثوابه «ذلك الفوز العظيم» ولا ينفع الكاذبين في الدنيا صدقهم فيه كالكفار لما يؤمنون عند رؤية العذاب.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  120
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  «لله ملك السماوات والأرض» خزائن المطر والنبات والرزق وغيرها «وما فيهن» أتى بما تغليبا لغير العاقل «وهو على كل شيء قدير» ومنه إثابة الصادق وتعذيب الكاذب وخص العقلُ ذاته فليس عليها بقادر.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Reset alignment